SON OSMANLI BASİNİNDA ÇİN MÜSLÜMANI İMGESİ

Yıl 2020, Sayı: 103, 99 - 116, 26.10.2020

Z.sh. Abdirashidov

Öz

19. yüzyılın sonunda derin siyasi ve entelektüel durgunluğa düşen Müslüman dünyası, bu durumdan çıkış yollarını arıyor ve Müslüman topluluğun bilimsel potansiyelini yükseltiyordu. En güçlü Müslüman devlet olan Türkiye’nin iç ve dış işlerinde yaşanan siyasi kriz, 1908’de 2. Anayasal Devrim’e yol açtı. Bu dönemde İstanbul'da, Osmanlı padişahının yönetimi altında Müslümanların birliğini kışkırtmak veya teşvik etmek amacıyla bir basın ortaya çıktı. Türk basını, kendisine verilen görevleri yerine getirmek için öncelikle Osmanlı kamuoyunu, Asya'nın güneydoğu topraklarında yaşayan Müslümanların yaşamını, hayatını, siyasi ve sosyal durumunu tanımaya başladı.
Bu makale, özellikle Çinli Müslümanlar hakkında Ṣırāṭ-ı Müstaqīm, Ta‘āruf-i Müslimīn ve Ḥikmet dergileri olmak üzere Türk basının materyallerinin ön analizini ve ayrıca Osmanlı toplumunun ana ideolojik yönlerini, Çinlilerin sosyo-politik durumuna karşı tutumlarını belirleme girişimini sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çin, Müslümanlar, Cehalet, Basın, Ilerleme

Image of a Chinese Muslim in Late Ottoman Press

Öz

At the end of the XIX century, the Muslim world, which fell into deep political and intellectual stagnation, was looking for ways out of this situation and raising the scientific potential of the Muslim community. The political crisis in the internal and external affairs of the most powerful Muslim state – Turkey, led in 1908 to the 2nd Constitutional Revolution. During this period that a press arose in Istanbul aimed at agitating or promoting the unity of Muslims under the rule of the Ottoman Sultan. The Turkish press, in order to fulfill the tasks assigned to it, first of all began to familiarize the Ottoman public with the life, political and social situation of Muslims living mainly in the southeastern territories of Asia. This article provides a preliminary analysis of the materials of the Turkish press, in particular, the magazines Ṣırāṭ-ı Müstaqīm, Ta‘āruf-i Müslimīn and Ḥikmet about Chinese Muslims, as well as made an attempt to identify the main ideological aspects of Ottoman society, their attitude to the socio-political situation of Chinese Muslims.

Anahtar Kelimeler

China, Muslims, Ignorance, Press, Progress

Образ китайского мусульманина в позднеосманской печати

Öz

В конце XIX века мусульманский мир, оказавшийся в состоянии глубокой политической и интеллектуальной стагнации, искал пути выхода из этого положения и повышения научного потенциала мусульманского сообщества. Политический кризис во внутренних и внешних делах самого мощного мусульманского государства – Турции – привел в 1908 году к 2-й Конституционной революции. Именно в этот период в Стамбуле зафиксировано появление СМИ, направленных на агитацию или пропаганду единства мусульман под властью Османского султана. Турецкая пресса для осуществления поставленных перед ней задач первым делом начала знакомить османскую общественность с жизнью, бытом, политическим и общественным положением мусульман, проживающих, в основном, на юго-восточных территориях Азии.
В данной статье осуществлен предварительный анализ материалов турецкой прессы, в частности, журналов «Сирати Мустаким», «Тааруфи Муслимин» и «Хикмет» о китайских мусульманах, а также предпринята попытка выявить основные идеологические аспекты османского общества, их отношение к общественно-политическому положению китайских мусульман.

