K. MAKEDONYA VE KOSOVA TÜRK ŞİİRİNDE TÜRKİSTAN VE TÜRK DÜNYASI

Yıl 2023, Sayı: 114, 57 - 89, 30.06.2023

Ertuğrul Karakuş

https://doi.org/10.59358/ayt.1285767

Cited By: 2

Öz

Çoğunlukla; Bulgaristan, K. Makedonya, Kosova, B. Trakya (Yunanistan), Gagauz Yeri (Moldova) ve Romanya’da varlık gösteren Balkan Türklerinin, Türkistan bölgesi ile olan ilişkileri veya köklerinin geldiği bu bölgeyle ne derece ilgili oldukları merak edilegelmiştir. Şüphesiz sayılan bu bölge ve ülkelerin her birisi “Türkistan” ve “Türk dünyası” temaları açısından müstakil olarak incelemeye tabi tutulabilecek ölçüde zengin bir Türkçe şiir muhtevasına sahiptir. Osmanlı Devleti sonrasında nüfus ve kültürel varlık açısından ciddi bir sarsıntı geçirseler de K. Makedonya ve Kosova Türkleri de, özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında modern bir Türk şiiri oluşturmayı başarmışlardır. Çalışmada; coğrafi, siyasi ve tarihî yakınlık nedeniyle, özellikle son 70 yıllık araştırmalarda beraberce ele alınan bölgeler olan K. Makedonya ve Kosova Türklerinin şiiri, zikredilen temalar bağlamında ele alınmıştır. İncelemelerden elde edilen sonuca göre de denilebilir ki; bu bölgelerde varlık gösteren Türk şiirinde “Türkistan” ve “Türk dünyası” konuları, siyasi şartlar ve imkânlar ölçüsünde daima yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

K. Makedonya Türk Şiiri, Kosova Türk Şiiri, Türkistan, Türk Dünyası, Balkan Türk Edebiyatı.

Македония және Косовалық түріктердің өлеңдеріндегі Түркістан және Түркі дүниесіне байланысты ойлар

Öz

Әдетте Болгария, Македония, Косова, Тракия (Грекия), Гагауыз жерлерінде (Молдавия) және Румынияда мекендейтін балқан түркілерінің де шыққан жері саналатын Түркістан өңірімен байланыстары немесе осы жерлерге қаншалықты қатысы бар деген мәселелерге байланысты әрдайым көңіл аударылып келеді. Түркілер мекендейтін бұл аймақтарда арнайы талдауға тұрарлықтай деңгейдегі «Түркістан» және «түркі дүниесі» тақыптарын қаузаған бай және көркем поэзия қалыптасқан. Осман мемлекеті құлағаннан соң сан және мәдени тұрғыдан ауыр тағдырды басынан өткерсе де, Македония және Косова түріктері де, әсіресе екінші дүниежүзілік соғыстан кейін заманауи түрік поэзиясын қалыптастыра білді. Мақалада географиялық, саяси және тарихи жақындығы жағынан, әсіресе соңғы 70 жылдық зерттеулерде бірге қарастырылып келе жатқан Македония мен Косова түріктерінің поэзиясына тақырыптарына қарай талдау жасалады. Талдау нәтижесіне сүйене отырып, мынадай пікір айтуға болады: бұл аймақтарда жазылған түрік өлеңдерінде «Түркістан» және «түркі дүниесі» тақыптары, саяси шарттар мен мүмкіндіктеріне қарай орын алып отырады.

Anahtar Kelimeler

Македония түркілерінің поэзиясы, Косова түркілерінің поэзиясы, Түркістан, Түркі дүниесі, Балкан түркілерінің поэзиясы.

