BİNGÖL İLİNİN FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 9 - 40, 13.04.2018

Vedat Avci , Fatma Esen , Kemal Kıranşan

Öz

Özet

Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümü’nde yer alan Bingöl; Erzurum,

Erzincan, Tunceli, Elazığ, Muş ve Diyarbakır illeri ile komşudur. Ortalama 1745

m yükseltiye sahip ilde dağlık alanlar, vadiler, platolar, ova ve havzalar ana yer

şekillerini oluşturmaktadır. Paleozoyik’ten Kuvaterner’e kadar farklı dönemlerde

oluşmuş kayaçların yüzeylediği inceleme alanında KAF ve DAF en önemli

tektonik yapıları oluşturmaktadır. Karasal iklimin etki sahasında bulunan Bingöl’de

iklim elemanları yüzey şekillerindeki çeşitlenmeye bağlı olarak il içerisinde

farklılık göstermektedir. Aras Nehri’ne su gönderen küçük bir saha dışında

araştırma sahası Fırat Nehri’nin su toplama alanı içerisinde yer almaktadır.

Bu çalışmada Bingöl ilinin fiziki coğrafya özelliklerinin genel hatlarıyla değerlendirilmesi

amaçlanmıştır. Bu kapsamda ilin jeomorfolojik, jeolojik, hidrografik

özellikleri ile iklim, bitki örtüsü ve toprak özellikleri değerlendirilmiştir.

Bingöl iline ait topoğrafya ve jeoloji haritaları ile İl arazi varlığı, CORINE (Coordination

of Information on the Environment) ve meteoroloji istasyonu verileri

çalışmada temel dataları oluşturmaktadır. Sayısallaştırılan topoğrafya haritalarından

Sayısal Yükselti Modeli (SYM) oluşturulmuş, SYM’den eğim, bakı, yükselti

basamakları haritası, ili kapsayan jeoloji haritalarından litolojik birimler

ve tektonik harita oluşturulmuştur. Meteoroloji istasyonu verileri kullanılarak

iklim özellikleri, il arazi varlığı verisinden toprak, CORINE verisinden bitki

örtüsü özellikleri belirlenmiştir. Ulaşılan sonuçlara göre Bingöl ilinde dağlık

sahalar üzerinde geniş düzlükler ve dağlar arasında tektonizmaya bağlı olarak

oluşmuş ova ve havzalar bulunmaktadır. İl içerisinde genel olarak kuzeye gidildikçe

sıcaklıklar azalırken, yağış miktarı artmaktadır. Çalılık/fundalıkların geniş

alan kapladığı ilde intrazonal toprak grubunda yer alan bazaltik topraklar

geniş alan kaplamaktadır. İl genelinde fiziki coğrafya koşullarının değişmesine

bağlı olarak kuzeye gidildikçe nüfus ve yerleşmeler seyrekleşmektedir. Fiziki

coğrafya özelliklerinden kaynaklanan başlıca sorunlar deprem, kütle hareketleri,

çığ, erozyon ve sel taşkındır. KAF ve DAF üzerinde yer alan inceleme

alanında depremlere bağlı olarak can ve mal kayıpları yaşanmaktadır. Doğal

afetlerin neden olduğu kayıpların azaltılması için ayrıntılı fiziki coğrafya çalışmalarının

yapılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bingöl, Fiziki Coğrafya, Jeomorfolojik Özellikler, Jeolojik Özellikler

