MERKEZ BANKALARININ DİJİTAL PARA İHRACI: TCMB ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 1, 1 - 27, 29.06.2023

Atilla Ünlü , Soner Künç , Seyhun Tutgun , Süleyman Çelik

https://doi.org/10.54688/ayd.1164862

Öz

Hane halkı, iş dünyası ve devlet başta olmak üzere bütün iktisadi aktörleri ve sistemleri yakından ilgilendiren para kavramı geleceğin toplum yapısına yön veren ve ışık tutan en önemli unsurlardan biri olarak kabul edilmektedir. Tarihsel süreç içerisinde yaşanan siyasi, askeri, iktisadi ve teknolojik gelişmeler para olarak nitelendirilen nesnelerin değişmesine veya farklı nesnelerinde para olarak ekonomiye eklemlenmesine yol açmıştır. Bu bağlamda paranın tarihsel yolculuğu buğday, tuz, deniz kabuğu, pirinç, vb. emtialar ile başlamış ve 21. yüzyılda dijital para olgusu ile farklı bir boyuta taşınmıştır. Bu çalışmada dijital para uygulamalarının merkez bankalarına yansıması konusu ele alınmış ve bu çerçevede TCMB tarafından 2021 yılında çalışmaları başlatılan Merkez Bankası Dijital Para (CBDC) uygulamasının Türkiye ekonomisi üzerine olası etkilerinin tespitine yönelik çözümlemelerin yapılması amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında elde edilen bulgular, söz konusu uygulamanın iktisadi karar birimleri üzerinde çok boyutlu etkiler oluşturacağını göstermektedir. Bu bağlamda TCMB’nin söz konusu uygulama çerçevesinde prototip ülkeleri gözeterek, hızlı ve güvenilir adımlar atmak suretiyle dijital para ihracı sürecinde dünyada ana aktörler arasında yer alabileceği öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Para, Merkez bankaları, Merkez bankaları dijital paraları

DIGITAL MONEY ISSUANCE OF CENTRAL BANKS: EXAMPLE OF CENTRAL BANK OF THE REPUBLIC OF TURKEY

Öz

The concept of money, which is closely related to all economic actors and systems, especially households, business world and the state, is accepted as one of the most important elements that guide and shed light on the social structure of the future. The political, military, economic and technological developments experienced in the historical process have led to the change of objects described as money or the integration of different objects into the economy as money. In this context, the historical journey of money has started with commodities such as wheat, salt, seashell, rice, etc. and moved to a different dimension with the phenomenon of digital money in the 21st century. In this study, the reflection of digital money applications on central banks is discussed and in this context, it is aimed to analyze the possible effects of the Central Bank Digital Currency (CBDC) application, which was initiated by the Central Bank of the Republic of Turkey (CBRT) in 2021, on the Turkish economy. The findings obtained within the scope of the study show that the application in question will create multidimensional effects on economic decision units. In this context, it is foreseen that in the digital currency issuance process the CBRT can be among the main actors in the world by taking fast and reliable steps, taking into account the prototype countries within the framework of the aforementioned application..