TURKISTAN AND THE TURKISH WORLD IN NORTH MACEDONIA AND KOSOVO TURKISH POETRY

Öz

Mostly; It has been wondered how the Balkan Turks, who are present in Bulgaria, N. Macedonia, Kosovo, B. Thrace (Greece), Gagauzia (Moldova) and Romania, are related to the Turkestan region or to what extent they are related to this region where their roots come from. Undoubtedly, each of these regions and countries has a rich content of Turkish poetry that can be examined independently in terms of the themes of “Turkistan” and “Turkish World”. After the Ottoman State, although they suffered a serious shock in terms of population and cultural assets, the Turks of Macedonia and Kosovo, especially in the II. After the World War II, they succeeded in creating a modern Turkish poem. In the study; Due to the geographical, political and historical proximity, the poetry of the Turks of N. Macedonia and Kosovo, which are the regions that have been studied together in the last 70 years of research, has been discussed in the context of the mentioned themes. According to the results obtained from the examinations, it can be said that; The subjects of “Turkistan” and “Turkish World” have always taken place in the Turkish poetry, which exists in these regions, in accordance with the political conditions and possibilities.

Anahtar Kelimeler

K. Macedonian Turkish Poetry, Kosovo Turkish Poetry, Turkistan, Turkish World, Balkan Turkish Literature.

ТУРКЕСТАН И ТЮРКСКИЙ МИР В ТЮРКСКИХ СТИХОТВОРЕНИЯХ СЕВЕРНОЙ МАКЕДОНИИ И КОСОВА

Öz

В основном задавались вопросом, как балканские тюрки, которые проживают в Болгарии, Северной Македонии, Косово, Западной Фракии (Греция), Гагаузии (Молдова) и Румынии, имеют отношения с Туркестанским краем или насколько они связаны с этим регионом, откуда происходят их корни. Несомненно, каждый из этих регионов и стран имеет богатое содержание тюркской поэзии, которое можно рассматривать самостоятельно с точки зрения темы «Туркестан» и «Тюркский мир». Несмотря на то, что тюрки Северной Македонии и Косово сильно пострадали с точки зрения населения и культурных ценностей после Османской империи, они также сумели создать современную тюркскую поэзию, особенно после Второй мировой войны. В исследовании в связи с географической, политической и исторической близостью поэзия тюрков Северной Македонии и Косово, являющихся регионами, совместно обсуждаемыми в течение последних 70 лет исследований, рассматриваются в контексте упомянутых тем. По итогам результатов, полученным из исследований, можно сказать, что темы «Туркестан» и «Тюркский мир» всегда имели место в тюркской поэзии, существующей в этих регионах, в рамках политических условий и возможностей.

Anahtar Kelimeler

Туркестан, Великий Туркестан, земля предков, тюркская литература Северной Македонии и Косово, Туркестан в литературных произведениях

