Tasavvufî Bir Terim Olarak İlahî Aşkın Âşık Edebiyatına Yansıması: Âşık Ömer Örneği

Yıl 2023, Sayı: TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI, 134 - 155, 30.10.2023

Atila Kartal

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1349093

Öz

Millî kökten beslenen Türk saz şiiri XVII. yüzyılda divan şiiri ve dinî-tasavvufî Türk şiirinin etkisinde kalmış, âşıklar aruzlu türlerde örnekler vermiş, sözlü gelenek üzerine gelişen âşıklık geleneğinde divanlar tertip edilmiş, zayıf aruzlu manzumelerin yanında çok başarılı aruzlu şiirler yazılmış, bu vesile ile âşık şiiri aydın tabaka arasına girmiş ardından saray eşrafından rağbet görmeye başlamıştır. Âşık Ömer, yaşadığı devrin en üretken ve başarılı şairlerinden biridir. Hakikate aşk yolu ile varmaya çalışan mutasavvıfların işlediği duyguları şiirlerine yansıtan Âşık Ömer'in mutasavvıf bir şair olmadığı; ancak âşıklık geleneği içinde beslendiği kaynaklar sayesinde şiirlerine dervişâne ve sufiyâne bir misyon yüklediği değerlendirilmektedir. Âşık Ömer, şiirlerinde Türk kültürünün önemli bir parçası olan tasavvuf ile varlık ve birlik anlayışını aşk ile tanıyan, yorumlayan aynı zamanda şiirleri aracılığı ile dinî ve felsefi anlayışı topluma nakletme misyonunu üstlenmektedir. Bu çalışmada öncelikle âşıklık geleneğinin İslam öncesi dönemde de dinî esaslı bir fonksiyona sahip olduğu, geleneği besleyen en kuvvetli unsurlardan biri olan mistik anlayışın Türk şiirine yansıdığı ve bu inanışın İslamî düşüncede özünü teşkil ettiği düşünülen ilahî aşk, Hz. Peygamber aşkı ve bezm-i elest kavramları Âşık Ömer'in şiirleri incelenerek ortaya konulmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

âşık edebiyatı, Âşık Ömer, aşk-ı ilahî, Hz. Muhammed, bezm-i elest.

The Reflection of Divine Love as a Sufi Term in Minstrel Literature: Ashik Ömer Sample

Öz

Turkish instrumental poetry, fed by national roots, in the seventeenth century, divan poetry, and the minstrels, who were influenced by religious-mystical Turkish poetry, gave examples of poetry written in aruz, in the tradition of minstrelsy that developed on the oral tradition, divans were arranged, besides the poems written in weak aruz, very successful poems were written in aruz. He entered among the intelligentsia and then began to attract attention from the people of the Ottoman palace. Âşık Ömer is one of the most productive and successful poets of his time. Âşık Ömer, who reflects the feelings of the mystics who try to reach the truth through love, is not a sufi poet, but it is considered that he ascribed a dervish and mystic mission to his poems thanks to the sources he was fed in the tradition of minstrelsy. Âşık Ömer, who interprets the Sufism, which is an important part of Turkish culture, and the understanding of existence and unity with the love of God in his poems, also undertakes the mission of conveying the religious and philosophical understanding to the society through his poems. In this study, first of all, the concept of mysticism, which is one of the strongest elements that feeds the tradition, in which the tradition of minstrelsy had a religious-based function in the pre-Islamic period, is reflected in Turkish poetry and the concepts of love of God, love of the Prophet Muhammad and bezm-i elest, which are thought to constitute the essence of this belief in Islamic thought, are discussed in Âşık Ömer. His poems have been studied and tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

minstrel literatüre, Âşık Ömer, divine love, love of Prophet Muhammad, bezm-i elest