Anahtar Kelimeler

Money, Central banks, Central banks digital currencies

Kaynakça

• Adrian, T & Mancini-Griffoli, T. (2021). A New Era Of Digital Money, IMF Blog. (https://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/2021/06/online/digital-money-new-era-adrian-mancini-griffoli.htm, Erişim Tarihi: 14.07.2022)
• Adrian, T., & Mancini-Griffoli, T. (2019). Central Bank Digital Currencies: 4 Questions and Answers. IMF Blog. (https://blogs.imf.org/2019/12/12/central-bank-digital-currencies-4-questions-and-answers/, Erişim Tarihi: 14.07.2022)
• Al, İ. & Akyazı, H. (2019). Merkez Bankası Dijital Parası ve Para Politikasına Yansımaları. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(3), 573-593.
• Arauz, A., & Garratt, R. (2021). Dinero Electrónico: The Rise and Fall of Ecuador's Central Bank Digital Currency. Latin American Journal of Central Banking, 2(2), 100030.
• Auer, R., & Böhme, R. (2020). The Technology of Retail Central Bank Digital Currency. BIS Quarterly Review, March. Banque De France (2021). Banque De France Press Releases. (https://www.banque-france.fr/en/communique-de-presse/banque-de-france-has-successfully-completed-first-tranche-its-experimentation-programme-central-bank, Erişim Tarihi: 14.07.2022).
• Barontini, C., & Holden, H. (2019). Proceeding with Caution-A Survey on Central Bank Digital Currency. BIS Paper, No: 101.
• Bech, M., & Garratt, R. (2017). Central Bank Cryptocurrencies. BIS Quarterly Review, s. 57-60.
• BIS (Bank for International Settlements). (2018). Central Banks Digital Currencies, Bank for International Settlements Committee on Payments and Market Infrastructures, s.1-28.
• BIS (Bank for International Settlements). (2021). Central Bank Digital Currencies: Executive Summary, https://www.bis.org/publ/othp42.pdf, Erişim Tarihi: 24.06.2022)
• Bilgili, Y. (2015). Makro İktisat, İstanbul:4T Yayınları.
• Bindseil, U. (2019). Central Bank Digital Currency: Financial System Implications and Control. International Journal of Political Economy, 48(4), 303-335.
• Boar, C., & Wehrli, A. (2021). Ready, Steady, Go? Results of The Third BIS Survey on Central Bank Digital Currency. BIS Paper, No: 114.
• Boar, C., Holden, H., & Wadsworth, A. (2020). Impending Arrival - A Sequel to The Survey on Central Bank Digital Currency. BIS Paper, (107).
• BoC (Bank of Canada). (2020). Contingency Planning for a Central Bank Digital Currency. (https://www.bankofcanada.ca/2020/02/contingency-planning-central-bank-digital-currency/, Erişim Tarihi: 14.07.2022)
• BoE (Bank of England). (2022). (https://www.bankofengland.co.uk/, Erişim Tarihi: 14.07.2022)
• BoT (Bank of Thailand). (2021). “Retail Central Bank Digital Currency (Retail CBDC): Implications on The Thai Financial Sector and Survey Results”, BoT Press Release No:60/2021, (https://www.bot.or.th/Thai/PressandSpeeches/Press/News2564/n6064e.pdf, Erişim Tarihi: 14.07.2022)
• BoJ (Bank of Japon). (2020). The Bank of Japan's Approach Central Bank Digital Currency. Bank of Japan, (https://www.boj.or.jp/en/announcements/release_2020/rel201009e.htm/, Erişim Tarihi: 14.07.2022)
• Carr, M., Marsh, C., John, A., Grigorescu, K., Filce, G., & Alvanos, R. (2016). What is Fintech. PWC Financial Services Institute.
• Çarkacıoğlu, A. (2016). Kripto-Para Bitcoin, Sermaye Piyasası Kurulu Araştırma Dairesi Araştırma Raporu, s.1-73
• Çizmeci, B., & Göver, İ. H. (2020). Toplumlarda Fiziksel Paradan Dijital Paraya Geçiş: Bitcoin Örneği. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(2), 310-333.
• Daly, L. (2022). What Is Central Bank Digital Currency (CBDC)?, (https://www.fool.com/investing/stock-market/market-sectors/financials/cryptocurrency-stocks/central-bank-digital-currency/, Erişim Tarihi: 24.06.2022)
