Modern, Post-modern, Küresel Dönüşüm Süreçlerinde Dinin Durumu: Din Kuramlarına Eleştirel Katkı

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 82 - 107, 30.09.2022

Bahattin Cizreli , Cevat Özyurt

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1038857

Öz

Sosyal bilimler literatüründe din olgusunu konu edinen çalışmaların odak noktası, modernleşme ile geleneksel sosyal kurumlarda gerçekleşen köklü dönüşüm olmuştur. XIX. ve XX. yüzyıl sosyal bilimlerindeki egemen yaklaşım, din ile modernleşme arasında gerilimli bir ilişki olduğudur. Sosyal değişmeye bağlı olarak varoluşsal anlam arayışının ve güvenliğin kaynağı olarak din, diğer sosyal kurumlar gibi form değiştirmektedir. Din olgusunu bir analiz konusu olarak merkeze alıp sosyal değişmeyi irdeleyen kimi yaklaşımların temel zaafı, sosyal örüntülere değil görüntülere odaklanmasıdır. Temsillerin değişimini değil toplumlar tarihinin yakın dönemdeki temel kavşaklarında dinin/kutsalın geçirdiği dönüşümü ele almak, sosyal değişmenin yapısal özellikleriyle ilişkili teorik bir çerçeve çizme imkânı sağlayacaktır.
Bu çalışmanın amacı, din olgusunun büyük sosyal değişme süreçlerinde yaşadığı dönüşümlerin ana hatlarını ortaya koyarak yeni teorik yaklaşımlara katkı sağlamaktır. Makalenin birinci kısmında radikal bir kültürel değişme olarak modernitenin, ikinci kısmında post-modernitenin, üçüncü kısmında ise küreselleşmenin etkileri karşısında dinin/kutsalın gösterdiği reaksiyonlar ele alınmaktadır. Son kısımda ise dinin/kutsalın değişimini açıklamaya çalışan kavramsallaştırmaların imkân ve sorunları tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Modernite, post-modernite, küreselleşme, sekülerleşme, din-toplum ilişkisi.

The Condition of Religion in Modern, Post-modern, Global Transformation Processes: Critical Contribution to Theories of Religion

Öz

The focus of the studies on the religion phenomenon in the social sciences literature has been on the fundamental transformation of traditional social institutions with modernization. The dominant approach in 19th and 20th century social sciences is that there is a tension relationship between religion and modernization. Religion, like other social institutions, as a source of the search for existential meaning and security, has gained new forms in the face of social change. The main weakness of some approaches that focus on the phenomenon of social change by focusing on the phenomenon of religion as a unit of analysis is that they focuses on images, not social patterns. It is not necessary to consider the change of representations. But it is essential to consider the transformation of religion / sacred in the recent intersections of the history of societies. This choice will allow us to draw a theoretical framework on the structural properties of social change.
The aim of this paper is to provide the basis for new theoretical approaches by outlining the transformations of the phenomenon of religion during the periods of fundamental social change. In the first part of the paper, the reactions of religion / sacred in the face of the effects of modernization as a radical cultural change, in the second part of the paper, the effects of post-modernism and in the third part of the effects of globalization will be discussed. In the last section, the possibilities and problems of conceptualizations that try to explain the change of religion / sacred will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Modernity, post-modernity, globalization, secularization, religion and society