Kaynakça

• Ağanoğlu, H. Y. (2006). II.Dünya Savaşı’nda Yugoslavya’da Bir Direniş Mücadelesi Yücel Teşkilatı. İstanbul: Rumeli Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği.
• Ali, F.(1995). Evrim Evrim Akarım-Zaman Gücüne İnanıyorum 1-2. Sesler, 292, s. 29-31.
• Ali, F. (1997). Çile Gözü. Üsküp: Birlik.
• Aksoyak, İ. H. (2006). Ahmed-i Yesevî’nin Rumelili Bir Takipçisi-Üsküplü Atâ- Tuhfetü’l-Uşşâk. Ankara: Bizim Büro.
• Baymak, E. (2009). Rumeli’de Dize Kırıntılarım. Prizren: Kosova Türk Sanatçılar Derneği.
• Baymak, E. (2013). Rumeli’den Yola Çıktık/Çin’e Vardık/ Göçebe. Kıbrıs ve Balkanlarda Türk Şiiri. Eskişehir: Eskişehir Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı.
• Baymak, O. (2008). Kırımname-Kırım’dan Gelirim. Prizren: Bay.
• Baymak, O. (2010). Kosova Türk Şiiri Antolojisi. Prizren: Bay.
• Beksaç, Z. (2009). Azerbaycan, Türk Dünyası Şiir Güldestesi (Metinler/Bildiriler/Seçmeler), Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği, s. 53.
• Dişo Ülkü, N. (1992). Çocuklar ve Büyük Çocuklar. Üsküp: Birlik.
• Dişo Ülkü, N. (2011). Prizren Güzeli. Üsküp: Dişo TürkAnaç Türkçe.
• Emin, İ. (1991). Güldeste. Üsküp: Birlik Yay.
• Güçlütürk, T. (2014). Dilime Yaslar Yakışmaz. İstanbul: Değişim.
• Halim, N. (1995). Çeçenistan. Sesler, 299, s. 42.
• Halim, Y. vd. (2013). Genç Filizler Şiir Kitabı. Üsküp: Yeni Balkan.
• Hamzaoğlu, Y. (2010). Balkan Türklüğü (Makedonya. Hırvatistan. Osmanlı Öncesi Balkan Müslümanlığı), C: I, Üsküp: Logos-A.
• Hasan Özgün, V. (2000). Onur Yıldızım. Üsküp: Birlik.
• Hayber, A. (2001). Makedonya ve Kosova Türklerinin Edebiyatı, Ankara: MEB.
• İsen, M. (2009). Varayım gideyim Urumeli’ne-Türk edebiyatının Balkan Boyutu. İstanbul: Kapı.
• Karakuş, E. (2008). Sesler Dergisi Bibliyografyası. Edirne: Paradigma Akademi.
• Karakuş, E. (2014). Makedonya Türk Edebiyatı’nda Üçüncüler. Üsküp: Yeni Balkan.
• Karakuş, E. (2017). Sesler Dergisi Etrafında Teşekkül Eden Çağdaş Makedonya ve Kosova Türk Edebiyatı. Ankara: Bengü.
• Nasrettinoğlu, İ. Ü. (1992). Orta Asya’dan Anadolu’ya Kültürel Benzerlikler. Sesler, 270-271, s. 49-54.
• Nasrettinoğlu, İ. Ü. (1993a). Romanya Türkleri. Sesler, 274-275-276, s. 47-53.
• Nasrettinoğlu, İ. Ü. (1993b). Karay Türkleri. Sesler, 277-278-279, s. 85-89.
• Nasrettinoğlu, İ. Ü. (1995a). Boşnaklar. Sesler, 292, s. 79-87.
• Nasrettinoğlu, İ. Ü. (1995b). Gagauz Türkleri. Sesler, 293, s. 85-90.
• Nasrettinoğlu, İ. Ü. (1995c). Karakalpaklar. Sesler, 294, s. 79-85.
• Nasrettinoğlu, İ. Ü. (1995ç). Tataristan-Kazan Türkleri. Sesler, 296, s. 69-76.
• Nasrettinoğlu, İ. Ü. (1995d). İran Türkleri. Sesler, 298, s. 93-101.
• Nasrettinoğlu, İ. Ü. (1997a). Yakutistan Saka Türkleri. Sesler, 314-315, s. 67-72.
• Nasrettinoğlu, İ. Ü. (1997b). Özbekistan. Sesler, 316-317, s. 103-111.
• Nasrettinoğlu, İ. Ü. (1997c). Sancak Türkleri. Sesler, 318-319, s. 77-83.
• Rıza, R. (1966). Geleceğe Seyahat (Türkiye Türkçesine Aktaran: İlhami Emin). Sesler, 8, s. 61.
• Sarıveli, O. (1996). Aşık Alesger üzerine (Türkiye Türkçesine Aktaran: Ahmed Schmiede). Sesler, 306-307, 63-73.
• Sezair, S. (2009). Ben Bir Türk’üm. Türk Dünyası Şiir Güldestesi(Metinler/Bildiriler/Seçmeler), Türkiye Yazarlar Birliği, s.103.
• Sipahioğlu, B. (2007). Balkanların Son Kalesi Mamuşa, Bursa: Gülmat Ofset.
• Tuncer, H. (1996). Azerbaycan Şairleri. Sesler, 310-311, s. 47-68.
• Zekeriya, N. (1968). Yanarak Derman Bulan Şair Molla Penah Vakıf. Sesler, 31, s. 19-22.
• (1996). Türk Dünyası Yazınından: Nebi Hazri. Sesler, 308-309, s. 101.