BÜVEYHİLER DEVLETİ’NİN KURULUŞU VE BAĞDAT’A HAKİM OLMA SÜRECİ (933-945)

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 214 - 231, 30.09.2020

Murat Erkoç

Öz

Deylem asıllı bir hanedana mensup olan Büveyhilerin ne zaman ortaya çıktıkları hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktır. Kaynaklara göre babaları Ebu Şuca Büveyh b. Fenna adında fakir bir balıkçıdır. Ebu Şucan’ın Ebu’l-Hasan Ali, Ebu Ali Hasan ve Ebu’l Hasan Ahmed adında üç oğlu vardır. Ziyari Hanedanlığının kurucusu olan Merdavic b. Ziyar’ın hizmetine giren Ali b. Büveyh’in Kerec valiliğine atanmasıyla birlikte elde ettiği nüfus, Büveyhiler Devleti’nin kuruluş sürecinde etkili olmuştur. Hırslı bir kişiliğe sahip olan Ali b. Büveyh’in Şiraz’ı, kardeşleri Ahmet b. Büveyh’in Kirman ve Ahvaz’ı, Hasan b. Büveyh’in ise İsfahan, Rey ve Cibal’i alarak Fars ve Hamedanı sınırları içerisine dâhil etmesi, Büveyhilerin Rey ve Cibal kollarının kurulmasını sağlamıştır. Büveyhilerin Irak’ın aşağı kolunu ele geçirmeleri, hilafetin merkezini tehdit etmeye başlamıştır. Ahmet b. Büveyh, Abbasilerin elinde bulunan Irak’ı ele geçirmek için birçok kez sefer düzenlemesine rağmen herhangi bir başarı elde edememiştir. Ancak İbn Raik’in ölümünden sonra Emiru’l Umeralığa getirilen Tüzün ve İbn Şirzad’ın yeteneksiz olmalarından dolayı Bağdat’ta çıkan karışıklıklara sebebiyet vermeleri üzerine harekete geçen Ahmet b. Büveyh, 945 yılında Bağdat’a girmiştir. Daha sonra hilafet sarayına giderek Abbasi Halifesi Müstekfi Billah’a itaat eden Ahmed b. Büveyh, Rüknüddevle unvanı aldıktan sonra Emirü’l Umera olarak tayin edilmiştir. Ancak kısa süre sonra Abbasi Halifesi ile yaşadığı sıkıntılardan dolayı Halife’yi azletmek isteyen Ahmed b. Büveyh, kabul günü Abbasi Halifesinin Deylemli askerler tarafından derdest edilmesiyle birlikte Müstekfi Billah’ı azlederek gözlerine mil çektirip zindana attırmıştır. Şüphesiz mezhebi olarak Şialığı benimseyen Büveyhilerin Bağdat’ı ele geçirmeleri ile birlikte gelenek haline getirdikleri birtakım uygulamaları, İslam dünyasında Sünni-Şii çatışmalarının yaşanmasına neden olmuştur. Büveyhilerin Bağdat üzerindeki egemenliği, Tuğrul Bey’in 1055 yılında Bağdat’a gelmesine kadar devam etmiştir.
Anahtar Kelimeler: Büveyhiler, Abbasiler, Hamdaniler, Bağdat

