Ahmed Yesevî’de Seyr u Sülûke Dair Temel Meseleler

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 306 - 330, 30.09.2023

Ahmet Vural

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1337222

Öz

Orta Asya’da yaşayan Türk halkının Müslümanlığı benimsemesini kolaylaştıran etkenlerin başında kendilerine sunulan tasavvufî öğretiler gelmektedir. İslam’ın ahlaki boyutunu öne çıkaran ve kolaylaştıran bir dini perspektif sunan mutasavvıflar Türk halkının gönlüne hitap edebilmiş ve İslam’ın bu coğrafyada rahatlıkla yayılabilmesini sağlamıştır. Bu bahisteki etkisi tartışılmaz olan Ahmed Yesevî tam da bu nedenle Pîr-i Türkistan lakabıyla şöhret bulmuştur. Ahmed Yesevî medrese tahsili görmüş olmakla birlikte dinî hükümleri oldukça sade ve veciz bir üslupla dile getirmiş, ayrıca Türkçe’yi kullanmış olması Türk halkı üzerindeki etkisini diğer âlimlere nazaran daha da arttırmıştır. Ahmed Yesevî’nin hikmet adı verilen şiirleri kendisinden sonra Divân-ı Hikmet adı altında bir araya getirilmiştir. Bu hikmetlerde İslam dininin bütün boyutlarıyla işlendiğini görmek mümkündür. Ayrıca tekke ve tarikat hayatına dair bazı nasihatler de dile getirilmiştir. Bu anlamda hikmetler tasavvufî bir mahiyet arz etmekte; tasavvuf yoluna girerek kemâlât elde etmek isteyen bir salikin hayatına dair ciddi uyarı ve nasihatler göze çarpmaktadır. Elinizdeki çalışmada Ahmed Yesevî’nin hikmetlerinde manevi yolculuğun esasları ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda dört kapı kırk makam şeklinde ifade edilen ve salikin seyr u sülûkta geçmesi gereken mertebeler izah edilmiştir. Ayrıca söz konusu yolculuğa dair bazı esaslar tespit edilmeye çalışılmıştır. Şeriat bilgisine sahip olmak, mürşid-i kâmile bağlanmak ve bu mürşidin hangi özelliklere sahip olması gerektiği seçilen bazı hikmetler ışığında yorumlanmıştır. Mânevî yolculuğun amacına ulaşmasındaki en büyük engel olarak nefse dair hikmetler incelenmiş, bu bağlamda nefsin terbiye edilmesi için gerekli yöntemlerden zikir ve gece ibadeti, halvet ve uzlet ile sohbet ve hizmet kavramları temelinde Ahmed Yesevî’nin şiirleri işlenmiştir. Son olarak sâlikin mânevi yolculuğu sırasında hangi âdâb ve erkâna riayet etmesi gerektiği üzerinde durulmuştur. Bir bütün olarak ise çalışmada, Orta Asya coğrafyasından bir tasavvuf ehli olarak Ahmed Yesevî’nin tasavvufi hayatın en önemli unsuru olan seyr u sülûke dair müridlere tavsiye ve uyarıları aktarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Yesevîlik, Ahmed Yesevî, Türkistan, İslam, Seyr u sülûk.

Destekleyen Kurum

Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi

Proje Numarası

SBT 2023/9-YEDEP

Teşekkür

Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi BAP Birimine Teşekkür Ederim.

Main Issues Regarding Sayr and Sulūk in Aḥmed Yasavī

Öz

One of the factors that facilitated the adoption of Islam by the Turkish people living in Central Asia is the Sūfī teachings presented to them. Sūfīs, who offered a religious perspective that emphasized and facilitated the moral dimension of Islam, were able to appeal to the hearts of the Turkish people and ensured the spread of Islam in this geography. Aḥmed Yesevī, whose influence in this issue is indisputable, gained fame with the nickname "Pīr-i Türkistan" for this very reason. Although Aḥmed Yesevī was educated in a madrasa, he expressed the religious rules in a very simple and concise style, and the fact that he used Turkish increased his influence on the Turkish people more than other scholars. Aḥmed Yesevī's poems called wisdom were brought together under the name of Divan al-Hikmet after him. In these wisdoms, it is possible to see that the religion of Islam is processed with all its dimensions. In this sense, wisdoms have a mystical nature; There are serious warnings and advices about the life of a devotee who wants to attain perfection by entering the path of Sūfīsm. In the wisdom of Aḥmed Yesevī in your hand, the principles of the spiritual journey have been tried to be revealed. In this context, the ranks, which are expressed as four doors and forty maqams, and which the devotee must pass in the sayr u sulūk, have been explained. In addition, some principles regarding the spiritual journey in question were tried to be determined. Having knowledge of the Shari'ah (religious law), being connected to the perfect master (al-shaykh al-kāmil) and what characteristics this master should have are interpreted in the light of some selected wisdoms. As the biggest obstacle in reaching the goal of the spiritual journey, the wisdom of the soul has been examined. In this context, Aḥmed Yesevī's poems have been processed on the basis of the concepts of dhikr and night worship, private room and seclusion, conversation and service, which are the necessary methods for the training of the soul. Finally, it has been focused on which etiquette and manners the sālik should follow during his spiritual journey. As a whole, in the study, the advice and warnings of Aḥmed Yesevī, a Sūfī scholar from the Central Asian geography, about the most important element of mystical life, sayr and sulūk, were tried to be conveyed to his disciples.

