BELEDİYELERİN PLANLAMA YETKİLERİNİN KENTLERİN KADERİNİN TAYİNİNDEKİ ROLÜ

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 2, 906 - 939, 07.07.2024

Rüveyda Kızılboğa Özaslan

https://doi.org/10.54688/ayd.1440243

Öz

1982 Anayasası’nda halkın mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulduğu ifade edilen belediyeler, mevzuatla kendilerine verilen görev, yetki ve sorumlulukları kapsamında ihtiyaçları karşılamanın ötesinde aslında kentin kaderini tayin etmektedirler. Bununla da kalınmamakta, David Harvey’in vurguladığı üzere kentin kaderi belirlenerek kentlilerin geleceği biçimlendirilmektedir. Bu nedenle yöneticilerin, kentlilerin nasıl bir kentte yaşamak istediği sorusuna cevaplar araması ve hizmet rotalarını buna göre şekillendirmeleri gerekir. Her çağda bu soruya verilecek cevaplar değişecek olsa bile, “insan onuruna yaraşır bir yaşam imkanı sunan kent” yaklaşımı her zaman geçerliliğini koruyacak bir cevap olacaktır. Bu anlamda belediyelerin kentin ve kentlinin kaderini tayinde birincil derece önemli bir aktör olduğu gerçeğini göz ardı etmeden faaliyetlerini sürdürmesi gerekmektedir. Bunun ilk ve en önemli adımı olan planlama ise çalışmanın konusunu teşkil etmektedir. Çalışmanın kapsamını ise insan vücudunun iskelet sistemi ve damarları gibi kentlerin yapı taşlarını belirleyen imar planları ve yönetim sürecinde kaynakların rasyonel ve hedef odaklı kullanılmasına aracılık eden stratejik plan oluşturmaktadır. Bu bağlamda çalışmada, belediyelerin planlama yetkilerinin, kentin kimliğini oluşturan değerlere sahip çıkılması ve yeni değerler yaratılarak bunların gelecek nesillere taşınmasının yanı sıra yaşanabilir kaliteli kentler ve kurumsal yönetim modelleri oluşturulmasında ne kadar etkili bir araç olduğu üzerinde durulmaktadır. Çalışma literatür taraması yapılarak hazırlanmış, planlamanın teori ve uygulama safhasında yaşanan sorunlara ışık tutularak, planlamanın beraberinde getirdiği fırsatlara vurgu yapılmıştır. Çalışmanın kent yöneticileri başta olmak üzere, bu alanda akademik çalışmalar ve okumalar yapanların planlamanın önemine odaklanmasını sağlayarak fayda üretmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kent yönetimi, kentlerin geleceği, planlama, imar planı, stratejik plan.

THE ROLE OF MUNICIPALITIES’ PLANNING AUTHORITIES IN SHAPING THE FATE OF CITIES

Öz

In the 1982 Constitution, it is stated that municipalities were established to meet the local common needs of the people, but beyond meeting these needs within the scope of their duties, powers and responsibilities assigned to them by the legislation, they actually determine the fate of the city. Not only that, but as David Harvey emphasizes, by determining the fate of the city, the future of urbanites is shaped. For this reason, administrators should seek answers to the question as what kind of cities that citizens want to live in and shape their service routes accordingly. Even if the answers for such question would change in every age, the approach as "a city that offers a life worthy of human dignity" will always be a valid answer. In this sense, municipalities should continue their activities without ignoring the fact that they are a primary actor in determining the fate of the city and its inhabitants. Planning, which is the first and the most important step, constitutes the subject of this study. The scope of the study consists of zoning plans, which determine the building blocks of cities like the skeletal system and veins of the human body, and the strategic plan, which mediates the rational and goal-oriented use of the resources in the management process. In this context, the study focuses on the effectiveness of municipalities’ planning powers in terms of protecting the values that constitute the identity of the city and creating and carrying new values to future generations, as well as creating livable quality cities and institutional management models. The study is based on a literature review, shedding light on the problems experienced in the theory and practice of planning and emphasizing the opportunities that planning brings with it. It is aimed that the study will produce benefits by focusing on the importance of planning for city administrators and those who conduct academic studies and readings in this field.

Anahtar Kelimeler

City management, future of cities, planning, development plan, strategic plan.

