İslam Siyaset Düşüncesi’nde Hükümdar-Ulema İlişkilerini Siyasetnamelerden Okumanın İmkânı

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 350 - 363, 30.09.2023

Enes Şahin

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1328325

Öz

Siyasetin bir tarafıyla bilinen bir tarafıyla yapılan bir iş olduğu malumdur. Bu durum siyaseti aynı anda hem ilim hem de sanat haline getirir. Klasik dönemde ilim anlayışının modern dönemin aksine çok daha geniş bir değerlendirme biçimine sahip olması farklı ihtisas sahalarındaki ulemayı siyaset ilmi ile de iştigal etmeye iter. Bu doğrultuda neşredilen siyasetnamelerde hükümdar-ulema ilişkileri eserlerin değişmez unsurlarından biri haline gelir. Alimler bir taraftan hükümdar-ulema ilişkilerine dair genellemeler yaparken diğer taraftan hükümdarın kendisine yönelik muamelesini de şekillendirmeye çalışır. Bu doğrultuda hükümdar ilme ve alime hürmet etmeye teşvik edilir. Ulemanın ilmi çalışmaları dünyevî endişelerden bağımsız bir şekilde gerçekleştirebilmesi için maddi refahını sağlaması talep edilir. Gerçek alim sahte alim ayrımına giderek hükümdarı kendi şahıs ve grubunu takviye diğerlerini ise tasfiye etmeye yönlendirme çabası gösterilir. Eserlerde hükümdar-ulema ilişkileri bakımından ideal bir yapının idrak ve izahı ile realiteye istikamet verilmesi arasındaki gerilim açık bir şekilde hissedilir. Bu istikamette çalışmada İslam siyaset düşüncesi çerçevesinde telif edilmiş siyasetnamelerde hükümdar-ulema ilişkilerinin ne şekilde ve hangi motivasyonlar etrafında ele alındığının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda çalışmada farklı dönemlerde yaşamış, farklı devletlerin tebaası olmuş müelliflerin siyasetnameleri mukayeseli bir şekilde tetkik edilmiştir. Çalışma neticesinde varılan sonuç siyasetnamelerde verilen tavsiyelerin hükümdarı ulemaya danışmaya teşvik etmek üzerine kurgulandığı, bu eserleri telif eden ulemanın da bir taraftan devletin diğer taraftan şahsiyetinin ikbalini temin etme gayreti gösterdiği olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Siyaset Bilimi, İslam Siyaset Düşüncesi, Hükümdar, Ulema, Siyasetnameler

The Possibility of Reading the Ruler-Ulama Relations in Islamic Political Thought from Politicsbooks

Öz

It is well known that politics is on the one hand a science and on the other a practice. This makes politics both a science and an art at the same time. The fact that the understanding of science in the classical period had a much broader perspective in contrast to the modern period pushed ulama in different fields of specialization to engage in the science of politics as well. In the politicsbooks published in this direction, the relations between the ruler and the ulema become one of the permanent elements of the works. While making generalizations about the relations between the ruler and ulama, ulema also try to shape the ruler’s approach towards them. Accordingly, ulama encourage the ruler to respect knowledge and ulama. The ruler is demanded to ensure the welfare of ulama so that they can perform their scientific studies independently of worldly concerns. By distinguishing between true ulama and false ulama, efforts are made to encourage the ruler to reinforce his own person and group and to eliminate others. The tension between the realization and explanation of an ideal structure in terms of the relations between the ruler and the scholars and the direction given to reality is clearly felt in the works. In this direction, this study aims to determine the motivation and nature of the ruler-ulama relations in politicsbooks written within the framework of Islamic political thought. In this direction, politicsbooks written by authors who lived in different periods and were citizens of different states were analyzed in a comparative method. The conclusion of the study is that the advice given in politicsbooks is based on encouraging the ruler to consult ulama, and that the ulema who compiled these works endeavored to ensure the future of the state on the one hand and the prosperity of their personalities on the other.

