Erken Cumhuriyet Dönemi ve Sonrasında Balkan Coğrafyasından Ankara’ya Göçler (1923-1992)

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 173 - 196, 31.03.2023

Yunus Pustu

Öz

Ankara, Osmanlı döneminde (1800-1920) meydana gelen göçler sırasında muhacir iskânının yaşandığı yerleşim alanlarından biridir. Türkiye Cumhuriyeti’nin tesisinden sonra da Ankara’ya göçler dönemler halinde devam etmiştir. Cumhuriyet’in ilanından günümüze kadar Rumeli coğrafyasından Ankara’ya yaşanan bu göçleri dört ana dönem halinde ele almak mümkündür. Bunlardan ilki, 1923-1938 yılları arasını kapsayan Mustafa Kemal Atatürk idaresi sırasındaki göçlerdir. 1938-1950 seneleri arasını kapsayan İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanlığı dönemi, göçler açısından durağan bir devre olmuştur. 1950 senesinde iktidara Demokrat Partinin gelmesinin hemen ardından göçler konusunda daha aktif bir politika izlendiği görülmektedir. Adnan Menderes’in takip ettiği göçmen politikaları neticesinde Cumhuriyet döneminin ikinci büyük kitle göçleri 1950-1951 senelerinde yaşanmıştır. Demokrat Parti iktidarının geri kalan dönemlerinde Ankara’ya yönelik göçler devam etse de rakamsal bazda bahsi geçen yıllar kadar yoğun olmamıştır. Göçler açısından üçüncü devre 1968-1988 yılları arasını kapsamaktadır. Bu sırada gelen göçmenleri akraba göçleri kapsamında ele almak mümkündür. Rumeli coğrafyasından Ankara’ya yönelik son büyük göç dalgası ise 1989 senesinde Turgut Özal’ın başbakanlığı sırasında meydana gelmiştir. Bu çalışmada Cumhuriyetin ilanından yakın döneme kadar geçen süreçte Balkan ülkelerinden (Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya, Yunanistan) Ankara’ya gerçekleşen kitle göç hareketleri arşiv kayıtları, gazete haberleri ve saha araştırmalarına dayalı olarak evreler halinde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Göçmen, Mübadil, İskân