Kaynakça

• Açmaz Özden, M. (2009). Yenilenen demokrasi modelleri ve planlama yaklaşımları, Toplum ve Demokrasi, 3 (5), Ocak-Nisan, 161-168.
• Akdemir, B. (2021). İmar planlarında hiyerarşi, Konya Barosu Dergisi, Sayı 1, 133-173.
• Allison, M. ve Kaye, J. (2005). Strategic planning for organizations: a practical guide and workbook, (2. Baskı). Wiley&Sonss, In. New Jersey,
• Avcı, İ. (2016). Türkiye’de imar planlaması yönetiminin teknik bilgi denetimi, şeffaflık ve hesap verebilirlik sorunları, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20 (1), 313-330.
• Birleşmiş Milletler (BM). (2022). Dünya nüfus beklentileri raporu, 14 Haziran 2023 tarihinde https://www.un.org/development/desa/pd/sites/www.un.org.development.desa.pd/files/undesa_pd_2022_wpp_key-messages.pdf adresinden erişildi.
• Boyne, G. (2010). Strategic planning, public service ımprovement: theories and evidence, (Ed. R. Ashworth, G. Boyne ve T. Entwistle), Oxford University Press, New York.
• Bozdoğan, R. (2022). Kentsel ulaşım hakkı, Kentli hakları, (Ed. R. Kızılboğa Özaslan), Adalet Yayınevi, Ankara, 47-76.
• Bramwell, B. (1997). Strategic planning before and after a mega-event, Tourism Management, 18 (3), 167-176.
• Bryson, J. M., Edwards, L.H. ve Slyke, D. M. (2018). Getting strategic about strategic planning research, Public Management Review, 20 (3), 317-339.
• Büyükaslan, S. ve Avşar, E. Ö. (2019). İmar uygulamalarında karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri, TMMOB 6. Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi, 23-25 Ekim, Ankara, 13 Mayıs 2023 tarihinde https://obs.hkmo.org.tr/show- media/resimler/ekler/902b17b102d09a8_ek.pdf adresinden erişilmiştir.
• Büyükvelioğlu, E. (2023). İmar hukuku ve şehircilik ilkesi, Şehir ve Bölge Planlama Dergisi, 5 (1), 111-118.
• Canbazoğlu, K. ve Ayaydın, D.( 2011). İmar planlarının yargısal denetimi-I, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S.93, 239-281.
• Cristofoli, D., Maccio, L. ve Meneguzzo, M. (2014). Exploring predictors of citizen engagement in participatory strategic plans in Italy, Strategic Management in Public Organizations: European Practices and Perspectives, (Ed. P. Joyce ve A. Drumaux), Routledge, Taylor&Francis, New York, 133-147.
• Çetintahra Ekşioğlu, G. (2011). Kent imajı yaratma sürecinde kentsel tasarım ve planlamanın sorgulanması, İdeal Kent Dergisi, Sayı: 3, 158-171.
• Çolak, N. İ. ve Öngören. G. (2014). İmar planları, imar uygulamaları ve iptal davaları. Öngören Hukuk Yayınları, İstanbul.
• Demirkaya, Y. (2019). Strategic planning experiences in Turkish municipalities, Strategic Planning in Local Communities: A Cross-National Study of 7 Countries, (Ed.: C. E. Hintea, M.C. Profiroiu ve T. C. Ticlau), Springer Nature Switzerland AG, 179-208.
• Denhardt, R. B. (1985). Strategic planning in state and local government, State&Local Government Review, 17 (1), 174-179.
• Duvarcı, Y. (2004). Planlama mesleğine ve planlama ilkelerine etik açıdan eleştirel bir bakış, Planlama Dergisi, Sayı 2, 14-27.
• Eke, F. (2012a). Türkiye’nin bölge planlama deneyimleri, Planlama Dergisi, Sayı 53, Temmuz Aralık, 17-24.
• Eke, F. (2012b). Merkezi yönetim seviyesinde planlamanın geçmişi ve geleceği, Planlama Dergisi, Sayı 53, Temmuz Aralık, 33-38.
• Ersoy, M. (2007). Planlama eğitimi, planlama çevresi ve sağlıklı kentler, 5 Mayıs 2023 tarihinde http://www.melihersoy.com/wp-content/uploads/2012/04/Planlama-Egitimi-ve-Saglikli-Kentler-2007- Bildirisi.pdf adresinden erişilmiştir.
• Ersoy, M. (2016a). Planlama kuramına giriş, 12 Mayıs 2023 tarihinde http://www.melihersoy.com/wp-content/uploads/2012/04/9-340.pdf adresinden erişilmiştir.
• Ersoy, M. (2016b). Kapsamlı planlama kavramının tarihsel gelişimi ve bugünü, Kentsel Planlama Kuramları, (Ed. M. Ersoy), İmge Kitabevi Yayınları, 115-170.
• Eryiğit, B. H. (2022). Pandeminin Türkiye belediyeciliğinin stratejik planlama anlayışına öğrettikleri: stratejik yönetim okullarının savunuları üzerinden mukayeseli bir değerlendirme, Pandemi Sürecinde Dirençli Şehirler, (Ed. A. Mengi), Nobel Yayıncılık, Ankara, 143-164.
