AMASYA ÂŞIK PAŞA HANKAHINDA 1317 YILI MEVLEVÎ AYİNİNİN PERDE ARKASI

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 1, 2 - 9, 30.10.2023

Recep Uslu

Öz

Makale başlığında belirtildiği gibi konu 13.yüzyıl Amasya’sında yapılmış bir Mevlevi ayini ile ilgilidir. Çeşitli bibliyografyalardan elde edilen sonuca göre konuyla ilgili özel bir araştırma yapılmadığı ve makale yayınlanmadığı anlaşılmıştır. Makalede önce 13.Yüzyıl Amasyanın durumu ortaya konulmuştur. Siyasi olarak Amasya bir tarafta Trabzon Komnenoslarının, diğer tarafta Moğol İlhanlıların, diğer tarafta Anadolu Selçuklularının etkisi ve mücadelesi altında idi. Selçuklular Sinop ve Samsun’u fethettiler ve Amasya topraklarına katarak genişlettiler ve sonra gönderdikleri valilerle kontrol altında tutmaya çalışıyorlardı. Fakat yerli halkın inançlarını suistimal eden Babailer isyanı çıkınca, buraya hakim olmanın önemi ortaya çıktı. Burada faaliyet yürüten başka sufi grupları da vardı. Bunlardan ikisi önemlidir: Mevlevilik ve Rifailik. Anadolu Selçukluları Amasya bölgesinde Mevleviliği 12.yüzyıldan itibaren teşvik ettiler. Sultan Mes’ud (salt.510/1116- ö.550/1155) tarafından Amasya’da Hankah-ı Mesûdî bu sebeple Horasan erenleri için inşa edilmişti. Fakat bir taraftan Hüsameddin Çelebi zamanından itibaren Mevleviler de faaliyete başlamıştı. Amasya’da faaliyet gösteren Babailer isyana sebep olunca, Hankah-ı Mesûdî kapatılmış ve bölgenin daha sıkı kontrol edilmek ihtiyacı ortaya çıkmıştı. Bölgede 13. yüzyılın sonlarından itibaren Moğol ve ilhanlıların sevdikleri sufi Rifailer de faaliyet göstermeye başlamıştı. Hankah-ı Mesûdî 1300 yıllarında tekrar açılmış ve idaresini varislerden şık Paşa’ya verilmişti. İşte tam bu sırada Rifailerden Ahmed-i Kuçek, şık Paşa’nın damadı oldu. Sonra şık Paşa, Ahmed-i Kuçek’i Hankah-ı Mesûdî’ye bırakıp Mısır’a gitti. Ahmed-i Kuçek’in ilhanlılar tarafından destek verilmesi Selçukluları düşündürmekte idi ve sonunda durumu anlamak için Konya’dan Ulu rif Çelebi Mevlevî’yi (ö.1320; Ambrosio 2012: 292) Amasya’ya gönderdiler. rif Çelebi 1371 yılında geldiği Amasya’da bir Mevlevî ayini düzenledi ve tanıştığı Ahmed-i Kuçek’i de ayine davet etti. Ahmed-i Kuçek’in müritleri de davete katıldılar ve Mevlevi ayininde sema ettiler. Makalenin sonucunda bu Mevlevî ayininin nasıl yapılmış olabileceği, bir taraftan zamanın siyasi durumu diğer taraftan nevbet-i müretteb müzik biçimiyle Mevlevî ayininin benzerliği ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Amasya, Mevlevî ayini, Rifailer, Ahmed-i Kuçek., Âşık Paşa, Ârif Çelebi