Anahtar Kelimeler

Political Science, Islamic Political Thought, Ruler, Ulama, Politicsbooks

Kaynakça

• Adalıoğlu, H. H. (2009). Siyâsetnâme. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (304-306. ss.), 37, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ahmed bin Hüsameddin Amâsî. (2016). Kitâb-i Mirâtu’l-Mülûk. Büyüyenay Yayınları.
• Ahmed Eflâkî. (2006). Ariflerin Menkıbeleri. (Çev: T. Yazıcı), Kabalcı Yayınları.
• Ebû Mansur es-Seâlibî. (1997). Hükümdarlık Sanatı (Âdabu’l-Mulûk). (Çev: S. Aykut), İnsan Yayınları.
• Ebü’n-Necip Şeyzerî. (2013). Nechü’s-Sül’uk fî Siyaset’i’l-Mülûk. (Haz: E. Köse), Büyüyenay Yayınları.
• Çiftcioğlu, İ. (2009). Osmanlılar ile Anadolu Beylikleri Arasındaki İlişkilerde Ulemânın Diplomatik Rolü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi (26), 193-205.
• Dinçer, Ö. (2018). Siyasetnâmeleri Yeniden Okumak Bir Yönetim Bilimci Gözüyle Geleneksel Siyasi Düşünce. Klasik Yayınları.
• Gelibolulu Mustafa Âli. (2015). Nushatü’s-Selâtîn. (Haz: F. Çerçi), Büyüyenay Yayınları.
• İbrahîm bin Muhammed. (2016). Âdâbu’l-Hilâfe ve Esbâbu’l-Hisâfe. (Çev: H. Acar). Büyüyenay Yayınları.
• İmam Gazâlî. (1974). İhyâu ‘Ulûmi’d-Dîn Tercümesi (Birinci Cild). (Çev: A. Serdaroğlu), Bedir Yayınevi.
• İmâm Gazâlî. (2014). İhyâ-u Ulûm’id-Dîn. (Çev: A. Arslan). 1. Merve Yayınları.
• İmam-ı Gazâlî. (2016). Nasihatü’l-Mülûk. (Çev: O. Şekerci), Büyüyenay Yayınları.
• İnalcık, H. (2016). Osmanlı Tarihinde İslâmiyet ve Devlet. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kallek, C. (1998). el-Hidâye. ss. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (471-473. ss.), 17. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kâtip Çelebi. (2016). Düstûru’l-Amel li Islâhi’l-Halel. (Haz: E. Köse), Büyüyenay Yayınları.
• Keskintaş, O. (2017). Adalet, Ahlâk ve Nizam Osmanlı Siyasetnameleri. İletişim Yayınları.
• Kınalızâde Ali Çelebi. (2016). Ahlâk-ı Alâî. Fecr Yayınları.
• Koçi Bey (Göriceli). (1994). Koçibey Risalesi. (Haz. Y. Kurt), Ecdad Yayınları.
• Kömbe, İ. (2018). İslam Siyaset Düşüncesinin Bir Kaynağı Olarak Siyasetnâme-Nasihatnâme Türünde Siyaset Tasavvuru. L. Sunar, Ö. Kavak (Ed.). İslam Siyaset Düşüncesi Adil Devlet, Erdemli Şehir, Mükellef İnsan içinde (203-237. ss.), İlem Kitaplığı.
• Köse, H. M. (2018). İslam Siyaset Düşüncesinin Temelleri. L. Sunar, Ö. Kavak (Ed.). İslam Siyaset Düşüncesi Adil Devlet, Erdemli Şehir, Mükellef İnsan içinde (27-50. ss.), İlem Kitaplığı.
• Necmeddin Dâye. (2017). Hüküm Sahiplerinin İzleyecekleri Yol. (Haz: Ş. Severcan). Büyüyenay Yayınları. Na’imâ Mustafa Efendi. Târih-i Na’îmâ [Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn]. (Haz: M. İpşirli). 1. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Nizamülmülk. (2016). Siyasetnâme. (Çev: N. Bayburtlugil), Dergâh Yayınları.
• Nizamü’l-Mülk. (2017). Siyasetname. (Çev: M. T. Ayar), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öngören, R. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (441-448 ss.), 29. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sa’dî-yi Şirâzî. (2016a). Nasihatnâme. (Çev: T. Şafak), Büyüyenay Yayınları. Sa’dî-yi Şirâzî. (2016b). Hükümdara Öğütler. (Çev: T. Şafak), Büyüyenay Yayınları. Şeyhoğlu Mustafa. (2013). Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-Ulemâ. (Haz: K. Yavuz), Büyüyenay Yayınları. Zencânî. (2019). Kitâbu’l-letâifi’l-‘Alâiyye fi’l-fedâili’s-seniyye Alâeddin Keykûbat’a Sunulan Siyâsetnâme. (Haz. H. H. Adalıoğlu), Yeditepe Yayınları.