Kaynakça

• KAYNAKÇA ARINÇ, K, Türkiye’nin İç Bölgeleri, Biyosfer Araştırmaları Merkezi, Coğrafya Araştırmaları Serisi No:101, Erzurum 2011. ATALAY, İ., Toprak Oluşumu, Sınıflandırılması ve Coğrafyası. Meta Basım Matbaacılık, İzmir 2006. AVCİ, V., Bingöl Ovası ile Karlıova Arasında Göynük Çayı Vadisi’nin Jeomorfolojisi, (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 2007. AVCİ, V., Karlıova Havzası ve Çevresinin (Bingöl) Genel ve Uygulamalı Jeomorfolojisi. Yayınlanmamış doktora tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 2014. AVCİ, V., “Bingöl İlinde Nüfus ve Yerleşmelerin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 7 (13), 2017, s. 201- 222. BORAY, A., The Structure and Metamorphism of the Bitlis Area,, South East Turkey, Ph.D. Thesis, University of London, (Unpublished), 1973. ÇED., Bingöl İli 2016 Yılı Çevre Durum Raporu, Bingöl ÇED ve Çevre Hizmetleri Şube Müdürlüğü, Bingöl 2016. DİRİK, K.-T. Yürür-H. Demirbağ, 1 Mayıs 2003 Çimenli (Bingöl) Depremi Değerlendirme Raporu, Hacettepe Ü. Mühendislik Fak. Jeoloji Müh. Bölümü, Ankara 2003. EMRE, Ö.-E. Herece-A. Doğan-O. Parlak-V. Özaksoy-R. Çıplak-S. Özalp, 1 Mayıs 2003 Bingöl Depremi Değerlendirme Raporu, MTA, Ankara 2003. ERİNÇ, S., Jeomorfoloji II, DER Yayınevi, İstanbul 2001. ESEN, F., “Bingöl İli Arazi Kullanım Özelliklerinin CORINE Sistemine Göre Analizi ve Sürdürülebilir Arazi Kullanım Önerileri”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal of Academic Social Science), S. 41(5), 2017, s.162-181. KETİN, İ., “Tunceli Kuzeydoğusunda Şeytan Dağları ve Yakın Civarının Jeolojik Yapısı”, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Mecmuası, B4, 1954, 288-297. KIRANŞAN, K.-M. T, Şengün,”Bingöl İli Jeotermal Kaynakları”, Coğrafyacılar Derneği Yıllık Kongresi Bildiriler Kitabı, 19-21 Haziran 2013, Fatih Üniversitesi, İstanbul, 2013. RADDE, G. Von, “Der Bingöl Dagh, der Tausend See,n-Berg, das Quellgebirge des Aras”, Petermann Mitthilungen, Wien 1877. SEYMEN, İ.-A. Aydın, “Bingöl Deprem Fayı ve Bunun Kuzey Anadolu Fay Zonu ile İlişkisi”, MTA Dergisi, Sayı: 79, s.1-9, Ankara 1972. ŞAROĞLU, F., Doğu Anadolu’nun Neotektonik Dönemde Jeolojik ve Yapısal Evrimi, MTA Rap. No: 7857, Ankara 1985. ŞAROĞLU, F.-Y. Yılmaz, “Doğu Anadolu’da Neotektonik Dönemdeki Jeolojik Evrim ve Havza Modelleri”, MTA Dergisi, No. 107, 1986. ŞAROĞLU, F.Y. Yılmaz, “Doğu Anadolu’nun Neotektoniği ile İlgili Mağmatizması”, Ketin Sempozyumu, 1984, s. 149-162. TCHİHATCHEFT, P. D., “Asie Minure”, Geologie, V:1, Paris 1867. TARHAN, N., 1/100000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları, Erzurum G 31 ve G 32 Paftaları, Maden Tetkik Arama Enstitüsü Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara 1997. TONBUL, S., “Bingöl Ovası ve Çevresinin Jeomorfolojisi ve Gelişimi”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 1990/a, C: 2, S: 2, s: 329-352, Ankara 1990. TONBUL, S., “Bingöl Ovası ve Çevresinin İklimi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: 4, S:1, s: 347–374, Elazığ 1990. TONBUL, S., “Bingöl Dağı’nın Volkan Morfolojisi ve Volkanizma-Tektonik İlişkileri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: 8, S:1, s: 311–340, Elazığ 1996. TONBUL, S., “Bingöl Dağı’nda Buzul Şekilleri”, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S:6, s: 347–374, Ankara 1997. YALÇINLAR, İ., “Türkiye’deki Yeni Volkanik Arazinin Bazı Hususiyetleri”, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 18-19, s.118-135, İstanbul 1959.