Kaynakça

• Abercrombie, N., Hill, S., & Turner, B. S. (1994). The Penguin Dictionary of Sociology. New York: Penguin Books.
• Aron, R. (1979). Aydınların Afyonu. İstanbul: Tur Yayınları.
• Aron, R. (2007). Sosyolojik Düşüncenin Evreleri. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Baudrillard, J. (2010). Simulakrlar ve Simulasyon. Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• Bayer, A. (2010). Sekülerleşme Din İlişkisi: Kuramsal Bir Yaklaşım . KSÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi , 149-190.
• Bellah, R. N. (1967). Civil Religion in America. Journal of the American Academy of Arts and Sciences, 1-21.
• Berger, P. L. (2015). Sekülerleşme Yanlışlandı. M. A. Kirman, & İ. Çapçıoğlu içinde, Sekülerleşme (Klâsik ve Çağdaş Yaklaşımlar) (s. 223-234). Ankara: Otto Yayınları.
• Berger, P. L., & Luckmann, T. (2015). Modernite, Çoğulculuk ve Anlam Krizi - Modern İnsanın Yönelimi. Ankara: Heretik Yayınları.
• Berger, P. L., & Zijderveld, A. C. (2018). Şüpheye Övgü. İstanbul: Açılım Kitap.
• Berger, P. L., Berger , B., & Kellner, H. (1985). Modernleşme ve Bilinç. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Bird, J. (2015). Din Sosyolojisi Nedir. İstanbul: Lotus Yayınevi.
• Bunt, G. (2012). Din ve İnternet. P. B. Clarke içinde, Din Sosyolojisi Çağdaş Gelişmeler (s. 175-198). Ankara: İmge Kitabevi.
• Casanova, J. (2014). Modern Dünyada Kamusal Dinler. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Kültür Yayınları.
• Comte, A. (2001). Pozitif Felsefe Kursları. İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Coser, L. A. (2011). Sosyolojik Düşüncenin Ustaları. Ankara: De Ki Yayınları.
• Crnovrsanin, A. (2015). Sekülerleşmenin Sonu Mu? Peter Berger Ve Bosna – Hersek Örneğinde Sekülerleşmenin Sonu Tartışması - Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi Medeniyetler İttifakı Enstitüsü.
• Çapcıoğlu, İ. (2011). Küreselleşme Kültür ve Din. Ankara: Otto Yayınları.
• Çiğdem, A. (1997). Bir İmkan Olarak Modernite Weber ve Habermas. İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Davie, G. (2015). Yeniden Kutsallaşma. M. A. Kirman, & İ. Çapcıoğlu içinde, Sekülerleşme (Klâsik ve Çağdaş Yaklaşımlar) (s. 253-276). Ankara: Otto Yayınları.
• Dobbelaere, K. (2015). Sekülerleşmenin Anlamı ve Kapsamı. M. A. Kirman, & İ. Çapcıoğlu içinde, Sekülerleşme (Klâsik ve Çağdaş Yaklaşımlar) (s. 57-74). Ankara: Otto Yayınları.
• Drucker, P. (1993). Kapitalist Ötesi Toplum. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Durkheim, E. (2006). Toplumsal İşbölümü, Ankara: Cem Yayınları.
• Durkheim, E. (2011). Dinî Hayatın İlkel Biçimleri. Ankara: Eski Yeni Yayınları.
• Furseth, I., & Repstad, P. (2013). Din Sosyolojisine Giriş: Klâsik ve Çağdaş Kuramlar. Ankara: Birleşik Yayınları.
• Giddens, A. (1994). Modernliğin Sonuçları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Haberli, M. (2014). Sanal Din. İstanbul: Açılım Kitap.
• Hayes, C. J. (2010). Milliyetçilik: Bir Din. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Hervieu-Leger, D. (2015). Sekülerleşme, Gelenek ve Dindarlığın Yeni Şekilleri: Bazı Teorik Öneriler. M. A. Kirman, & İ. Çapçıoğlu içinde, Sekülerleşme (Klâsik ve Çağdaş Yaklaşımlar) (s. 323-327). Ankara: Otto Yayınları.
• Herz, D. (2004 ). The Concept of ‘Political Religions’ in the Thought of Eric Voegelin. H. Maier içinde, Totalitarian Movements and Political Religion Volume I: concepts for the comparison of dictatorships (s. 149-165 ). New York: Routledge.
• Inglehart, R. (2004). Why Didn't Religion Disappear? WZB-Mitteilungen, 7-10.
