Gümüşhane (Kelkit) Koşullarında Bazı Aspir (Carthamus tinctorius L.) Çeşitlerinin Verim ve Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 2, 263 - 276, 29.12.2022

Dilek Aslan , Abdulveli Sirat

https://doi.org/10.29278/azd.1072602

Öz

Amaç: Bu çalışma, bazı aspir çeşitlerinin verim, verim unsurları ve bazı kalite özelliklerini araştırmak amacıyla 2021 (Mart- Ağustos) yılında Gümüşhane ilinin Kelkit ilçesinde yürütülmüştür.
Materyal ve Yöntem: Tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekrarlamalı olarak yürütülen bu araştırmada 5 farklı aspir çeşidi; Balcı, Dinçer, Göktürk, Hasankendi ve Koç bitki materyali olarak kullanılmıştır.
Araştırma Bulguları: Araştırmada; çıkış süresi, ilk çiçeklenme süresi, olgunlaşma gün sayısı, bitki boyu, ilk dal yüksekliği, dal sayısı, tabla sayısı, tabla çapı, tabla ağırlığı, tablada tane sayısı, tane verimi, bin tane ağırlığı, ham yağ oranı, ham yağ verimi ve ham protein oranı ele alınmıştır.
Sonuç: Araştırma sonucuna göre en yüksek değerler; tane verimi Dinçer çeşidinden (128.06 kg da-1), bin tane ağırlığı Dinçer çeşidinden (44.13 g), ham yağ oranı Balcı çeşidinden (%30.92), ham protein oranı ise yine Dinçer çeşidinden (%15.43) elde edilmiştir. Aspir çeşitlerinin tane verimi ile incelenen karakterler arasındaki korelasyon katsayıları bakımından; bitki boyu (r=0.640**), tabla sayısı (r=0.759**), ham yağ verimi (r=0.875**), ilk dal yüksekliği (r=0.517*), tabla ağırlığı (0.533*), tablada tane sayısı (r=0.520*), bin tane ağırlığı (r=0.582*) ve ham protein oranı (r=0.525*) arasında önemli ve pozitif bir ilişki görülürken; tane verimiyle çıkış gün sayısı (r= -0.298) ve dal sayısı (r= -0.231) ile negatif fakat önemsiz bir ilişki olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aspir, tane verimi, verim unsurları, ham yağ oranı ve verimi, protein oranı, Kelkit, Safflower, grain yield, yield component, crude oil ratio and yield, protein ratio.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Determination of the yield and quality characteristics of some safflower (Carthamus tinctorius L.) varieties in Gumuşhane (Kelkit) conditions

Öz

Objective: This study was carried out in Kelkit district of Gümüşhane province in 2021 (March-August) in order to investigate the yield, yield components and some quality characteristics of some safflower cultivars conditions of Gumushane.
Materials and Methods: This study was designed as randomized complete block model with 3 replications and 5 different safflower varieties (Balcı, Dinçer, Göktürk, Hasankendi and Koç) were used as plant materials.
Results: In this study; the period of emergence, the first flowering time, physiological maturation, plant height, first branch height, branch number, head number, head diameter, weight of head, number of seed in head, seed yield, 1000 seed weight, crude oil ratio, crude oil yield and crude protein ratio were evaluated.
Conclusion: According to the results, the highest seed yield was determined from Dinçer (128.06 kg da-1), also the highest 1000 seed weight (44.13 g) and crude protein ratio (15.43%) was obtained from the same varieties. On the other hand, Balcı varieties has the highest crude oil ratio (30.92%). Coefficient of correlation between seed yield of safflower varieties and plant height (r=0.640**), branch number (r=0.759**), crude oil yield (r=0.875**), first branch height (r=0.517*), weight of head (r=0.533*), number of seed in head (r=0.520*), 1000 seed weight (r=0.582*) and crude protein ratio (r=0.525*) as analyzed characters are statistically significant and positive. In terms of seed yield, period of emergence (r= -0.298) and branch number (r= -0.231) are negative coralation but insignificant.

Anahtar Kelimeler

Safflower, grain yield, yield component, crude oil ratio and yield, protein ratio.

