KASTAMONU ÇEŞMELERİNİN TİPOLOJİK AÇIDAN İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 1, 127 - 160, 31.01.2023

Fatma Gür , Mehmet Mutlu

Öz

Su, yaşamın ayrılmaz bir parçasıdır. Tarihi çağlardan itibaren yerleşim alanları su kaynaklarının, nehir ve göllerin çevresinde kurulmuştur. Su yapıları tarihsel süreçte imar faaliyetlerinin en yoğun olduğu alanlardan biridir. Türkler, Anadolu’ya ayak bastıktan sonra hem bu toprakları yurt edinme çabalarını sürdürmüş hem de yoğun bir imar faaliyetine başlamışlardır. Türkler yerleştikleri bölgelere temizlik ve su ihtiyacının karşılanması için her dönemde su yapıları inşa etmiştir. Su yapılarından olan çeşme inşası her dönem rağbet görmüştür. Temizlik ve su ihtiyacının giderilmesinin yanında İslamiyet’te bir bölgeye su getirmenin sevap olmasının da etkileriyle çeşmeler kent dokusu içinde yerini almıştır.
H. 1299 tarihli Salname kayıtlarında Kastamonu’da 124, Taşköprü’de 221, Tosya’da ise 26 çeşmenin bulunduğu yazılıdır (Karcı, 2016). Tarihi kaynaklarda geçen yüzlerce çeşmeden günümüze çok az bir bölümü ulaşmıştır. Kastamonu’nun tüm ilçe ve köyleri taranarak; yıkılan, özgünlüğünü mimari anlamda tamamen kaybeden ya da sadece kitabeleri kalan çeşmeler çalışma kapsamına alınmamıştır. Çalışmada Kastamonu merkez başta olmak üzere Abana, Araç, Cide, Daday, İhsangazi, İnebolu, Küre ve Taşköprü’deki 73 çeşme tipolojik olarak incelenmiştir. Bu çalışmada il genelindeki çeşmelerin tipolojisi araştırılarak, Kastamonu’daki 16. yüzyıldan başlayarak 20. yüzyılın ilk yarısına kadar inşa edilmiş olan çeşmeler incelenmiş ve kapsamlı bir tipolojik değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, Çeşme Tipolojisi, Su Mimarisi, Çeşmeler

Kaynakça

• Acar, T. (2013). Kemeraltı çarşısındaki duvar çeşmelerinin bezeme öğeleri açısından irdelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 30(1), 1-18.
• Bilici, Z. K. (1991). Kastamonu’da Türk devri mimarisi ve şehir dokusunun gelişimi (18. yüzyıl sonuna kadar) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Çerkez, M. (2005) İnebolu çeşmeleri, Erdem Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, (15) 43, 145-184.
• Çiftci, F. (1995). Kastamonu camileri-türbeleri ve diğer tarihi eserler. Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çiftci, F. (2008). Kastamonu çeşmeleri ve şadırvanları, Üsküdar’a Kadar Kastamonu, (Hazırlayan: Lütfü Seymen), (ss. 217-236). Yapı Kredi Yayınları
• Denktaş, M. (2002). Anadolu Türk mimarisinde çeşmeler. Türkler, 7(1), (ss. 872-877). Yeni Türkiye Yayınları.
• Ertuğ, N. (Ed). (2006). İstanbul tarihi çeşmeler külliyatı, C.1. Forart Basımevi.
• Eyice, S. (1993) Çeşme, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.8. (ss. 277-287). İslam Araştırma Merkezi Yayınları.
• Gültekin, R. E. (2013). Türklerde su kültürü ve İzmir'in simgesi saat kulesinin çeşmeleri, Uluslararası Türkbilim Dergisi, 2(13), 121-135.
• Haskan, M. N. (2001). Yüzyıllar boyunca Üsküdar, C.3, Üsküdar Araştırma Merkezi Yayınları.
• İbrahimgil, M.Z. & Ustabulut, U.B. (2020). Bayburt çeşmeleri, Uluslararası Türkoloji Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi,5 (2), 32-59.
• Karcı, E. (2016). Hicri 1299 (1882) Kastamonu vilayet salnamesine göre Kastamonu sancağı ile bağlı kazaların idari, sosyal ve ekonomik yapılarına dair tespitler, Yerel Politikalar Dergisi, 0 (2), 116-147.
• Karpuz, H. & Dülgerler, N. (2006). Konya çeşmeleri üzerine bir tipoloji denemesi, Sanatta Anadolu Asya İlişkileri, (Prof. Dr. Beyhan Karamağaralı’ya Armağan), (ss.317-331). Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Mutlu, M. (2014). Konya’da su mimarisi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). T.C. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Ödekan, A. (1992). Çeşme, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C. 1, (ss. 396-397). Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Önge, Y. (1997). Türk mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde su yapıları. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şahin, İ. (2001). Kastamonu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 24, (ss. 585-588.) İslam Araştırma Merkezi Yayınları.
• Şahin, S. (2012). Üsküdar’da III Ahmet dönemine ait dört çeşme ve Osmanlı mimarisinde nadir görülen bir kemer tipi üzerine, Editör: Süleyman Faruk Göncüoğlu, Uluslararası Üskudar Sempozyumu VII 1352’den Bugüne Şehir (2-4 Kasım 2012), C. 1, (ss. 676-692).
• Sözen, M. & Tanyeli, U. (2011). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü. (1. Baskı). Remzi Kitabevi.
• Tok, V. A. (2006). Su kasidesinden beş beyit üzerine bir şerh denemesi, Yedi İklim, 19(194), 145-147.
• Tükel Yavuz, A. (1983). Anadolu Selçuklu mimarisinde tonoz ve kemer. Kelaynak Yayınevi.