• Froholdt, M. (2014). Strategic management at the national government level in Denmark, Strategic Management in Public Organizations: European Practices and Perspectives, (Ed. P. Joyce ve A. Drumaux, Routledge, Taylor&Francis, New York, 11-23.
• Gedikli, B. (2016). Stratejik mekânsal planlama: planlamada yeni anlayışlar, yöntemler ve teknikler, Kentsel Planlama Kuramları, (Ed. M. Ersoy), İmge Kitabevi Yayınları, 237-289.
• Genç, F. N. (2009). Türk kamu yönetiminde stratejik planlama, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (23), 16 Ağustos 2023 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/55516 adresinden erişilmiştir.
• Giritlioğlu, Pınar P. ve Özden, K. (2020). Kentsel adalet ekseninde imar afları: “imar barışı” üzerine bir değerlendirme, Prof. Dr. Necla Giritlioğlu’na Armağan, (Ed. Prof. Dr. H. Erman, Prof. Dr. T. Öğüz., Prof. Dr. Ş.Şıpka, E.İnal), (1.Baskı), Onikilevha Yayınları, İstanbul. 191-218.
• Göksu, S. (2012). Stratejik mekânsal planlama ve ilişkisel coğrafya üzerine düşünceler, Planlama Dergisi, Sayı 53, 54-62.
• Görmez, K. (2001). Büyük kentlerde kent planlaması ve bazı sorunları, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3 (2), 133-140.
• Güneş, M. ve Uzunay, M. (2017). Belediyelerde imar planlama süreci ve denetim, Ombudsman Akademik, Yıl 3, Sayı 6, 161-179.
• Grünig, R. ve Kühn, R. (2002). Process-based strategic planning, (Translated: A. Clark), (2.Baskı), Springer.
• İnam, Ş., Çay, T. ve İşcan, F. (2015). Planlama ve imar kanunu tasarısının uygulanabilirliğinin araştırılması, Selçuk-Teknik Dergisi, 14 (1). 1-20.
• Johnsen, A. (2014). Strategic management schools of thought and practices in the public sector in Norway, Strategic Management in Public Organizations: European Practices and Perspectives, (Ed. P. Joyce ve A. Drumaux), New York, Routledge, Taylor&Francis, ss.24-40.
• Johnsen, A. (2015). Strategic management thinking and practice in the public sector: a strategic planning for all seasons, Financial Accountability & Management, 31 (3), 243-268.
• Joyce, P. (2015). Strategic Management in the Public Sector, Routledge, Taylor&Francis, New York.
• Kabir, H. (2007). Strategic planning in municipal government, Canadian Social Science. 3 (5), 5-14.
• Kahveci, E.(2008). Strateji, stratejik yönetim ve stratejik yönetim modeli, Verimlilik Dergisi, S:4, 1-19. Kalkınma Bakanlığı. (2015). Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018: Kamuda stratejik yönetim çalışma grubu raporu, 7 Temmuz 2023 tarihinde http://www.sp.gov.tr/upload/xSpKutuphane/files/jYEng+Kamuda_Stratejik_Yonetim_Calisma_Grubu_Raporu.pdf adresinden erişilmiştir.
• Kaya, H. E. ve Susan, A. T. (2020-2). Sürdürülebilir bir kentleşme yaklaşımı olarak, ekolojik planlama ve eko-kentler, İdealKent, 11 (30), 909-937.
• Köktürk, E. (2019). Türkiye’de imar sorunları ve kent, inşaat ve ekonomiye etkileri, Kent İnşaat ve Ekonomi Kongresi Kitabı, 2-3-4 Mayıs, Gaziantep.
• Kömürcüoğlu, M. (2013). Türkiye’de imar ahlaksızlığının nedenleri, İş Ahlakı Dergisi, 6 (1), 1-34.
• Kurtuluş, H. (2012). Modern kent mitinin çöküşü çerçevesinden bakmak, Planlama Dergisi, Sayı 53, Temmuz Aralık, 49-53.
• Meydan, S. G. (2013). Kent planlama sürecinde çevre bilinci ve kentsel rant ilişkisi, Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 6 (1), 175-179.
• Özaslan Kızılboğa, R. (2022). Sağlık hakkının tesisinde belediyelerin rolü, Kentli hakları, (Ed. R. Kızılboğa Özaslan), Adalet Yayınevi, Ankara, 187-220.
• Özaslan, K. (2022). Konut hakkının sunumunda yetkili aktörler: TOKİ ve belediyeler, Kentli hakları, (Ed. R. Kızılboğa Özaslan), Adalet Yayınevi, Ankara, 127-186.
• Poister, T.H. ve Streib, G. (2005). Elements of strategic planning and management in municipal government: status after two decades, Public Administration Review, 65 (1), 45-56.