BEHIND THE SCENES OF THE MEVLEVI RITUAL, WHICH WAS PERFORMED IN AŞIK PAŞA HANKAH IN AMASYA IN 1317

Öz

As stated in the article title, the issue is related to a Mevlevi ritual made in the 13th century Amasya. According to the result obtained from various bibliographies, it was understood that no special research was conducted and the article was published. In the article, the status of the 13th century Amasya was first written. Politically, Amasya was under the influence and struggle of the Trabzon Komnenos on one side, the Mongol Ilkhanians on the other, and the Anatolian Seljuks on the other. The Seljuks conquered Sinop and Samsun and expanded them by adding them to the territory of Amasya, and then they were tried to keep them under control with the governors they sent. But when the Babailer rebellion in Amasya, which abused the beliefs of the indigenous people, emerged, the importance of dominating it emerged. There were other Sufi groups operating here. Two of them are important: Mevlevi and Rifailik. The Anatolian Seljuks encouraged Mevlevi sufism in Amasya from the 12th century. By Sultan Mes’ud (reign 510/1116- d.550/1155), Hankah-ı Mesudi was built for the Khorasan saints in Amasya. But on the one hand, the Mevlevi began to operate from the time of Hüsameddin Çelebi. When the Babais operating in Amasya caused the rebellion, Hankah-ı Mesudi was closed and the need to be firmly controlled by the region had emerged. Since the end of the 13th century in the region, the Sufi Rifais, the loved by the Mongol and Ilkhanians, began to operate. Hankah-ı Mesudi was re-opened in 1300 and his administration was given to Aşık Pasha, one of the heirs. At this time, Ahmed-i Kuçek, one of the Rifai, became the son-in-law of Aşık Pasha. Then Aşık Pasha left Ahmed-i Kuçek to Hankah-ı Mesudi and went to Egypt. The support of Ahmed-i Kuçek by the İlhanlılar made the Seljuks think and they finally sent Arif Çelebi from Konya to Amasya to understand the situation. Arif Çelebi organized a Mevlevi ritual in Amasya, where he came in 1371, and invited Ahmed-i Kuçek to the ritual. The followers of Ahmed-i Kuçek also attended the invitation and performed the whirling dervish in the Mevlevi ritual. As a result of the article, how this Mevlevi ritual could be made, on the one hand, the political status of the time on the other hand, the similarity of the Mevlevi ritual with Nevbet-i Müretteb music form.

Kaynakça

• Ambrosio, A. (2012). Bir Mevlevinin Hayatı. (Çev.Ayşe Meral). İstanbul Kitap yayınevi.
• Bruijn, J. T. P. de (?). ʿĀrif Čelebī. Encyclopedia of Islam 2 Suppl. (İng.), 83.
• Eflâkî (1973). Menâkıbü’l-ârifîn. (Çev. Tahsin Yazıcı). C.1-2, İstanbul Hürriyet yayınevi.
• Emecen, F. (2012). Timurtaş Paşa. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (41), 185-186.
• Giese, F. (1987). Ashik Pasha. First Encyclopedia of Islam. Leiden E.J.Brill yay. (1), 482
• Hüsameddin, H. (2022). Amasya Tarihi. C.1-8, Amasya Belediyesi yayınevi.
• Köksal, M. F. (2021). Âşık Paşa. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, çevrimiçi (Er.Tar.08.08.2023). https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/asik-pasa.
• Kut, G. (1991). Âşık Paşa. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (4), 1-3.
• Açık Önkaş, N. (2020). Ulu Ârif Çelebi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, çevrimiçi (Er.Tar.09.08.2023).
• https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ulu-arif-celebi-mehemmed-celaleddin.
• Uslu, R. (2009). Müzik Bibliyografyası-2 Makaleler. İstanbul Çengi yayınevi.
• Uslu, R. (2017a). Nevbet-i Müretteb: XI-XV. Yüzyılların Gözde Musiki Biçimi Nasıldı? Müzikolojik değerlendirme. Tidsad, (4/15), 176-204. Uslu, R. (2017b). Yusuf Kırşehri Mevlevî’nin Türk Müzik Tarihindeki Yeri: Yeni Sistemcilerin Kurucusu Müzik Teorisyeni. Researcher, (5/4), 655-679.
• Uzunlar, Aliye (2000). Rifâîliğin Anadolu’daki Tarihine Bir Katkı. Amasya İlahiyat Dergisi, (14), 353-373.
• Kırşehri, Y. (2012), Yusuf Kırşehri Müzik Teorisi, haz.Nilgün Doğrusöz, Kırşehir Valiliği yayınevi.