Anahtar Kelimeler

Китай, Мусульмане, Невежество, Пресса, Прогресс

Османлы баспасөздеріндегі қытай мұсылмандарының бейнесі

Öz

ХІХ ғасырдың соңына қарай терең саяси және интеллектуалды тоқырауға ұшыраған мұсылман әлемі бұл жағдайдан шығудың жолдарын іздеп, мұсылман қауымының ғылыми әлеуетін көтерді. Ең қуатты мұсылман мемлекеті - Түркияның ішкі және сыртқы істеріндегі саяси дағдарыс 1908 жылы 2 конституциялық революцияға әкелді. Дәл осы кезеңде Ыстамбұлда Османлы Сұлтанының басқаруындағы мұсылмандардың бірлігін үгіттеуге немесе насихаттауға бағытталған баспасөз пайда болды. Түрік баспасөзі өзіне жүктелген міндеттерді орындау үшін ең алдымен Османлы жұртшылығын Азияның, негізінен, оңтүстік-шығыс аумағында тұратын мұсылмандардың өмірімен, тұрмысымен, саяси және әлеуметтік жағдайымен таныстыра бастады. Бұл мақалада түрік баспасөзінің материалдарына, атап айтқанда «Сирати Мустаким», «Тааруфи Муслим» және «Хикмет» журналдарына Қытай мұсылмандары туралы алдын-ала талдау жасалады, сонымен қатар Османлы қоғамының негізгі идеологиялық аспектілерін, олардың қытайлардың қоғамдық-саяси жағдайына қатынасын анықтауға тырысады.

