İBRAHİM TIRSÎ DİVANI’NDA YEMEK ADLARINA AİT SÖZ VARLIĞI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Sayı: 106, 58 - 75, 30.06.2021

Merve Yorulmaz Kahve

Öz

İnsan doğasının en temel ihtiyaçlarından biri olan çevreyi ve varlığı anlamlandırma, beraberinde ad ve adlandırma geleneğini getirmiştir. Yaşamın sürebilmesi için ilk aşamalardan biri olan beslenme çevresinde gelişen adlandırmalar ise oldukça dikkat çekicidir. Var olanı adlandırmanın yanı sıra var olandan yapılanı da adlandırarak oluşturulan yeme-içme alanındaki söz varlığı, yansıttığı kültürel ögeler açısından da oldukça zengin bir malzemeye sahiptir. Çünkü milletlerin gelenekleri, görenekleri, sosyal hayatları, üzerinde hüküm sürdükleri coğrafya kısacası tüm bu kültür ögeleri, yiyecek ve içecek adlarının oluşturulmasında belirleyici bir rol oynamaktadır.
Bir milletin sosyal hayatına ait izlerin en kolay görülebildiği eserler arasında hiç şüphesiz ki edebî ürünler de yer almaktadır. Edebiyatımızda özellikle divan şairlerinin yaşadıkları döneme ait hemen her konuda bilgiye yer verdikleri divanlar ise araştırmacılar için zengin bir inceleme alanıdır.
Bu çalışmada 18. yüzyıl divan şairlerinden biri olan İbrahim Tırsî’nin Divanı’nda yer alan “yemek adları”na ait söz varlığı incelenmiştir. Çalışmanın malzemesini yalnızca yemek adları oluşturmuş, genel kapsamda “yiyecek ve içecek adları” çalışmaya dahil edilmemiştir. İbrahim Tırsî Divanı’nda yer alan toplam 55 adet farklı yemek adı; “çorbalar, et yemekleri, etli sebze yemekleri, sebze yemekleri, pilavlar, börekler, ekmek/çörek/pideler, turşular, salatalar” olmak üzere 9 alt başlık altında tasnif edilmiş ve tasnif edilen yemek adlarına ait söz varlığının günümüzdeki kullanımına da değinilmiştir. Buradan hareketle Tırsî Divanı örnekleminde, divan geleneğinde yemek adlarına ait söz varlığının nasıl kullanıldığı tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tırsî Divanı, Adbilim, Yemek Adlari, Söz Varliği, Değerlendirme

An Evaluation on the Vocabulary of the Food Names in Ibrahim Tırsî’s Divan

Öz

Trying to understand the environment and the existence as it exists is one of the most primary needs of the human nature and this brought together the name and naming tradition. Naming about feeding, which is essential for the existance of life, is especially interesting. Food and drink vocabulary which is created by not only naming what exists but it is also created by what they are made of is very rich in material in terms of the cultural elements which it reflects. Because Traditions, social lives of nations, as well as the place they live, in short, all of their cultural materials take part in the creation of the naming proccess of their foods and drinks.
Literary products are without doubt is among the other works where we can easily acquire an idea about a nation’s social life. In our literature, especially in divans, which divan poets lay information about nearly everything related to their relevant periods, are rich research areas for researchers.
In this study, food names which take place in the divans of the 18. Century writer İbrahim Tırsî’s divan, are examined. The study only consists of food materials. “Food and drink names” in general, are not included. In İbrahim Tırsî’s divan, a total of 55 different food names are categorised under 9 sub-categories including; “Soups, meat meals, meaty vegetable meals, vegetable meals, pilaffs, böreks, bread, çörek, pides, pickles, salads and the vocabulary of these sub-categories’ usage in our contemporary lives is also mentioned. In light of this example from Tırsî Divan, the usage of the food vocabulary in the divan tradition is tried to be determined.

Anahtar Kelimeler

Tırsî Divan, Onomastic, Food Names, Vocabulary, Evaluation

Оценка словарного запаса названий продуктов питания в Диване Ибрагима Тырси

Öz

Осмысление окружающей среды и существования, что является одной из самых основных потребностей человеческой природы, принесло с собой традицию именования. Особенно интересно говорить о еде, которая необходима для существования. Словарь продуктов питания и напитков, который создается не только путем наименования того, что существует, но и того, что сделано из того, что уже существует, очень богат материалом с точки зрения культурных элементов, которые он отражает. Потому что традиции, социальная жизнь народов, места, где они живут, а также все их культурные материалы принимают участие в создании процесса наименования их продуктов питания и напитков.
Несомненно, литературные произведения относятся к числу произведений, в которых наиболее отчетливо видны следы общественной жизни нации. В нашей литературе, особенно в диванах, в которых диванные поэты излагают информацию почти обо всем, что связано с их соответствующими периодами, есть богатые сферы изучений для исследователей.
В данном исследовании был изучен словарный запас «названий еды» в Диване Ибрагима Тырси, одного из поэтов 18 века. Материалом исследования служили только названия блюд, а «названия продуктов питания и напитков» не включались в исследование в целом. В Диване Ибрагима Тырси в общей сложности 55 различных наименований еды разделены на 9 подкатегорий, в том числе: «супы, мясные блюда, мясные овощные блюда, овощные блюда, плов, выпечка, хлеб, кексы, лаваш, соленые огурцы, салаты», а также упоминается словарь использования этих подкатегорий в нашей современной жизни. С этой точки зрения была предпринята попытка определить, как словарь названий продуктов питания используется в традиции Диванов на примере произведения Ибрагима Тырси.

Anahtar Kelimeler

Диван Тырси, Ономастика, Названия еды, Словарный запас, Оценка

Ибрахим Тырси Диуанының сөздік қорындағы ас атауларына қатысты тілдік талдау

Öz

Anahtar Kelimeler

Тырси Диуаны, Ономастика, Ас атаулары, Сөздік қор, Талдау

Kaynakça

• 1. Arlı, M., Türk Mutfağına Genel Bir Bakış, Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırmaları Dergisi Yayınları, Ankara, 1982, s. 19-33.
• 2. Baysal, A., Beslenme Kültürümüz, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993.
• 3. Derleme Sözlüğü I-XII, TDK Yayınları, Ankara.
• 4. Feridun E., Fodula, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, c.13., 1996, s. 167-170.
• 5. Genç, R., XI. Yüzyılda Türk Mutfağı, Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırmaları Dergisi Yayınları, Ankara, 1982, s. 57.
• 6. Halıcı, N., Türk Mutfağı, Oğlak Yayınları, İstanbul, 2009, s. 17-220.
• 7. Öztürk, N., Osmanlı Dönemi Yemek ve İkram Kültürü, K. Toygar (Editör), Türk Mutfak Kültürü Üzerine Araştırmalar, Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları, Ankara, 1999, s. 27-48.
• 8. Sever, B., Eski Yemeklerin ve Aşçılığın Kayboluş Sebepleriyle Yemeklerimizde Baharatın Önemli Yeri, F. Halıcı (Editör), Geleneksel Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Geleneksel Türk Yemekleri ve Beslenme, Konya Turizm Derneği Yayınları, Konya, 1982, s.107
• 9. Ünsal, A., Osmanlı Mutfağı, M. S. Koz (Editör), Geçmişten Günümüze Milli Yemek Kültürümüz, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2013, s.128-158.
• 10. Yılmaz, K., İbrahim Tırsî Divanı, Ankara, 2017.