Türk Boy Adlarında Geçen Bag ve Ok Sözcüklerinin Anlamları

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 207 - 214, 07.06.2024

Mithat Usta

Öz

In this article meanings of the words bag and ok which are always with
numeral adjectives exist in some Turkish clan names were researched. In
addition, the exact meaning of the word ok in the phrase of idi oksuz that is
written in both Kül Tigin and Bilge Kagan monuments was investigated. To
determine the connotations, both words were scanned both in dictionaries
of historical dialects and in contemporary dialects of Turkish. In addition,
identifications of some researchers about the clan name Altı Çub Sogdak
Bodun were evaluated to determine the probable meaning relations with
bag and ok. It is determined that the word oksuz has no negative meaning,
on the contrary it has a positive meaning and appropriate to the text.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic, bag, ok, çub, idi oksuz

Türk Boy Adlarında Geçen Bag ve Ok Sözcüklerinin Anlamları

Öz

Çalışmada bazı Türk boy adlarında daima sayı sıfatı ile birlikte bulunan bag ve ok sözcüklerinin hangi anlamları ifade ettikleri araştırıldı. Ayrıca, Kül Tigin ve Bilge Kağan anıtlarında geçen idi oksuz ibaresindeki ok sözcüğünün tam olarak hangi anlamda kullanıldığı tespit edilmeye çalışıldı. Yan anlamlarını tespit etmek için her iki sözcük de Türk tarihî lehçelerinin ve çağdaş lehçelerinin sözlüklerinde tarandı. Yine yazıtlarda geçen Altı Çub Sogdak Bodun boy adında bulunan çub sözcüğünün, bag ve ok sözcükleri ile anlam olarak bağlantıları olabileceği ihtimaline karşı bazı kaynaklarda bu sözcük için verilen anlamlandırmalar değerlendirildi. Oksuz sözcüğünün olumsuz anlamda değil tam tersine olumlu anlamda ve bağlama uygun olarak kullanıldığı tespit edildi.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, bag, ok, çub, idi oksuz

Kaynakça

• Azǝrbaycan Elmlǝr Akademiyası Nǝsimi Adına Dilçilik Institutu. (2010). Azǝrbaycan Dialektoloji Lüğǝti II. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. & Akkoyunlu, Z. (2020). Dîvânu Lugâti’t-Türk. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdal, M. (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden-Boston. Brill.
• Gökyay, O.Ş. (2007). Dedem Korkudun Kitabı. Kabalcı Yayınevi.
• Kaya, C. (2011). Köktürkçe İdi Oksuz Üzerine. III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2011, 463-467.
• Koç, K., Bayniyazov, A. & Başkapan, V. (2019). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kúnos, I. (1902). Šejχ Sulejman Efendi’s Čagataj-Osmanisches wörterbuch. Publications de la Section Orientale de la Société Ethnographique Hungroise.
• Mirkamal, A. (2015). Kültegin ve Bilge Kağan Yazıtlarındaki İdi O(o)qs(u)z Sözü Üzerine. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2015, (4/1) 16-24.
• Naskali, E. & Duranlı, M. (2019). Altayca-Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Necip, E.N. (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özşahin, M. (2017). Başkurt Türkçesi Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Steingass, F. (1998). A comprehensive Persian-English Dictionary. Librairie du Liban.
• Tekin, T. vd. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık.
• Tezcan, S. (2010). Yazıtlarda Yeni Okuyuş ve Anlamlandırma Önerileri. 1.Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe Bilgi Şöleni Bildirileri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Thomsen, V. (1896). Inscriptions de l’Orkhon. Imprimerie de la Société de Littérature Finnoise.
• Thomsen, V. (1916). Turcica. Société Finno-Ougrienne.
• Tuna, O. N. (1993). Ekin Ara İdi Oksuz Kök Türk Ança Olurur Ermiş (KT, D, 2-3) İbaresi Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1993, 77-81.
• Türk Dil Kurumu. (1977). Derleme Sözlüğü IX. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (1995). Tarama Sözlüğü I. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen-Eski Uygurcanın El Sözlüğü. Akademie der Wissenschaften zu Göttingen.
• Yudahin, K. (1998). Kırgız Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yüce, N. (2014). Mukaddimetü’l-Edeb. Türk Dil Kurumu Yayınları.