• Kellner, D. (1993). Toplumsal Teori Olarak Postmodernizm: Bazı Meydan Okumalar ve Sorunlar. M. Küçük, & M. Küçük (Dü.) içinde, Modernite Versus Postmodernite (s. 227-258). Ankara: Vadi Yayınları.
• Kirman, M. A. (2010). Yeni Dinî Hareketler Sosyolojisi. Ankara: Birleşik Yayınevi.
• Kirman, M. A. (2013). Yeni Dinî Hareketler. N. Akyüz, & İ. Çapçıoğlu içinde, Din Sosyolojisi El Kitabı (s. 481-493). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kumar, K. (2013). Sanayi Sonrası Toplumdan Post-modern Topluma Çağdaş Dünyanın Yeni Kuramları. Ankara: Dost Kitabevi.
• Kurt, A. (2018). Din Sosyolojisi. Ankara: Sentez Yayınları.
• Luckmann, T. (2003). Görünmeyen Din - Modern Toplumda Din Problemi. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Lyotard, J. (1994). Post-Modern Durum. Ankara: Vadi Yayınları.
• Martin, D. (1991). The Secularization Issue: Prospect and Retrospect . The British Journal of Sociology, 465-474.
• Marx, K., & Engels, F. (2014). Komünist Manifesto. İstanbul: İthaki Yayıncılık.
• Mazrui, A. A. (2012). Küreselleşme, İslâm ve Batı: Türdeşleşme ve Tahakküm Arasında. A. Coşkun içinde, Küreselleşme, Çokkültürlülük ve İslâm (s. 9-28). İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Mazrui, A. A. (2016). Dünya Siyasetinde Kültürel Etkenler. Ankara: Hece Yayınları.
• Özyurt, C. (2017). Küreselleşme Süreçlerinde Kimlik ve Farklılaşma. İstanbul: Açılım Kitap.
• Özyurt, C. (2019). Sosyolojinin Üç Meselesi (Kimlik, Demokrasi, Sekülerleşme). Ankara: Liberte Yayınları.
• Plüss, C. (2012). Göç ve Küreselleşen Din. P. B. Clarke içinde, Din Sosyolojisi - Yaşadığımız Dünya (s. 295-316). Ankara: İmge Kitabevi.
• Riegel, K.-G. (2007). Marxism-Leninism as Political Religion. H. M. Schafer içinde, Totalitarianism and Political Religions, Volume II Concepts for the Comparison of Dictatorships: Theory and History of Interpretation (s. 61-112 ). NewYork: Routledge.
• Ritzer, G. (2011). Toplumun McDonaldlaştırılması Çağdaş Toplum Yaşamının Değişen Karakteri. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Sahgal, G., & Yuval-Davis, N. (1992). Introduction: Fundamentalism, Multiculturalism and Women in Britain. G. Sahgal, & N. Yuval-Davis içinde, Refusing Holy Orders (s. 7-31). London: Virago.
• Sayyid, S. (2015). Fundementalizm Korkusu: Avrupamerkezcilik ve İslâmcılığın Doğuşu. İstanbul: Açılım Kitap.
• Shupe, A. D. (2012). Dinî Köktencilik. P. B. Clarke içinde, Din Sosyolojisi: Çağdaş Gelişmeler (s. 275-293). Ankara: İmge Kitabevi.
• Sommerville, C. J. (1998). Secular Society/Religious Population: Our Tacit Rules for Using the Term 'Secularization'. Journal for the Scientific Study of Religion, 249-253.
• Swatos , W., & Christiano, K. J. (1999). Secularization Theory: The Course of a Concept. Sociology of Religion, 209-228.
• Veer, P. V. (2017). Tapınakları Yıkmak, Kitapları Yakmak: Hindistan ve Çin'deki Sekülerist Projelerin Karşılaştırılması. C. Calhoun, J. VanAntwerpen, & M. Juergensmeyer içinde, Laikliği Yeniden Düşünmek (s. 389-408). Ankara: Nika Yayınevi.
• Voegelin, E. (2000). The Political Religions. M. Hennignsen içinde, The Collected Works Of Eric Voegelin (s. 19-73). Columbia: University of Missouri Press.
• Weber, M. (1999). Protestanlık Ruhu ve Kapitalizm Ahlakı. Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Wenzel, N. G. (2012). Postmodernizm ve Din. P. B. Clarke içinde, Din Sosyolojisi - Kuram ve Yöntem (s. 281-312). Ankara: İmge Kitabevi.
• Zijderveld, A. C. (1985). Soyut Toplum. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Zijderveld, A. C. (2013). Kültür Sosyolojisi - Kültür Sosyolojisine ve Metodolojisine Giriş. İstanbul: Açılım Kitap.