Öz
Çağatay Türkçesinin devamı olan Özbek Türkçesi içerisinde Oğuzca özellikler de
görülmektedir. Oğuz Türkçesinin etkilerinin en fazla olduğu bölge Fergana bölgesinde
konuşulan Özbek Türkçesidir. Bu bölgede Ürgenç, Hive, Semerkand, Buhara vb.
illerde yaşayan Oğuz boylarının dili bölgede konuşulan Özbek Türkçesini etkilemiş
ve Taşkent civarında konuşulan Özbek Türkçesinden daha farklı bir ağız ortaya
çıkmıştır. Bu bölgedeki ağızlarda Oğuz Türkçesinin fonetik ve morfolojik özellikleri
tespit edilmektedir. Eski Türkçe ve Özbek Türkçesindeki söz başı /k-/ sesleri bölgede
/g-/ kün > gün, kel- > gel-; söz başı /t-/ sesleri /d-/’ye dönüşmüştür. til > dil, tün > dün vb.
Kelime sonundaki /-g/ seslerinin Harezm bölgesindeki Özbek Türkçesinde düştüğü
görülmektedir sarıg > sarı gibi.
Bu çalışmada ilgili bölgede yapılan derleme çalışmalarından elde edilen dil malzemesi
değerlendirilmiş ve tespit edilen özellikler çalışmada verilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Özbek Türkçesi Oğuz Türkçesi Harezm bölgesi Eski Anadolu Türkçesi.
Proje Numarası
182-2023
Kaynakça
- Кошғарий Маҳмуд. Девону луғоти-т-турк. 1-жилд. – Тошкент: Mumtoz so‘z, 2016.
- Самойлович А. Н. Некоторые дополнения к классификации турецких языков. –Петроград, 1922.
- Самойлович А.Н. К истории литературного среднеазиатского турецкого языка.// In: Мир – Али-Шир. Сборник к пятисотлетию со дня рождения. – Л., 1928. – С. 1-23.
- Решетов В.В. Кураминские говоры Ташкентской области: Дисс. … докт. филол. наук. –Ташкент, 1952.
- Боровков А.К. Очерки истории узбекского языка, III. (Лексика среднеазиатского тефсира XII–XIII вв.)// Учение записки института Востоковедения, XVI. – М.–Л.: Издательство Академии наук СССР , 1958.– С.138.
- Абдуллаев Ф. Ўзбек тилининг Хоразм шевалари. – Тошкент: Ўз ФАН, 1961.
- Ashirboyev S. O‘zbek dialektologiyasi. Toshkent, 2016.
- Мадраҳимов О. Ўзбек тили ўғуз лаҳжаси лексикаси. – Тошкент, 1973.
- Мадраҳимов О. Ўзбек тили ўғуз лаҳжасининг қисқача қиёсий луғати. – Урганч, 1999.
- Жуманазаров Й. Ўзбек тили Жанубий Хоразм (ўғуз) диалектининг синтактик қурилиши. – Тошкент, 1976. Сапаров М. Лексико-семантические особенности огузского наречия узбекского языка (в сравнении с туркменским языком): Автореф. дисс. … канд. филол. наук. ‒ Ташкент, 1983. ‒ 24 с.; Шу муаллиф. Хоразм воҳасидаги туркий тилларнинг ўзаро муносабатлари. ‒ Тошкент: Фан, 1988. ‒ 118 б.
- Ўрозов Э. Ю. Жанубий Қорақалпоғистондаги ўзбек шевалари. – Тошкент, 1978. – Б.10. Наримов Х. Хоразм минтақавий фитонимларининг лисоний таҳлили: Филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси. – Урганч, 2020.
- Norboyeva Sh. Xorazm shevalari leksikasining onomasiologik tadqiqi. Filologiya fanlari doktori (DSс) diss… avtoref. – Toshkent, 2024. – 74 b.
- Маҳмудов Н. “Тилшунос тақдири” / Тилимизнинг тилла сандиғи. – Тошкент, 2012. – Б. 88.