Anahtar Kelimeler

Қытай, Мұсылмандар, Надандық, Баспасөз, Прогресс

Kaynakça

• 1. Абдурашид Ибрахим, Чиндеки мусулманлар хаяты // Сирати Мустаким, 1327, №62. – С. 159–160.
• 2. Абдурашид Ибрахим, Чиндеки мусулманлар хаяты // Сирати Мустаким, 1327, №64. – С. 190–192.
• 3. Абдурашид Ибрахим, Чиндеки мусулманлар хаяты // Сирати Мустаким, 1327, №65. – С. 206–208.
• 4. Али Риза, Пекиндаги мусулман мактабларининг башларина келан фалакат // Сирати Мустаким, 1328, №115. – С.187.
• 5. Али Риза, Пекиндан алдигимиз бир арабча мактубдан // Сирати Мустаким, 1328, №117. – С. 219–220.
• 6. Кашгар турклери // Хикмет, 1328, №30. – С. 6.
• 7. Кулжали Абдулазиз, Туркистани Чиний турклери. Бир вазифаи мукаддаса // Хикмет, 1328, №37. – С. 5–6.
• 8. Кулжали Абдулазиз, Хукумати Синиянинг назари диккатина // Хикмет, 1328, №33. – С. 4–5.
• 9. Кулжали Абдулазиз, Хукумати Синиянинг назари диккатина // Хикмет, 1328, №34. – С. 4–6.
• 10. Кулжали Абдулазиз, Чин инкилаби ва Кулжа вилаяти мусулманлари // Сирати Мустаким, 1330, №190. – С. 143–144.
• 11. Кулжали Абдулазиз, Чин турклери // Хикмет, 1328, №36. – С. 6.
• 12. Мунир Абдурашид (Токио), Чин мусулманларининг хаталари ва хукумати усманиянинг Чиндаги вазаифи // Сирати Мустаким, 1330, №198. – С. 307.
• 13. Пекиндаги дин кардашларимизнинг фахри каината карши таъзим ва тажиллери // Сирати Мустаким, 13 Рабиъу-л-охир 1328, №136. – С. 91–92.
• 14. Сибирияли: Валиюллах Анварий, Чин мусулманлери. Кыргызлер (казаклер) // Сирати Мустаким, 1327, №54. – С. 32.
• 15. Сибирияли: Валиюллах Анварий, Чин мусулманлери. Кыргызлер (казаклер) // Сирати Мустаким, 1327, №55. – С. 46–47.
• 16. Сибирияли: Валиюллах Анварий, Чин мусулманлери. Кыргызлер (казаклер) // Сирати Мустаким, 1327, №56. – С. 59–60.
• 17. Сибирияли: Валиюллах Анварий, Чин мусулманлери. Кыргызлер (казаклер) // Сирати Мустаким, 1327, №57. – С. 77–78.
• 18. Хасан Тахсин, Чинде исламиет. Истанбул: Тержумени Хакикет Матбаасы, 1322.
• 19. Хусайн Муса Бай, Кашгарден // Сирати Мустаким, 1328, №114. – С. 175.
• 20. Чин мусулманлери // Хикмет, 1328, №17. – С. 7.
• 21. Чиннинг интибахи ва шайх Асалий эфанди хазратлери-ле мусахаба // Хикмет, 1328, №19. – С. 7–8.
• References 1. ‘Abd al-Raşīd Ibrāhīm, Çin’deki müsülmānlar ḥayātı, Ṣırāṭ-ı Müstaqīm, 1327, 62, pp. 159–160.
• 2. ‘Abd al-Raşīd Ibrāhīm, Çin’deki müsülmānlar ḥayātı, Ṣırāṭ-ı Müstaqīm, 1327, 64, pp. 190–192.
• 3. ‘Abd al-Raşīd Ibrāhīm, Çin’deki müsülmānlar ḥayātı, Ṣırāṭ-ı Müstaqīm, 1327, 65, pp. 206–208.
• 4. ‘Ali Riza. Pekin’deki müsülmān mekteplerin başlarına gelan felāket, Ṣırāṭ-ı Müstaqīm, 1328, 115, pp.187.
• 5. ‘Ali Riza. Pekin’den aldığımız bir ‘arapça mektūptan, Ṣırāṭ-ı Müstaqīm, 1328, 117, pp. 219–220.
• 6. Kaşğar türkleri, Ḥikmet, 1328, 30, p.6.
• 7. Kulceli ‘Abd al-‘Aziz, Tükistani Çinī türkleri. Bir vazāifi mükeddese, Ḥikmet, 37, pp. 5–6.
• 8. Kulceli ‘Abd al-‘Aziz, Hükümeti Siniyenin nazarı dikketine, Ḥikmet, 1328, 33, pp. 4–5.
• 9. Kulceli ‘Abd al-‘Aziz, Hükümeti Siniyenin nazarı dikketine, Ḥikmet, 1328, 34, pp. 4–6.
• 10. Kulceli ‘Abd al-‘Aziz, Çin inkilābī ve Kulca vilāyeti müsülmānları, Ṣırāṭ-ı Müstaqīm, 1330, 190, pp.143-144.
• 11. Kulceli ‘Abd al-‘Aziz, Çin türkleri, Ḥikmet, 36, p.6.
• 12. Munīr ‘Ab al-Raşīd (Tokyo), Çin’deki müsülmānlarının hatāleri ve hükümeti Osmaniya’nın Çin’deki vazāifi, Ṣırāṭ-ı Müstaqīm, 1330, 198, pp. 307.
• 13. Pekin’deki din kardeşlerimizin fahri kāināta karşı tazīm ve tecilleri, Ṣırāṭ-ı Müstaqīm, 1328, 136, pp.91-92.
• 14. Sibiriyalı: Valiyullah Anvariy, Çin müsülmānları. Kırgızler (kazakler), Ṣırāṭ-ı Müstaqīm, 1327, 54, p. 32.
• 15. Sibiriyalı: Valiyullah Anvariy, Çin müsülmānları. Kırgızler (kazakler), Ṣırāṭ-ı Müstaqīm, 1327, 55, pp. 46–47.
• 16. Sibiriyalı: Valiyullah Anvariy, Çin müsülmānları. Kırgızler (kazakler), Ṣırāṭ-ı Müstaqīm, 15 Рамазон 1327, 56, pp. 59–60.
• 17. Sibiriyalı: Valiyullah Anvarī, Çin müsülmānları. Kırgızler (kazakler), Ṣırāṭ-ı Müstaqīm, 22 Рамазон 1327, 57, pp. 77–78.
• 18. Hasan Tahsin. Çin’de İslamiyet. İstanbul: Tercüman-ı Hakikat Matbaası, 1322.
• 19. Huseyn Musā Bāy, Kaşgarden, Ṣırāṭ-ı Müstaqīm, 1328, 114, p. 175.
• 20. Çin müsülmānları, Ḥikmet, 1328, 17, p. 7.
• 21. Çin’in intibāhı ve şeyh ‘Asalī efendi hazretlerile musāhaba, Ḥikmet, 1328, 19, pp.7–8.