AN ALTERNATIVE PORTRAIT OF VIDINLI HUSEYIN TEVFIK PASHA

Yıl 2023, Sayı: TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI, 619 - 633, 30.10.2023

Günseli Gümüşel

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1361116

Öz

The expression of 19th century Ottoman modernization in its broadest sense refers to leaving behind both a tradition and sometimes an overly cautious past. The most striking aspect of this duality is in the beginning from the time of Mahmud II (1785-1839) as the old and the new were tried to be taken "together" in a way unique to the Ottomans. Although this effort creates a perception of waste of energy and time from a different perspective, it also paves the way for a strong awareness of the efforts of important people. The "longest century of the empire", in which defeat and renewal went hand in hand, needs to be interpreted from a broad perspective in all respects. This broad perspective is based on the military, bureaucracy and science.
Tevfik Bey is one of the most important historical personalities in which these foundations are united in his name. This historical name, which is also be known by the names of "Vidinli Tevfik Pasha, General Hüseyin Tevfik, Tevfik Pasha, Vidinli Hüseyin Tevfik Pasha" in different time periods, is the most important mathematician whose reputation has spread abroad. He is recognized by the international mathematical community as the author of the first English Algebra book. He also held military and civil bureaucratic duties. While performing them, his honest and serious attitude was appreciated by the representatives of the foreign states he took office in his life and after his death; his application of what he thinks is right for the benefit of the state is not always appreciated, and in the long run, the process leading to his dismissal has created a domino effect.
In our study, the personality of Pasha, the traces he left in the memories will be examined by primary and secondary sources, unlike the Mathematics or History studies, which seem to repeat each other. In our study, which is not a psychological analysis, it will be tried to understand the modernization efforts of the Ottoman scientists and statesmen of the period in the personality of Vidinli Tevfik, together with the influence and image he created at home and abroad. Thus, it is aimed to create a realistic portrait for researchers working in the field or preparing to work and to benefit the interpretation bases of future studies.

Anahtar Kelimeler

General Hüseyin Tevfik, Mathematics in the Ottoman Empire, Vidinli Hüseyin Tevfik Pasha

Alternatif Bir Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa Portresi

Öz

19. Yüzyıl Osmanlı modernleşmesi ifadesi genel anlamıyla hem gelenekselliği hem de bazen fazlasıyla temkinli bir geçmişi geride bırakmayı ifade eder. Bu ikiliğin en dikkat çekici tarafı II. Mahmud (1785-1839) döneminden itibaren eski ve yeninin Osmanlılara has şekliyle “birlikte” götürülmeye çalışılmasıydı. Bu çaba farklı bir açıdan enerji ve zaman kaybı algısı yaratıyor olsa da diğer yandan o zamanlarda yaşamış önemli kişilerin çabalarını güçlü bir farkındalık düzeyinde algılayışın yolunu açmaktadır. Yenilginin ve yenilenmenin kol kola yürüdüğü “imparatorluğun en uzun yüzyılı” her bakımdan geniş bir perspektiften yorumlanmaya ihtiyaç duyar. Bu geniş perspektif ise askeriyeyi, bürokrasiyi ve bilimi temel alır.
Bu temellerin isminde birleştiği tarihi kişiliklerden en önemlilerinden birisi Vidinli Tevfik Bey’dir. Farklı zaman dilimlerinde ve görevlerde “Vidinli Tevfik Paşa, General Hüseyin Tevfik, Tevfik Paşa, Müşir (Mareşal) Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa” isimleriyle anılacak olan bu isim, Osmanlıların ünü dışarıya taşmış en önemli matematikçisidir. Uluslararası matematik camiasında ilk İngilizce cebir kitabının yazarı olarak kabul görür. Aynı zamanda askeri ve sivil bürokratik görevler üstlenmiştir. Bu görevleri icra ederken takındığı dürüst ve işini ciddiye alır tavrı göreve gittiği yabancı devletlerin temsilcileri tarafından yaşamında ve ölümünden sonra takdir edilirken; onun doğru bildiğini devletinin yararına uygulaması her zaman takdir görmediği gibi uzun vadede de görevinden azline giden sürecin domino etkisini oluşturmuştur.
Çalışmamızda eldeki pek az kaynakla adeta birbirini tekrarlayan bir görünümde olan Matematik veTarih çalışmalarından farklı olarak Paşa’nın kişiliği, anılarda bıraktığı izler ve yararlılıkları birincil ve ikincil kaynaklar irdelenerek incelenecektir. Bir psikolojik analiz amacı gütmeyen çalışmamızda, Vidinli Tevfik’in içerde ve dışarda yarattığı etki ve çizdiği imajla birlikte onun kişiliğinde dönemin Osmanlı bilim ve devlet adamlarının modernleşme çabalarının anlaşılmasına çalışılacaktır. Böylece alanda çalışmaya hazırlanan araştırmacılar için gerçekçi bir portre oluşturulması ve gelecek çalışmaların yorumlayış temellerine fayda sağlanması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