Anahtar Kelimeler

Büveyhiler, Abbasiler, Hamdaniler, Bağdat

Kaynakça

• Anonim, Hududu’l Âlem Mine’l Maşrik İle’l Mağrib, (1999). (düz. Yusuf el-Hadi), Kahire, Daru es-Sekafe.
• Ebu’l Ferec, A. (1995). el-Muntazam fi Tarihi’l Mülük ve’l Umem, XIV, (düz. Muhammed Abdulkadir A’ta, Mustafa Abdulkadir A’ta), Beyrut, Daru’l Kutubu’l İlmiye.
• el-Anisi, T. (1932). Tefsiru’l- Elfazi’d-Dâhile fi’l-luğati’l-Arabiyye mea’z-Zikri Asliha bihurufihi, Kahire, Mektebetu’l Arab.
• el-Iş, Y. (1977). Tarihü’l Asri’l Hilafeti’l Abbasiyye, Basım Yeri Yok, Dımaşk.
• el-Kerevi, İ. (2008). el-Büveyhiyyun ve’l Hilafetu’l Abbasiyye, İskenderiyye, Merkezu’l İskenderiyye.
• en-Natık, E. (2014). el-İfadetu fi et-Tarihu’l Eimmetu es-Sade, Yemen.
• es-Suyuti, C. (2015). Tarihu’l Hulefa, (düz. Muhammed Gassan), Katar, Vizeratu’l-Evkaf ve eş-Şuunu’l-İslamiyye.
• ez-Zehebi, M. (1985). el-İber fi Haberi min Gaber, II, (düz. Ebu Hacir Muhammed es-Said), Beyrut, Daru’l Kutubu’l-İlmiye.
• Hasan İbrahim, H. (1997). es-Siyasiyye ve ed-Dini ve es-Sekafi ve el-İçtimai, III, Kahire, Mektebetu’l-Nehdetu’l-Hadariyye.
• İbn Hallikan, E. (1978). Vefayatu’l- A’yan ve Ebnau Ebnai’z-Zaman, I, (düz. İhsan Abbas), Beyrut, Daru Sadir.
• İbn Havkal, E. (1992). Suretu’l Arz, II, Beyrut, Daru’l Mektebetu’l Haya.
• İbn Kesir, E. (1991). el-Bidaye ve en-Nihaye, XI, Beyrut, Mektebetu’l Maarif.
• İbn Miskeveyh, E. (2003). Tecaribu’l Umem ve Teakubul Himem, V, (düz. Seyyid Kesrevi Hasan), Beyrut, Daru’l Kutubu’l İlmiye.
• İbnü’l Esir, İ. (1987). el-Kamil fi et-Tarih, VII, (düz. M.Yusuf Dukak ), Beyrut, Daru’l-Kutubu’l-İlmiye.
• İbnü’l İmran, M. (1999). el-İnba fi Tarihi’l Hulefa, (düz. Kasım es-Semarai), Kahire, Daru’l-Evkafu’l-Arabiyye.
• İbnü’l Verdi, Z. (1996). Tarihu İbnü’l Verdi, I, Beyrut, Daru’l Kutubu’l-İlmiye.
• İstahri, E. (1927). Kitabu’l Mesalik ve’l Memalik, Leyden, Basım Yeri Yok.
• Mesudi, E. (2004). Mürücu’z Zeheb, (çev. Ahsen Batur), İstanbul, Selenge Yay.
• Müneymine, H. (1987). Tarihu ed-Devleti’l Büveyhiyye es-Siyasi ve’l-İçtimai ve es-Sekafi: Mukatatu Faris, Daru’l Camia, Beyrut.
• Nüveyri, Ş. (2004). Nihayetu’l Edeb fi Fünuni’l Edeb, XXIII, (düz. Abdulmecid Terhini), Beyrut, Daru’l Kutabu’l İlmiye.
• Suli, M. (1979). Ahbaru‘r-Radi Billah ve’l-Müttakki Lillah ev Tarihu’d-devleti’l Abbasiyye, Beyrut, Basım Yeri Yok.
• Taberi, E. (1967). Tarihu Taberi, IV, (düz. Ebu’l Fazl İbrahim), Kahire, Daru’l Maarif.
• Tenuhi, K. (1995). Nişvaru’l Muhadara ve Ahbaru’l Müzakere, II, III, IV, (düz. Abud eş-Şaleci), Beyrut, Daru Sadir.
• Vefa, M. A. (1991). el-Hilafetu’l Abbasiyyeti fi Ahdi’l Büveyhiyyin, İskenderiye, Mektebetu’l-Camiu’l-Hadis.
• Ağırakça, A. (1989). Büveyhiler devrinde Türk kumandanları I, Belleten, 53/207-208, Ankara, s. 607-635.
• Akoğlu, M. (2009). Büveyhilerin Mezhebi Eğilimleri Politikaları Üzerine, Bilimname, S. II, s. 123-138.
• Güner, A. (2000). “İmadüddevle”, DİA, XXII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Güner, A. (2006). “Muttaki-Lillah”, DİA, XXXII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Güner, A. (2006). “Nasırüddevle”, DİA, XXXII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Güner, A. (2008). “Rüknüddevle”, DİA, XXXV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Merçil, E. (1992). “Büveyhiler”, DİA, VI, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Merçil, E. (1988). Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, V, (ed. Hakkı Dursun Yıldız), İstanbul.
• Özaydın, A. (1992). “Beridiler”, DİA, V, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özaydın, A. (2006). “Müstekfi Billah”, DİA, XXXII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Yaşaroğlu, H. (1998). Taberistan Zeydileri, Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldız, H. D. (1992). “Beckem”, DİA, V, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yay.