• Demir, O. & Odabaşi, H. (2022). Merkez Bankası Dijital Para Sisteminin Avantaj ve Dezavantajları Neler Olabilir? Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (61), 199-222.
• Dilek, Ş. (2018). “Blockchain Teknolojisi ve Bitcoin” (231) Analiz, SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı, s. 1-32
• ECB (European Central Bank). (2020). Report on a Digital Euro. European Central Bank, Eurosystem. s.1-53.
• ECB (European Central Bank). (2021). A Digital Euro, (https://www.ecb.europa.eu/paym/digital_euro/html/index.en.html, Erişim Tarihi: 14.07.2022)
• ECB (Eurpean Central Bank). (2012). Virtual Currency Schemes, s.1-53 (https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemes201210en.pdf, Erişim Tarihi: 14.07.2022)
• Ergun, T. (2013). Makroekonomiye Giriş, Detay Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara.
• Evlimoğlu, U. & Gümüş, U. T. (2018). İtibari Paranın Kullanımdan Kaldırılmasına Yönelik Teorik Bir Değerlendirme. LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 167-183.
• Fanusie, Y. J. & Jin, E. (2021). China’s Digital Currency: Adding Financial Data to Digital Authoritarianism (CNAS), (https://www.cnas.org/publications/reports/chinas-digital-currency, Erişim Tarihi: 14.07.2022).
• FATF (Financial Action Task Force). (2014). Virtual Currencies: Key Definitions and Potential AML/CFT Risks”, (https://www.econbiz.de/Record/virtual-currencies-key-definitions-and-potential-aml-cft-risks-fatf-report/10010393874, Erişim Tarihi: 14.07.2022).
• FED (Federal Reserve), (2022a). Money and Payments: The US Dollar in the Age of Digital Transformation. January, (https://www.federalreserve.gov/publications/files/money-and-payments-20220120.pdf, Erişim Tarihi: 14.07.2022).
• FED (Federal Reserve), (2022b). What is a Central Bank Digital Currency?, (https://www.federalreserve.gov/faqs/what-is-a-central-bank-digital-currency.htm, Erişim Tarihi: 24.06.2022)
• Grym, A. (2020). Lessons Learned from the World’s First CBDC. Bank of Finland Economics Review (No.8/2020).
• Grym, A., Heikkinen, P., Kauko, K., & Takala, K. (2017). Central Bank Digital Currency, BoF Economics Review, No. 5/2017.
• Göver, İ. H. (2017). “Küreselleşen Dünya ve Dünyevileşen Küre”, 3rd Conference on Social and Economic Impacts Of Globalization, Bildiriler Kitabı, 5-7 Ekim 2017, Antalya.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2021). Ekonomi Reformları Eylem Planı. (https://ms.hmb.gov.tr/uploads/sites/2/2021/06/Ekonomi-Reformlari-Eylem-Plani-1.pdf, Erişim Tarihi: 14.07.2022).
• IMF (International Monetary Fund). (2022). (https://www.imf.org/en/Home, Erişim Tarihi: 14.07.2022)
• Karaman, A. (2021). Merkez Bankası Dijital Para Birimi (CBDC) Nedir? (https://tr.cointelegraph.com/news/what-is-a-cbdc, Erişim Tarihi: 24.06.2022)
• Keister, T., & Sanches, D. R. (2021). Should Central Banks Issue Digital Currency?. Available at SSRN: 3966817.
• Khalilov, M. C. K., Gündebahar, M. & Kurtulmuşlar, İ. (2017). “Bitcoin ile Dünya ve Türkiye’deki Dijital Para Çalışmaları Üzerine Bir İnceleme” 19. Akademik Bilişim Konferansı, 8-10 Şubat.
• Kızıl C., Hanişoğlu S. G. & Aslan T. (2019). Kripto Paraları Finansal Piyasalara Etkileri ve Muhasebeleştirilmesi, Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım
• Kumar, A., Ney, J., Lee, E. & Ji, V. (2020). National Digital Currencies: The Future of Money? (https://www.belfercenter.org/publication/national-digital-currencies-future-money, Erişim Tarihi: 14.07.2022).
• Mancini-Griffoli, T., Peria, M. S. M., Agur, I., Ari, A., Kiff, J., Popescu, A., & Rochon, C. (2018). Casting Light on Central Bank Digital Currency. IMF Staff Discussion Note, 8(18), 1-39.