Kaynakça

• Akça, K. (1944). 17'nci Asrın Saz Şairlerinden Gezlevili Âşık Ömer. Folklor Postası, 1(3), s. 9-17.
• Artun, E. (2011). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. Adana: Karahan Kitabevi.
• Çelebioğlu, Â. (1998). Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yayınları.
• Çelepi, M. S. (2005). Âşık Ömer Divânı'nın Tahlîli. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çobanoğlu, Ö. (2007). Âşık Tarzı Edebiyat Geleneği ve İstanbul. İstanbul: 3F Yayınevi.
• Elçin, Ş. (1987). Âşık Ömer. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Elçin, Ş. (1988). Halk Edebiyatı Araştırmaları I. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Erdener, Y. (2019). Kars’ta Çobanoğlu Kahvesi’nde Âşık Karşılaşmaları-Âşıklık Geleneğinin Şamanizm ve Sufizmle Olan Tarihsel Bağları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ergun, S. N. (1935). Âşık Ömer Hayatı ve Şiirleri. İstanbul: Semih Lütfi Matbaası ve Kitap Evi.
• Fazıl, R. (1988-1990). Âşık Ömer, Şiirler ve Gazeller. Taşkent: Edebiyat ve Sanat Neşriyatı.
• Gönen, S. (2017). Âşık Edebiyatında Naat. Konya: Palet Yayınları.
• Gülmez, M. (2015). Âşık Ömer Divanı'nda Alevi-Bektaşi İzleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (37), s. 285-307.
• Günay, U. (2015). Türkiye'de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İbnü’l-Arabî, M. (2017). Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi (Cilt 1). (Çev. M. Tahralı ve A. A. Konuk) İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kara, M. (2009). Istılâhatü's-Sûfiyye. İslam Ansiklopedisi, 19, 209-211. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karadayı, O. N. (2015). Osmanlı Dönemi Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Tasavvuf. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karahan, A. (1991). Âşık Ömer. İslam Ansiklopedisi, 4, 1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karasoy, Y., ve Yavuz, O. (2003). 17. Yüzyıl Saz Şairi Âşık Ömer Üzerine Bazı Mülahazalar. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (13), s. 177-216.
• Karasoy, Y., & Yavuz, O. (2010). Âşık Ömer Divanı. Konya: İnci Ofset.
• Kaya, D. (2003). Âşık Edebiyatına Giriş. Bişkek: Kırgızistan Manas Üniversitesi Yayınları.
• Kılıç, M. E. (2017). Sufi ve Şiir Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası. İstanbul: Sufi Kitap.
• Köprülü, M. F. (1962a). Türk Saz Şairleri I. Ankara: Güven Basımevi Millî Kültür Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1962b). Türk Saz Şairleri II. Ankara: Güven Basımevi Millî Kültür Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2012). Edebiyat Araştırmaları 1. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Macit, M. (2006). Münâcât. İslâm Ansiklopedisi, 31, 563-565. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pala, İ. (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: L&M Yayınları.
• Peker, S. (2003). 17. Yüzyıl Türk Saz Şiirinde Konu. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sakaoğlu, S. (2014). Âşık Edebiyatı Araştırmaları. Konya: Kömen Yayınları.
• Sakaoğlu, S., & Alptekin, A. B. (2006). Türk Saz Şiiri Antolojisi (14-21. Yüzyıllar). Ankara: Akçak Yayınları.
• Şimşek, H. İ. (2012). Tasavvufî Düşüncede Hz. Muhammed Algısı. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XI(21), s. 29-52.
• Şimşek, S. (2011). Nasreddin Hoca ve Tasavvuf. İstanbul: Buhara Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (2012). Tarih İçinde Türk Edebiyatı. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Torun, A. (2000). Tasavvufun Gölgesinde Çıldırlı Âşık Şenlik. Âşık Şenlik Sempozyumu Bildirileri (s. 251-256). Ankara: Kültür Bakanlığı HAGEM Yayınları.
• Uludağ, S. (1994). Devran. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Üşenmez, E. (2008). 17. Yüzyıl Saz Şairi Âşık Ömer ve Dili. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi(38), s. 103-114.