General Hüseyin Tevfik, Osmanlılarda Matematik, Vidinli Hseyin Tevfik Paşa

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• BOA, DH. SAİDd, 1/574, Tevfik Paşa, 1248 Vodine Doğumlu, Vidinli Hasan Tahsin Efendi’nin Oğlu, H-29-12-1248.
• BOA, M.B. İ, 131-83, Amerikan Sefareti’nin Orta Elçiliğe Dönüştürülerek Ferikandan Vidinli Tevfik Paşa’nın Elçilik Görevine Getirilmesi ve Aynı Zamanda Adı Geçen Paşanın Tüfenkler İşine Bakması, H-29-12-1305.
• BOA, İ. DH, 825-66461, Maliye Nazırı Tevfik Paşa’ya İkinci Rütbeden Nişan-ı Osmani İhsanı, H-06-04-1298.
• BOA, MF. MKT, 889-17, Vidinli Tevfik Paşa Merhumun Terekesinde Çıkan Riyaziyata Ait “Novel Annal De Matematik” isimli Külliyatın Darülfünun Kütübhanesine Cuzi Bir Bedelle Hediye Edilmesi, H-17-08-1323.
• Süreli Yayınlar
• Los Angeles Daily Herald, A Pious Turk, Sayı 29, Numara 13, 15.10.1887.
• Makaleler Achtermeler, W.O. (1979), Connection: The Saga of the Peabody-Martini Rifle, Man At Arms Magazine, 2 (1), 12-21.
• Göker, L. (1981), Cebirin Tarihi Gelişmesi ve Bu Gelişme İçinde Türk-İslam Dünyası Matematikçilerinin Yeri, Milli Kültür, (Şubat), 26-30.
• Günergun, F. (2007), Matematiksel Bilimlerde İlk Türkçe Dergi: Mebahis-i İlmiye (1867-69), Osmanlı Bilim Araştırmaları, 8(2), 1-42.
• Günergun, F. (2020), Yazık Oldu Vidinli’nin Emeklerine! Hüseyin Tevfik Paşa ve “Linear Algebra” (1988) Kitabının Yenibasımı Üzerine Düşünceler, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 21(2), 449-457.
• Kökçü, A. (2013), Vidinli Tevfik Paşa Tarafından Mebahis-i İlmiye’de Yayımlanan Logx ve Arctanx Fonksiyonlarının Türevlerine ve Seriye Açılımlarına Dair Makale ve Değerlendirilmesi, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 15(1), 96-107.
• Polat, A. (2019), Son Dönem Osmanlı Matematikçi-Bürokratı Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa’nın Hayatı, Osmanlı Bilim Araştırmaları, 20(1), 16-46.
• Salih Zeki, (1924), Vidinli Tevfik Paşa Merhum, Muallimler Mecmuası, 22, 677.
• Schubring, G. (2007), Hüseyin Tevfik Paşa: Lineer Cebirin Mucidi, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 8(2), 43-54.
• Süleyman Sudi, (1924), Vidinli Tevfik Paşa ve Cebr-i Hatti, Muallimler Mecmuası, 24, 893.
• Çevrimiçi Kaynaklar
• Çeçen, K. “Hüseyin Tevfik Paşa”, İslam Ansiklopedisi, 19, 14-15. islamansiklopedisi.org.tr/huseyin-tevfik-pasa Erişim: 23.10.2023.