• Nielsen, (2014). “E-commerce: Evolution or Revolution in the Fast Moving Consumer World?”, (https://docplayer.net/3422472-E-commerce-evolution-or-revolution-in-the-fast-moving-consumer-goods-world-august-2014-copyright-2014-the-nielsen-company.html, Erişim Tarihi: 14.07.2022).
• Nolting, C., Heinz, G., & Köhling, S. (2020). Central Bank Digital Currencies: Money Reinvented. CIO Special, Deutsche Bank Wealth Management, Frankfurt. s.1-15
• Özçelik, B. D. (2021). Merkez Bankası Dijital Parası: Geleceğin Parası (Mı?). https://www.researchgate.net/profile/Berna-Dombekci-Ozcelik/publication/351661423_MERKEZ_BANKASI_DIJITAL_PARASI_GELECEGIN_PARASI_MI/links/60a3d099458515952dd8c2bb/MERKEZ-BANKASI-DIJITAL-PARASI-GELECEGIN-PARASI-MI.pdf, Erişim Tarihi: 14.07.2022).
• Öztürk, N. & Acar O. (2021). “Paranın Dönüşümünde Yeni Bir Evre: Merkez Bankası Dijital Parası”, Uluslararası Muhasebe ve Finans Araştırmaları Dergisi, 3(2), 85-104.
• Reis, J. C. G., Amorim, M., Melao N. & Cohen, Y. (2020). Digitalization: A Literature Review and Research Agenda. Proceedings on 25th International Joint Conference on Industrial Engineering and Operations Management, DOI:10.1007/978-3-030-43616-2_47
• Sarmiento, A. (2022). Seven Lessons from The e-Peso Pilot Plan: The Possibility of a Central Bank Digital Currency. Latin American Journal of Central Banking, 3(2), 100062.
• Soderberg, G., Bechara, M., Bossu, W., Che, N. X., Kiff, J., Lukonga, I., ... & Yoshinaga, A. (2022). Behind the Scenes of Central Bank Digital Currency: Emerging Trends, Insights, and Policy Lessons. FinTech Notes, 2022(004).
• Sveriges Riksbank. (2021). E-krona Pilot Phase 1, (https://www.riksbank.se/globalassets/media/rapporter/e-krona/2021/e-krona-pilot-phase-1.pdf, Erişim Tarihi: 14.07.2022).
• Şahin, H. (2016). Paranın Doğası ve Türleri Üzerine Bir İnceleme. Liberal Düşünce Dergisi, 21(84), 93-102.
• Şenbayram, E. A. (2019). Paranın Geldiği Uç Nokta: Bitcoin. Econharran, 3(4), 72-92.
• TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası). (2018). Central Bank Digital Currencies, 39th Governors’ Club, Conference hosted by the Central Bank of Turkey Bodrum, 14 May 2018, (https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/8604eb70-ff34-4527-9a35-f48057b4f78a/schrimpf.pdf?MOD=AJPERES 2018, Erişim Tarihi: 14.07.2022)
• TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası). (2020). Yıllık Faaliyet Raporu 2020, (http://www3.tcmb.gov.tr/yillikrapor/2020/files/tr-full.pdf, Erişim Tarihi: 12.07.2022)
• TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası). (2021). Merkez Bankası Dijital Türk Lirası Ar-Ge Projesi Hakkında Basın Duyurusu, 15 Eylül 2021, Sayı: 2021-40, (https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Duyurular/Basin/2021/DUY2021-40, Erişim Tarihi: 12.07.2022)
• Turpin, J. B. (2014). Bitcoin: The Economic Case for a Global, Virtual Currency Operating in an Unexplored Legal Framework. Indiana Journal of Global Legal Studies, 21(1), 355-368.
• Üzer, B. (2017). Sanal Para Birimleri, Uzmanlık Alan Tezi, TCMB, Ankara.
• Wadsworth, A. (2018). The Pros and Cons of Issuing a Central Bank Digital Currency. Reserve Bank of New Zealand Bulletin, 81, 1-21.
• Walker, D. (2020). Anticipating Digital Currency Disruption, (https://moore-mth.nl/anticipating-digital-currency-disruption-international/, Erişim Tarihi: 12.07.2022)
• White, L.H. (2015). “The Market for Cryptocurrencies”, Cato Journal, 35(2): 383-402.
• Yao, Q. (2018). A Systematic Framework to Understand Central Bank Digital Currency. Science China Information Sciences, 61(3), 1-8.
• Yurtçiçek, S. M. (2013). Hukuki Açıdan Elektronik Para, Seçkin Yayıncılık, Ankara.