Öz
Turkish is the continuation of the Chagatai Turkish, Uzbek Turkish also has Oghuz features.
The Turkish language of Oghuz is the Uzbek language spoken in Fergana region, where
the influences of Oghuz Turkish are the most. In this region, Urgench, Hive, Samarkand,
Bukhara, etc. the Turkish of the Oghuz tribes living in the provinces has influenced the
Uzbek Turkish spoken in the region and a different language has emerged from the Uzbek
Turkish spoken around Tashkent. Phonetic and morphological features of Oghuz Turkish
are detected in the dialects in this region. In Turkish and Uzbek Turkish, the vowel /k-/
sounds in the region /g-/ kun > day, kel- > gel-; the /t-/ sounds in the beginning of the word
have changed to /d-/. til > language, tun > yesterday, etc. It is observed that the /-g/ sounds at
the end of the word fall in Uzbek Turkish in the Khwarezm region, such as sarig > yellow.
In this study, the language material obtained from the review studies conducted in the
relevant region was evaluated and the identified features were tried to be given in the
study.
Anahtar Kelimeler
Uzbek Turkish Oghuz Turkish Khwarezm region Old Anatolian Turkish.
Proje Numarası
182-2023
Kaynakça
- Кошғарий Маҳмуд. Девону луғоти-т-турк. 1-жилд. – Тошкент: Mumtoz so‘z, 2016.
- Самойлович А. Н. Некоторые дополнения к классификации турецких языков. –Петроград, 1922.
- Самойлович А.Н. К истории литературного среднеазиатского турецкого языка.// In: Мир – Али-Шир. Сборник к пятисотлетию со дня рождения. – Л., 1928. – С. 1-23.
- Решетов В.В. Кураминские говоры Ташкентской области: Дисс. … докт. филол. наук. –Ташкент, 1952.
- Боровков А.К. Очерки истории узбекского языка, III. (Лексика среднеазиатского тефсира XII–XIII вв.)// Учение записки института Востоковедения, XVI. – М.–Л.: Издательство Академии наук СССР , 1958.– С.138.
- Абдуллаев Ф. Ўзбек тилининг Хоразм шевалари. – Тошкент: Ўз ФАН, 1961.
- Ashirboyev S. O‘zbek dialektologiyasi. Toshkent, 2016.
- Мадраҳимов О. Ўзбек тили ўғуз лаҳжаси лексикаси. – Тошкент, 1973.
- Мадраҳимов О. Ўзбек тили ўғуз лаҳжасининг қисқача қиёсий луғати. – Урганч, 1999.
- Жуманазаров Й. Ўзбек тили Жанубий Хоразм (ўғуз) диалектининг синтактик қурилиши. – Тошкент, 1976. Сапаров М. Лексико-семантические особенности огузского наречия узбекского языка (в сравнении с туркменским языком): Автореф. дисс. … канд. филол. наук. ‒ Ташкент, 1983. ‒ 24 с.; Шу муаллиф. Хоразм воҳасидаги туркий тилларнинг ўзаро муносабатлари. ‒ Тошкент: Фан, 1988. ‒ 118 б.
- Ўрозов Э. Ю. Жанубий Қорақалпоғистондаги ўзбек шевалари. – Тошкент, 1978. – Б.10. Наримов Х. Хоразм минтақавий фитонимларининг лисоний таҳлили: Филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси. – Урганч, 2020.
- Norboyeva Sh. Xorazm shevalari leksikasining onomasiologik tadqiqi. Filologiya fanlari doktori (DSс) diss… avtoref. – Toshkent, 2024. – 74 b.
- Маҳмудов Н. “Тилшунос тақдири” / Тилимизнинг тилла сандиғи. – Тошкент, 2012. – Б. 88.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk Dili ve Edebiyatı (Diğer) |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Proje Numarası | 182-2023 |
| Yayımlanma Tarihi | 7 Haziran 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 1 Haziran 2024 |
| Kabul Tarihi | 3 Haziran 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Cilt: 3 Sayı: 1 |
Deniz Demiryakan