Hârezm’in Gazneliler Tarafından İşgali ve Me’mûnî Devletinin Yıkılışı

Yıl 2023, Sayı: TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI, 296 - 314, 30.10.2023

Aykut Özbayraktar

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1335969

Cited By: 1

Öz

Bu araştırmada tarihi Hârezm bölgesinin 408/1017 yılında Sultan Mahmûd’un komuta ettiği Gazneli ordusu tarafından işgali ve Me’mûnîler Devletinin yıkılış sürecinin yazılı kaynaklara ve nümismatik bulgulara dayanılarak mümkün olan tüm detaylarıyla incelenmesi amaçlanmaktadır. Me’mûnî iktidarının politik statüsü, Karahanlılar ve Gazneliler arasındaki güç rekabetinde takındığı tutum, Karahanlılar ve Sultan Mahmûd ile ilişkileri, Gaznelilerden gelen siyasi-askeri baskıları karşısında aldığı tedbirleri, mücadelesi gibi konular araştırmanın kapsamındadır. Buna ek olarak Gazneli Mahmûd’un Hârezm’i zaptı, bölgedeki faaliyetleri, zaferinin edebiyata yansımaları gibi konulara da çalışmada yer verilmektedir. Bu araştırmayla Me’mûnîler iktidarının 389-408/999-1017 yılları arasında Hârezm ve Kuzey Horasan’daki Nesâ-Ferâve havalisinde müstakil bir devlet olarak hükmettiği, Karahanlı-Gazneli rekabeti ortamında Sultan Mahmûd ile iyi ilişkiler kurmaya özen gösterdiği, iki büyük gücün arasındaki hassas dengelerden faydalanarak istiklalini bir müddet koruyabildiği sonuçlarına ulaşılmıştır. Me’mûnîler her ne kadar ortak bir hücum ile Horasan’ı işgal edip Gaznelileri püskürtmeyi planlasalar da teklifleri Karahanlılar tarafından reddedilmiştir. Bu noktada cesaretlenen Sultan Mahmûd, askeri harekata yönelerek Hârezm’i ele geçirmiştir ve Me’mûnîler Devletini yıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hârezm, Me’mûnîler, Gazneliler, Hârezmşâh II. Me’mûn, Gazneli Mahmûd

Invasion of Khwārazm by the Ghaznavids and the Fall of the Ma’mūnid State

Öz

The aim of this research is to examine the occupation of the Khwārazm by the Ghaznavid army commanded by Mahmūd of Ghaznī in 408/1017 and the collapse of the Ma’mūnid State in all possible details based on written sources and numismatic findings. The scope of the study is the issues and events such as the political status of the Ma’mūnid government, its attitude toward the rivalry between the Qarakhanids and the Ghaznavids, its relations with the Qarakhanids and Mahmūd of Ghaznī, its policies and struggle against the political-military oppression of the Ghaznavids. In addition, subjects such as Sultan Mahmūd’s conquest of Khwārazm, his activities in the region, and the reflections of his victory on literature are also included in the study. Some of the conclusions reached in this research are as follows: The Ma’mūnid government ruled as an independent state between 389-408/999-1017 in Khwārazm, Nasā, and Farāwa. The Ma’mūnids took care to establish good relations with Sultan Mahmūd in the condition of Qarakhanid-Ghaznavid rivalry. Benefiting from the delicate balances between the two great powers, the Ma’mūnid State was able to maintain its independence for a while. Although the Ma’mūnids planned to invade Khorasan with a common attack and repel the Ghaznavids, their offer was rejected by the Qarakhanids. At this point, Sultan Mahmūd turned to military action and captured Khwārazm, and put an end to the Ma’mūnid State.

Anahtar Kelimeler

Khwārazm, Ma’mūnids, Ghaznavids, Khwārazmshāh Ma’mūn II, Mahmūd of Ghaznī

Kaynakça

• Bağdâdî (1977). el-Fark beyne’l-fırak ve beyânü’l-fırkati’n-nâciye. Beyrut: Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde.
• Beyhakî (1383). Târîh-i Beyhakî. Meşhed: İntişârât-ı Dânişgâh-i Firdevsî-yi Meşhed.
• Duman, Abdullah (2013). Kantarat-ü Çarhıyân: Karahanlılar ve Gazneliler Arasında Horasan Bölgesinin Kaderini Belirleyen Savaş. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 80-107.
• Erdoğan, Coşkun (2013). Harezm’de Gazneli Hâkimiyetinin Tesisi ve Altuntaşlar Dönemi (1017-1041). Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 50, 143-180.
• Ferruhî-yî Sîstânî (1321). Feth-i Hârezm. Aryânâ, 2, 50-53.
• Gerdîzî (1363). Târîh-i Gerdîzî. Tahran: Dünyâ-yî Kitâb.
• Hunkan, Ömer Soner (2011). Türk Hakanlığı (Karahanlılar). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• İbnü’l-Esîr (2010). el-Kâmil fî’t-târîh. C. 8, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Kalinin, Vadim (2009). The First Known Coin of Ma’mūn II b. Ma’mūn I, Khwārizmshāh Ma’mūnid. Oriental Numismatic Society Newsletter, 201, 18-19.
• Mübayen, Ebû’l-Hasan (1386). Delâîl ve Çegûnegî-yi Tasrif-i Hârezm Tavsıt-i Ğaznevîyân. Pejûheşnâme-yî Târîh, 4(14), s. 129-154.
• Nâzım, Muhammad (1931). The Life and Times of Sultân Mahmûd of Ghazna. Cambridge: Cambridge University Press.
• Reva, R. Yu., Kalinin, V. A. ve Atahocayev, A. H. (2011). Numizmatiçeskiye dopolneniya k istorii Horezma X vek.. XVI-Vserossiyskaya numizmatiçeskaya konferentsiya (Sank-Peterburg Repina 18-23 aprelya 2011 goda) içinde (58-60), İzdatelstvo Gosudarstvennogo Ermitaja.
• Semerkandî, Nizâmî-î Arûzî (1327). Çehâr Makâle. Leiden: Brill.
• Utbî (1334). Târîh-i Yemînî. (Farsçaya Çev: Ebû’ş-Şeref Nâsıh b. Zafer Curfâdekânî). Tahran: Kitâbfurûşî İbn Sînâ.
• Yâkût Hamavî (1993). Mu’cemü’l-üdebâ‘ – İrşâdü’l-erîb ilâ ma’rifeti’l-edîb. Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî.
• www.zeno.ru