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Alizadeh, K. (2005). Evaluation of safflower germplasm by some agronomic characteristics and their relationships on grain yield production in the cold dry land of Iran. International Journal of Agriculture & Biology, 7(3), 389-391.
• Arslan, B. (2007). The path analysis of yield and ıts components in safflower (Carthamus tinctorius L.). Journal of Biological Sciences, 7, 668-672.
• Atam, Y. (2010). Farklı ekim zamanlarının aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitlerinin verim ve verim unsurlarına etkisi. (Yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum, 54 s.
• Atan, M., Şahin, C.B., & İşler, N. (2019). Hatay koşullarında farklı aspir çeşitlerinde verim, verim unsurları ve yağ içeriğinin belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım ve Doğa Dergisi, 22(5): 678-684.
• Aydın, E. (2012). Bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitlerinin Samsun ekolojik koşullarında verim, verim unsurları ve kalite kriterlerinin belirlenmesi. (Yüksek lisans tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun, 100 s.
• Başalma, D. (2007). Ankara koşullarında aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşit ve hatlarında farklı ekim zamanları ve sıra aralığının verim ve verim öğeleri üzerine etkileri. Türkiye VII. Tarla Bitkileri Kongresi, 25-27 Haziran, s. 411-415. Erzurum.
• Baydar, H., & Yüce, S. (1996). Aspir (Carthamus tinctorius L.)’de çiçeklenme intervalleri, tabla çiçeklenme tarihi ve tabla pozisyon etkisi ile fito hormonların bu özellikler üzerine etkileri. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 20, 259-266.
• Baydar, H., & Erbaş, S. (2014). Yağ Bitkileri Bilimi ve Teknolojisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Yayın No: 97, Isparta.
• Bayrak, A. (1997). Ankara ve Şanlıurfa’da denenen yazlık-kışlık Aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşit ve hatlarının yağ asitleri bileşiminin araştırılması. Gıda Dergisi, 22(4), 269-277.
• Birben, F. (2015). Doğal vejetasyondan seçilen aspir (Carthamus tinctorius L.) hatlarında verim, kalite ve bazı bitkisel özelliklerin belirlenmesi. (Yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya, 63 s.
• Bratuleanu, C. (1993). Progress of safflower breeding in Romania. III. International Safflower Conference. 2-7 June, China, s. 196-217.
• Cosge, B., Gürbüz, B., & Kıralan, M. (2007). Oil content and fatty acid composition of some safflower (Carthamus tinctorius L.) varieties sown in spring and winter. International Journal of Natural and Engineering Sciences, 1(3):11-16.
• Çamaş, N., Ayan, A.K., & Çırak, C. (2005). Relationships between seed yield and some characters of safflower (Carthamus tinctorius L.) cultivars grown in the middle black sea conditions. VI. International Safflower Conference, 6-10 June, İstanbul s. 193-198.
• Çamaş, N., Çırak, C., & Esendal, E. (2007). Seed yield, oil content and fatty acid composition of safflower (Carthamus tinctorius L.) grown in Northern Turkey condition, Ondokuz Mayıs Universitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 22(1), 98-104.
• Çelikoğlu, F. (2004). Eskişehir koşullarında geliştirilen aspir (Carthamus tinctorius L.) hatlarında verim kriterlerinin belirlenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara, 76 s.
• Dajue, L., & Mündel, H.H. (1996). Safflower (Carthamus tinctorius L.). In Promoting the conservation and use of underutilized and neglected crops. 7. Gatersleben, Rome: Institute of Plant Genetic and Crop Plant Research, International Plant Genetic Resources Institute.
• Erbaş, S. (2007). Aspirde (Carthamus tinctorius L.) sentetik erkek kısırlığı tekniği ile elde edilmiş melez popülasyonlarından hat geliştirme olanakları, (Yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, 99 s. Erbaş, S., & Tonguç, M. (2009). Yerli ve yabancı aspir (Carthamus tinctorius L.) ekotiplerinin verim ve verim öğelerinin belirlenmesi. Türkiye VIII. Tarla Bitkileri Kongresi, 19-22 Ekim, Hatay, 120-124.
• Eslam, B., Monirifar, H., & Ghassemi, M. (2010). Evaluation of late season drought effect on seed and oil yields in spring safflower genotypes, Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 34(5), 373-380, TUBİTAK.
• FAO (2020). Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome. https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL, Erişim: 04.06.2022.