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA.), 272.0.0.11/ 22.113.25; 272.0.0.11/ 24.127.8; 272.0.0.11/20.102; 272.0.0.11/20.102.6; 272.0.0.11/20.102.6; 272.0.0.11/22.113.25; 272.0.0.11/24.127.8; 272.0.0.11/22.112.11; 272.0.0.12/60.166.22; 272.0.0.13/79.8.33; 272.0.0.13/82.22.8; 272.0.0.13/82.22.8; 272.0.0.13/80.12.4; 272.0.0.13/84.31.14; 272.0.0.74/70.58.6; 272.0.0.12/48.96.1; 272.0.0.12/55.137.4; 272.0.0.12/55.138.9; 272.0.0.12/59.160.6; 272.0.0.12/62.181.13; 272.0.0.13/79.2.6; 272.0.0.13/79.2.6; 272.0.0.13/79.8.33; 30.1.0.0/117.737.4; 30.1.0.0/20.116.32; 30.10.0.0/122.871.8; 30.18.1.1/30.55.5; 30.18.1.2/138.134.10; 30.18.1.2/157.24.6; 30.18.1.2/43.12.16. (1924, 11 Temmuz). Ankara Rumlarının Sevki. Cumhuriyet, 3.
• (1924, 17 Temmuz). Ankara’daki Rumlar Gidiyorlar. Cumhuriyet, 4.
• (1924, 18 Ağustos). Ankara’dan Sevk Edilen Rumlar. Cumhuriyet, 3.
• (1924, 18 Haziran). Ankara’da Rum Muhacirleri Geliyor. Cumhuriyet, 2.
• (1924, 18 Temmuz). Ankara Rumları. Cumhuriyet, 3.
• (1924, 24 Temmuz). Ankara Rumları Geliyor. Cumhuriyet, 3.
• (1924, 25 Temmuz). Ankara Rumlarının Sevki Etrafında. Cumhuriyet, 3.
• (1924, 3 Temmuz). Ankara Yozgat Rumları. Cumhuriyet, 3.
• (1924, 30 Temmuz), Ankara Rumlarının Yeni Bir Kafilesi. Cumhuriyet, 3.
• (1924, 4 Temmuz). Ankara Rumları. Cumhuriyet, 3.
• (1924, 6 Ağustos). Ankara Rumları. Cumhuriyet, 4.
• (1924, 6 Temmuz). Ankara Rumlarının Sevkine Doğru. Cumhuriyet, 3.
• (1924, 8 Temmuz). Ankara Rumlarının Sevki. Cumhuriyet, 3.
• (1951, 13 Ocak). Ankara’ya 114 Göçmen Geldi. Ulus, 1, 5.
• (1951, 16 Şubat). Göçmenler İçin Temsil. Ulus, s. 2.
• (1951, 17 Ocak). Göçmenlere Yardım İçin C.H.P. Kararı. Ulus, s. 2.
• (1951, 27 Ocak). Başlıksız. Ulus, s. 2.
• (1951, 6 Mart). Göçmenlere Yapılan Yardımlar. Ulus, s. 2.
• (1989, 10 Ekim). Bakanlık, Bulgaristan’dan gelenlerin Dökümünü Çıkarttı İşte Soydaş Profili. Milliyet, 3.
• (1989, 17 Ağustos). Konukman: “Göçmenleri Sanayileşmiş Şehirlere Yerleştireceğiz” Soydaşlara Uygu Kent”. Milliyet, s. 3, 8.
• (1989, 18 Eylül). Kira Yardımı Başladı. Milliyet, s. 3, 7.
• (1989, 4 Eylül). Evren: “Asimilasyon Politikası Trajedi”. Milliyet, s. 13.
• (1989, 6 Ağustos). Vatanda “özgür” sünnet. Milliyet, s. 3.
• (2023, 21 Şubat). Sincan Göçmen Konutları Projesi. (Url-1: http://www.emt-erimtan.com/proje-38/sincan-gocmen-konutlari-projesi.html Ağanoğlu, H. Y. (2001). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanlar’ın Makûs Tarihi Göç. Kum Saati Yayınları.
• Akar, V. ve Güler, İ. (2011). 1989 Yılında Bulgaristan’ın (Deliorman) Bölgesinden Ankara-Pursaklar “Göçmen Konutları”na Yerleştirilen Muhacirlerin Göç Anılarının İncelenmesi (Ön Çalışma) -I-. Balkanlar’da Türk Kültürü, 86, 12-16.
• Akar, V. ve Güler, İ. (2011). 1989 Yılında Bulgaristan’ın (Deliorman) Bölgesinden Ankara-Pursaklar “Göçmen Konutları”na Yerleştirilen Muhacirlerin Göç Anılarının İncelenmesi (Ön Çalışma) -II-. Balkanlar’da Türk Kültürü, 87, 12-13.
• Arı, K. (2003). Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Arslan, Z (2012). Demokrat Parti İktidarının 1950-1951 Yıllarında Bulgaristan’dan Türkiye’ye Göç Eden Göçmenlere Yönelik Politikası (1950-1951). Uluslararası Balkan Sempozyumu Bildirileri içinde (329-344. ss,) Isparta-Burdur.
• Bayraktar, N. ve Özden, M. (2012). Cumhuriyet Dönemi Göçmen İskân Politikaları: Bir Uygulama Örneği Olarak Ankara Varlık Mahallesi. Mimarlık, 366, (2023, 15 Şubat). http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=380&RecID=2982.
• Bice, H. (1991). Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler. Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Cengizkan, A. (2004). Mübadele Konut ve Yerleşim. Arkadaş Yayınevi.
• Çevik, M. (1993). Göçmen Konutları Gerçeği.
• Emgili, F. (2012). Göçmenlerin İskânında Bir Kent: Ankara. Yılmaz Kurt (ed.), Tarihte Ankara Uluslararası Sempozyumu Bildiriler içince (917-937. ss,) C. 2.
• Geray, C. (2019). Türkiye’den ve Türkiye’ye Göçler ve Göçmenlerin İskânı (1923-1961). Kalan Yayınları.
• Halaçoğlu, A. (2014). Rumeli’den Türk Göçleri (1912-1913). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İpek, N. (1994). Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İpek, N. (2000). Mübadele ve Samsun. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İpek, N. (2006). İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler. Serander Yayınları.
• İpek, N. (2022). Memalik-i Şahanede Muhaceret. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kayapınar, L. (2012). Atatürk, Menderes ve Özal Dönemi Bulgaristan’dan gelen göçmenler üzerine gözlemler. N. Ersoy Hacısalihoğlu ve M. Hacısalihoğlu (Ed.), 89 Göçü: Bulgaristan’da 1984-89 azınlık politikaları ve Türkiye’ye zorunlu göç içinde (373-395. ss,). İstanbul.
• Kaynak, İ. S. (2017). Ankara’nın 11 Eylül 1957 Sel Felaketi ve Siyasi Gündemi. Ankara Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 197-224.
• Kemaloğlu, A. İ. (2012). Bulgaristan’dan Türk Göçü (1985-1989). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınlar.
• Kırımlı, H. (2012). Türkiye’deki Kırım Tatar ve Nogay Köy Yerleşmeleri. Tarih Vakfı Yayınları.
• Konukman, R. E. (1990). Tarihi Belgeler Işığında Büyük Göç ve Anavatan (Nedenler, Boyutları, Sonuçları).
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem 1, C 18, toplantı 2, 12.6.1963 Çarşamba, 94-95.
• Özden, M. (2003). Cumhuriyet Dönemi Göçmen Konut Politikaları ve Ankara Varlık Mahallesi Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Pınar, M. (2014). 1950-1951 Bulgaristan’dan Türkiye’ye Göçler ve Demokrat Parti’nin Göçmen Politikası. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 30 (89), 61-94.
• Pustu, Y. (2020a). XIX. Yüzyıldan XX. Yüzyıla Ankara’da Göç ve İskân (1856-1918). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Pustu, Y. (2020b). Osmanlı Döneminde Ankara’ya Muhacir İskânı (1856-1918). ANKARAD, 1 (2), 591-636.
• Pustu, Y. (2022). Atatürk Dönemi’nde Ankara’ya Göçmen İskânı (1923-1938). Ankara Araştırmaları Dergisi, 10 (1), 45-72.
• Safvet, M. (1341/1925). Türkiye’nin Sıhhi İctimai Coğrafyası: Ankara Vilayeti. Hilal Matbaası.
• Sarı, M. (2015). Atatürk Döneminde İç Anadolu Bölgesi’nde Îmar-İskân Faaliyetleri (1923-1938). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Sarınay, Y. (2011). Cumhuriyet Döneminde Balkan Ülkelerinden Ankara’ya Yapılan Göçler (1923-1990). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 17 (80), 351-388.
• Saydam, A. (2010). Kırım ve Kafkas Göçleri. Türk Tarih Kurumu Yayınları.