• Songür, N. (2015) Türk kamu yönetiminde stratejik planlama ve uygulamalara ilişkin genel bir değerlendirme, Strategic Public Management Journal, 1 (1), 56-78.
• Sönmez, İ. (2012). Kent planlama ve adalet ilişkisinin değişen içeriği, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı: 98, 283-300.
• Şengül, H. T. (2016), Planlama paradigmalarının değişimi üzerine eleştirel bir değerlendirme, Kentsel Planlama Kuramları, (Ed. M. Ersoy), İmge Kitabevi Yayınları, 59-114.
• Strateji Geliştirme Birimlerinin Çalışma Usul ve Esasları hakkında Yönetmelik, 18.12.2006 tarihli ve 26084 sayılı Resmi Gazete
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2019). Belediyeler İçin Stratejik Planlama Rehberi, 4 Temmuz 2023 tarihinde http://www.sp.gov.tr/upload/xSpKutuphane/files/2nABM+Belediyeler_Icin_Stratejik_Planlama_Rehberi.pdf adresinden erişilmiştir.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2021). Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu, 3 Temmuz 2023 tarihinde http://www.sp.gov.tr/upload/xSpKutuphane/files/0QRai+Kamu_Idareleri_Icin_Stratejik_Planlama_Kilavuzu_V3_1_.pdf adresinden erişilmiştir.
• Tekeli, İ. (1980). Türkiye’de kent planlamasının tarihi kökleri, Türkiye’de İmar Planlaması, (Ed. T. Gök), 23 Haziran 2023 tarihinde https://www.academia.edu/32920719/T%C3%BCrkiyede_Kent_Planlamas%C4%B1n%C4%B1n_Tarihsel_K%C3%B6kleri adresinden erişilmiştir.
• Tekeli, İ. (2012). Türkiye kent planlamasının yeniden kurumsallaşmasını düzenlerken düşünülmesi gerekenler üzerinde, Planlama Dergisi, Sayı 53, Temmuz Aralık, 25-32.
• Tiyek, F. S. ve Ulusoy, Y. (2020). İmar planlarının yapılması, değiştirilmesi ve ortadan kaldırılması usulleri, Pamukkale Üniversitesi İşletme Araştırmaları Dergisi, 7 (2), 262-287.
• Tuğaç, Ç. (2018). Türkiye için iklim değişikliğine dayanıklı kentsel planlama modeli önerisi: eko-kompakt kentler, Atatürk Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 32(4), 1047-1068.
• Türkiye İstatistik Kurumu, Kent–Kır Nüfusu İstatistikleri, 15 Haziran 2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Kent-Kir-Nufus-Istatistikleri-2022-49755 adresinden erişilmiştir.
• Ünlü, T. (2018). “Mekânın biçimlendirilmesi ve kentsel morfoloji, değişen kent” Değişen Kent, Mekân ve Biçim, Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı, ISBN: 978-605-80820-1-4.
• Yenice, M. S. ve Yenice, T. K. (2018). Gaziantep kenti planlama deneyimleri üzerine bir süreç değerlendirmesi, Gaziantep Üniversites, Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (2), 552-562.
• Wittmann, R. G. ve Reuter, M. P. (2008). Strategic Planning: How to Deliver Maximum Value Through Effective Business Strategy,: Kogan Page Limited, Unitedi Kingdom ve United States.1. Baskı.
• Worrall, L., Collinge, C. ve Bill, T. (1998).Managing strategy in local government, International Journal of Public Sector Management, 11(6). 472-493.
• https://www.worldbank.org/en/topic/urbandevelopment/overview, Erişim Tarihi: 14.06.2023
• 3194 sayılı İmar Kanunu, 09.05.1985 tarihli ve 18749 sayılı Resmi Gazete
• Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği, 14.06.2014 tarihli 29030 sayılı Resmi Gazete
• 1982 Anayasası, 09.11.1982 tarihli ve 17863 sayılı Resmi Gazete
• 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, 04.03.2005 tarihli 25745 sayılı Resmi Gazete
• 5393 sayılı Belediye Kanunu, 13.07.2005 tarihli ve 25874 sayılı Resmi Gazete
• 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, 23.07.2004 tarihli ve 25531 sayılı Resmi Gazete
• 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, 24.12.2003 tarihli ve 25326 sayılı Resmi Gazete
• 2872 sayılı Çevre Kanunu, 11.08.1983 tarihli ve 18132 sayılı Resmi Gazete
• 1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, 10.07.2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmi Gazete.
• 58. Hükümet Acil Eylem Planı (AEP), (2003). 7 Temmuz 2023 tarihinde https://vergiyedaircom.files.wordpress.com/2021/03/t.c.-58.-hukumet-acil-eylem-plani-aep.pdf adresinden erişilmiştir.