• Hajghani, M., Saffari, M., & Maghsoudi Moud, A.A. (2009). Path coefficient analysis for the yield components of spring safflower cultivars (Carthamus tinctorius L.) in Iran under different nitrogen levels. American-Eurasian Journal of Agriculture and Environment Sciences, 6(6), 737-740.
• İlkdoğan, U. (2012). Türkiye’de aspir üretimi için gerekli koşullar ve oluşturulacak politikalar. (Doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Ankara,193 s.
• JMP 7.0.2. (2007). SAS Institute Inc., Cary, North Carolina 27513, USA.
• Karaca Öner, E., & Şeker, T. (2020). Aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitlerinin kuru koşullarda verim ve verim performanslarının belirlenmesi. Uluslararası Tarım ve Yaban Hayatı Bilimleri Dergisi, 6(2), 296-301.
• Karaca Öner, E., & Şeker, T. (2021). Determination of quality performances of local safflower (Carthamus tinctorius L.) varieties in Türkiye. Fresenius Environmental Bulletin, 30(6 A), 6392-6398.
• Kayan, D. (2018). Kızıltepe ovası koşullarında bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitlerinde farklı sıra arası mesafelerinin verim ve verim ögeleri üzerine olan etkisi. (Yüksek Lisans Tezi). Siirt Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Siirt, 48 s.
• Keleş, R. (2010). Bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitlerinde farklı ekim zamanlarının verim, verim unsurları ve kalite üzerine etkileri. (Yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, 123 s.
• Kıllı, F., & Küçükler, A.H. (2005). Farklı ekim zamanı ve potasyum uygulamasının aspirde (Carthamus tinctorius L.) tohum verimi ve bitkisel özelliklere etkisi, Tarımda Potasyumun Yeri ve Önemi Çalıştayı, 3-4 Ekim, Eskişehir, 101-107.
• Kıllı, F., & Ermiş, H. (2009). Kahramanmaraş koşullarında farklı miktarlarda ve zamanlarda uygulanan azotun aspir (Carthamus tinctorius L.)’de tohum verimi, verim unsurları ve tohumun makro-mikro element içeriğine etkisi. Türkiye VIII. Tarla Bitkileri Kongresi, 19-22 Ekim, Hatay, 107-110.
• Kızıl, S., & Gül, Ö. (1999). Diyarbakır koşullarında farklı ekim zamanlarının aspir (Carthamus tinctorius L.)’de boyar madde oranı, taç yaprağı verimi ve bazı tarımsal karakterler üzerine etkisi. Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi, Cilt II, Endüstri Bitkileri, Adana, 241-246.
• Koç, H., Gümüşçü, G., Üstün, A., Ülker, R., Güneş, A., Kaya, Y., & Şahin, M. (2009). Konya Şartlarında Aspir Ekim Zamanının Belirlenmesi. Türkiye VIII. Tarla Bitkileri Kongresi, 19-22 Ekim, Hatay, 103-106.
• Koç, H., Güneş, A., & Aydoğan, S. (2017). Konya şartlarında seleksiyon ile geliştirilen aspir hatlarının verim ve verim unsurları bakımından değerlendirilmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Doğa Bilimleri Dergisi, 20 (Özel Sayı): 181-185.
• Kunt, N. (2012). Aspir (Carthamus tinctorius L.)’de farklı sıra üzeri mesafelerinin ve yabancı ot mücadelesinin verim ve kalite üzerine etkisi. (Yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya. 47 s.
• Kurt, O., Uysal, H., Demir, A., & Kılıç, R. (2011). Samsun ekolojik koşullarına adapte olabilecek kışlık aspir (Carthamus tinctorius L.) genotiplerinin belirlenmesi üzerinde bir araştırma. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 26(3), 212-216.
• La Bella, S., Tuttolomondo, T., Lazzeri, L., Matteo, R., Leto, C., & Licata, M. (2019). An agronomic evaluation of new safflower (Carthamus tinctorius L.) germplasm for seed and oil yields under Mediterranean climate conditions. Agronomy, 9, 468-484.
• Moghaddasi, M.S., & Omidi, A.H. (2009). Aspirin yerel ve dışarıdan gelen varyetelerin genotipleri, sınırlı sulama’da, verim ve verim öğelerinin araştırılması. Türkiye VIII. Tarla Bitkileri Kongresi, 19-22 Ekim 2009, Hatay, 129-131.
• Mündel, H., Morrison, R.J., Blackshaw, R.E. & Roth, B. (2002). Safflower production on the canadian prairies. http://res2.agr.ca/Lethbridge/ (10.12.2021).
• Öz, M. (2016). Aspir (Carthamus tinctorius L.)’de ekim zamanı, çesit ve verim ilişkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 11(1), 71-81.
• Öztürk, Ö. (2003). Konya ekolojik şartlarında aspir (Carthamus tinctorius L.)’de azotlu gübre dozlarının verim ve verim unsurlarına etkileri. Türkiye V. Tarla Bitkileri Kongresi, 13-17 Ekim, Diyarbakır, 235-238.
• Öztürk, Ö., Ada, R., & Akınerdem, F. (2009). Bazı aspir çeşitlerinin sulu ve kuru koşullarda verim ve verim unsurlarının belirlenmesi. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 23(50), 16-27.