Anahtar Kelimeler

Taṣawwuf, Yasawiyya, Aḥmed Yasavī, Turkıstan, Islam, Sayr and Sulūk.

Proje Numarası

SBT 2023/9-YEDEP

Kaynakça

• Ahmed Yesevî. (2016). Risâle der Âdâb-ı Tarîkat (K. Eraslan & N. Tosun, Çev.). Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
• Akot, B. (2014). Tasavvufî İrşad Metodu Olarak Sohbetin Fonksiyonu. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (VII) 31, 30-39.
• Âsım Efendi. (1852). Kâmus Tercümesi. Y.y.
• Bice, H. (2020). Divân-ı Hikmet’te Tasavvufî Kavramlar. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bilgin, A. A. (t.y.). Yesevîlikte Zikir ve Sema. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Uluslararası Sempozyumu, 2, 1368-1378.
• Cebecioğlu, E. (2014). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü (6. bs). Otto Yayınları.
• Cürcânî, A. b. M. es-Seyyid eş-Şerif. (1405). Et-Ta’rifât. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Çatak, A., & Vural, A. (2022). Tasavvufî Düşüncede Cennet ve Cehennem Telakkisi: Yûnus Emre ve Kemal Ümmî Örneği. Sufiyye, 13, 117-144. https://doi.org/10.46231/sufiyye.1194588
• Demirdaş, Ö. (2019). Ahmed Yesevî'nin Divan-ı Hikmet'inde Şeriat, Tarikat ve Hakikat. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. (8) 4, 2501-2521.
• Demirdaş, Ö. (2012). Tasavvuf Tarihinde Halvet ve Halvetin Manevi Eğitimdeki Rolü. EKEV Akademi Dergisi. 53, 131-142.
• el-İsfahânî, R. (2002). Müfredâtü el-fâzi’l-Kur’ân. Dâru’l-Kalem.
• Eraslan, K., & Tosun, N. (2016). Yesevî’nin Fakr-nâmesi ve İki Farsça Risalesi. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
• Erginli, Z. (2006). Temel Tasavvuf Klasiklerinde Dünyâ Algısına Topluca Bir Bakış. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (15) 2, 117-181.
• es-Serrâc, E. N. (1960). El-Lüma’. Dâru’l-Kütübü’l-Hadîs.
• Gürer, B. (2017). Ahmed Yesevî’nin Dîvân-ı Hikmet’i Ekseninde Tasavvufi Düşüncede İlahi Aşk. Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 80, 15-41.
• Haksever, A. C. (2021). Günümüz Tasavvuf Meseleleri. KDY Akademi.
• Hücvîrî, A. b. O. (2007). Keşfü'l-Mahcûb. Y.y.
• Hoca Ahmed Yesevî. (2016). Fakr-nâme (K. Eraslan & N. Tosun, Çev.). Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
• Hoca Ahmed Yesevî. (2017). Dîvân-ı Hikmet (M. Tatcı, Ed.; H. Bice, Çev.). Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.
• İbn Manzûr, E.-F. M. b. M. b. A. E. (1990). Lisânu’l-Arab. Daru Sadır.
• İmam Gazâlî. (2014). Ey Oğul (İ. Barca, Çev.). Beyan Yayınları.
• Karaduman H. (2020). Geçimliliği Önceleyen Bir Dindarlık Modeli Olarak Melâmet ve Fütüvvet. İslam ve Yorum IV. (3), 379-402.
• Karaman, H., Çağrıcı, M., Dönmez, İ. K., & Gümüş, S. (2013). Kur’an Yolu Meâli. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Kuşeyrî, A. b. H. (2017). Er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Dâru’l-minhâc.
• Özköse, K. (2017). Ahmed Yesevî'nin Hikmetlerinde Dört Kapı ve Kırk Makam Anlayışı. Akademik İslâm Araştırmalar Dergisi. 2, 99-133.
• Özköse, K. (2018). Ahmed-i Yesevî'ye Göre Seyr u Sülûk Eğitiminde Mürşid-i Kâmilin Fonksiyonu. VI. Uluslararası Şeyh Şa'ban-ı Velî Sempozyumu -Yesevîlik-. 2018, 555-566.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (C. 1-3). MEB Yayınları.
• Selvi, D. (2017). Tasavvufta Marifetin Meyvesi Rahmet Ahlâkı ve Hizmet. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (IV) 1, 85-155.
• Seyyid Muhammed Râsim Efendi. (2008). Tasavvuf Sözlüğü. İnsan Yayınları.
• Suâd el-Hakîm. (1981). el-Mu’cemu’s-Sûfî: El-Hikme fî Hudûdi’l-Kelime. Dâru Nedre.
• Tehânevî, M. b. A. b. A. el-F. el H. (1998). Keşşâfu Istılâhati’l-Fünûn. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Tosun, N. (2013). Yeseviyye. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 43, ss. 487-490). TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (1991). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Marifet Yayınları.
• Yıldız, M. (2016). “Takriz” Yesevî’nin Fakr-nâmesi ve İki Farsça Risalesi. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
• Yılmaz, H. K. (2014). Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar (17. bs). Ensar Neşriyat.