• Özyazıcı, M.A., Dengiz, O., Aydoğan, M., Bayraklı, B., Kesim, E., Urla, Ö., Yıldız, H., & Ünal, E. (2016). Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi tarım topraklarının temel verimlilik düzeyleri ve alansal dağılımları. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 31(1),136-148.
• Pahlavani, M.H. (2005). Some technological morphological characteristics of safflower (Carthamus tinctorius L.) from Iran. Asian Journal of Plant Sciences, 4(3), 234-237.
• Paşa, C. (2008). Kışlık ve yazlık ekim aspir (Carthamus tinctorius L.) bitkisinin verimi ve bitkisel özelliklerine etkisi. (Yüksek lisans tezi). Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ, 76 s.
• Polat, T. (2007). Farklı sıra aralıklarının ve azot seviyelerinin kuru şartlarda yetiştirilen Aspir (Carthamus tinctorius L.) bitkisinin verim ve verim unsurları üzerine etkisi. (Doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum, 155 s.
• Singh, V., & Nimbkar, N. (2006). Safflower (Carthamus tinctorius L.) genetic resources, chromosome engineering and crop ımprovement. Chapter 6, 3639_C006.fm, p. 167, July 19.
• Sirel, Z. (2011). Bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşit ve hatlarının tarımsal özellikleri. (Yüksek lisans tezi). Osmangazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Eskişehir, 79 s.
• Süer, İ.E. (2011). Bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitlerinde farklı gelişme dönemlerinde yapılan sulamaların verim ve bazı agronomik özellikler üzerine etkisi. (Yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana, 101 s.
• Şeker, T. (2019). Türkiye’deki yerli aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitlerinin kuru koşullarda verim ve bazı kalite performanslarının belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Ordu, 67s.
• Şerefoğlu, A.H. (2009). Kahramanmaraş koşullarında farklı sıra üzeri mesafelerinde ekilen aspir (Carthamus tinctorius L.) bitkisinin verimliliği ve yağ asidi kompozisyonu üzerine potasyum uygulamasının etkisi. (Yüksek lisans tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Kahramanmaraş, 62 s.
• TÜİK (2021). Türkiye İstatistik Kurumu, 2020 Yılı Bitkisel Üretim Verileri. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=92&locale=tr, Erişim: 04.06.2022.
• Tunçtürk, M. (2003). Van ekolojik koşullarında sıra aralığı, azot ve fosfor uygulamalarının aspir (Carthamus tinctorius L.)’de verim ve verimle ilgili bazı özellikler üzerine etkileri. (Yayımlanmamış Doktora tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Van, 94 s.
• Uher, J. (2008). Safflower in European floriculture: s riview. 7. International Safflower Conference, Australian Oilseeds Federation, Australia.
• Uslu, N., Sağel, Z., Kunter, B., Taner, B., Taner, Y., & Peşkircioğlu, H. (2001). Ankara koşullarında kışlık ve yazlık olarak yetiştirilen aspir bitkisinin toplam sıcaklık isteği ve kuru madde birikimlerinin karşılaştırılması. Türkiye 4. Tarla Bitkileri Kongresi, 17-21 Eylül, Tekirdağ, 79-83.
• Uslu, N., Tutluer, I., Taner, Y., Kunter, B., Sagel, Z., & Peskircioglu, H. (2002). Effects of temperature and moisture stres during elangation and branching on development and yield of safflower. Sesame and Safflower Newsletter, 17, 101-106. Uysal, H., Aslan, E., & Erden, Ö. (2018). Aspir (Carthamus tinctorius L.) bitkisinde zigotik embriyoları içeren tohum taslaklarının kültürü ile melez ıslah hatlarının geliştirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 13(2), 79-87.
• Weiss, E.A. (2000). Safflower. In: Oilseed Crops, Blackwell Sci. Ltd., Victoria, Australia, s. 93-129.
• Yavuz, V. (2019). Farklı ekim sıklıklarının aspir bitkisinde bazı tarımsal özellikler ile yaprak alan indeksi ve ışık tutma etkinliği üzerine etkisi. (Yüksek lisans tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa, 61 s.
• Yılmaz, H.A., & Güllüoğlu, L. (1999). Kahramanmaraş koşullarında bazı aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşit ve hatlarının verim ile kimi tarımsal karakterlerinin belirlenmesi. Harran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi. Dergisi, 3(3-4), 73-86.
• Yılmazlar, B. (2008). Konya şartlarında farklı ekim zamanlarının bazı aspir çeşitlerinde önemli tarımsal karakterler üzerine ve verime etkisi. (Doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 143 s.
• Yurteri, T. (2016). Yozgat şartlarında farklı mevsimlerde ekimi yapılan aspir (Carthamus tinctorius L.) çeşitlerinin verim ve verim unsurlarının incelenmesi. (Yüksek lisans tezi). Bozok Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yozgat, 104 s.