İran’ın Güney Azerbaycan Eksenli Azerbaycan Stratejisi

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 346 - 379, 31.05.2021

Nazrın Alızada , Mehmet Seyfettin Erol

Öz

Elinde bulundurduğu alternativleri politik bir araç gibi çıkarlarının mevcut olduğu bölgelerde kullanmaya çalışan İran, Ortadoğu’da gerçekleşen olaylar ekseninde kendi varlığını açık şekilde ortaya koyurken üstüörtülü şekilde ise Güney Kafkasya bazında Azerbaycan özelinde somutlaştırmaya çalışmaktadır. İran, Güney Kafkasya’da özellikle Türkçülük\Azerbaycancılık ideolojisinden dolayı aralarında samimi uyuşmazlık yaşandığı Azerbaycan üzerinde etkinliğini daha çok din ve etnik kimlik üzerinden oluşturmak istemektedir. Ancak İran’ın bu devlete yönelik uygulamaya çalışıtığı stratejide kullandığı araçları şekillendiren bir nüans mevcuttur. Bu da İran’ın kendi içinde bulundurduğu Güney Azerbaycan meselesinden kaynaklanmaktadır. Bu çerçevede, makalede İran’ın Güney Azerbaycan merkezli oluşturduğu Azerbaycan stratejisi ve yaşanan örnek olaylar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Iran, Azerbaycan, Güney Azerbaycan

Kaynakça

• “ABD-İran Krizindeki Üç Kritik Soru: Hangi İran? Nasıl Bir İran? Kimin İran’ı?”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/abd-iran-krizindeki-uc-kritik-soru-hangi-iran-nasil-bir-iran-kimin-iran-i/1702076, (Erişim Tarihi: 23.05.2020)
• “Bakü’de Hicaba Serbestlik: Kanlı Protesto”, Musavat, (Erişim Tarihi: 20.05.2020)
• “Dindarlara Cinayet Davası Açıldı”, Azadlıg Radyosu, http://www.azadliq.org/content/article/24093013.html, (Erişim Tarihi: 19.05.2020)
• “Din Serbestliği Üzerine Azerbaycan Cumhuriyeti Kanununda Değişiklikler Yapılması Hakta”, Azerbaycan Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı, http://e-qanun.az/framework/31521, (Erişim Tarihi: 20.05.2020)
• “Eğitim Bakanlığı Karşısında Hicap Protestosu”, Azadlıg Radyosu, http://www.azadliq.org/content/article/2244300.html, (Erişim Tarihi: 20.05.2020)
• “Gence, Masallı, Lenkeran ve Nardaranda Hicap Yasağına Karşı Itirazlar Oldu”, Azadlıg Radyosu, http://www.azadliq.org/content/article/2258013.html, (Erişim Tarihi: 13.12.2016)
• “İran-Azerbaycan İlişkileri Hakta Rapor”, Kafkazinfo, https://qafqazinfo.az/news/detail/iran-azerbaycan-munasibetleri-ile-bagli-hesabat-21-sehife-22645, (Erişim Tarihi: 20.05.2020)
• “İran ile Azerbaycan Arasındaki Gerginlik Azalıyor”, BBC News Azerbaycan, https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan/2012/06/120625_iran_azerbaijan, (Erişim Tarihi: 20.05.2020)
• “İçişleri Bakanlığı ve Baş Savcılık Nardaran Olaylarıyla İlgili Açıklama Yaptı”, Musavat, http://musavat.com/news/olke/din-ve-bash-prokurorluq-nardaran-hadisesi-ile-bagli-melumat-yaydi-6-olu-2-yarali_307691.html, (Erişim Tarihi: 20.05.2020)
• “Hicap Olaylarından 4 yıl Geçti”, Fakthaber İnternet Gazetesi, http://faktxeber.com/hicab-aksiyasndan-4-il-td_h453488.html, (Erişim Tarihi:20.05.2020)
• “Madde 5: Devlet ve Dini Kurumlar”, Azerbaycan Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı, http://www.e-qanun.az/framework/7649, (Erişim Tarihi: 19.05.2020)
• “Nardaran’daki Çatışmada 6 Kişi Ölmüştür”, BBC News Azerbaycan, https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan/2015/11/151126_nardaran_clashes, (Erişim Tarihi: 20.05.2020)
• NOOR, Muhammad Asif, “Pakistan-Azerbaijan Relations Reaching a New Momentum, New Spring”, Azernews, https://www.azernews.az/analysis/80123.html, (Erişim Tarihi: 07.01.2021)
• “Organization for Security and Cooperation in Europe (OSCE) - Azerbaijan Relations”, Ministry of Foreign Affairs, https://mfa.gov.az/en/content/170/organization-for-security-and-cooperation-in-europe-osce-azerbaijan-relations, (Erişim Tarihi: 20.05.2020)
• PEUCH, Jean-Christophe, “Iran: Cartoon Protests Point to Growing Frustration Among Azeris”, https://www.rferl.org/a/1068797.html, (Erişim Tarihi: 22.05.2020)
• “Treaty of Gulistan (1813)”, Ministry of Foreign Affairs, https://mfa.gov.az/files/shares/Treaty%20of%20Gulistan.pdf, (Erişim Tarihi: 19.05.2020)
• “Treaty of Turkmenchay (1828)”, Ministry of Foreign Affairs, https://mfa.gov.az/files/shares/Treaty%20of%20Turkmenchay.pdf, (Erişim Tarihi: 19.05.2020)
• ABRAHAMIAN, Ervand, A History of Modern Iran”, Cambridge University Press, New York 2008.
• AKDEVELIOĞLU, Atay, “İran İslam Cumhuriyeti’nin Orta Asya ve Azerbaycan Politikaları”, Uluslararası İlişkiler Dergisi, 1(2), 2004.
• AHMADI, Hamid, The Politics of Ethnic Nationalism in Iran, Carleton University, Depatment of Political Science, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ottawa-Ontario 1995.
• AHMEDI, Hamid, İran: Ulusal Kimlik İnşası, Küre Yayınları, İstanbul 2009.
• ASLANLI, Araz, “Jeosiyasi Rekabet ve Jeoekonomik Çıkarlar Ekseninde Hazar Havzasının Gordi Düyümü”, Konrad-Adenauer-Stiftung, 2014.
• BLAGA, Rafael, Handbook of Iranian People, Yeni Zamanlar Dağıtım, 1997.
• CİDDİ, Onur, Hazar’ın Hukuki Statüsünün Belirlenmesi Sorunu, Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, Lefkoşa, 2017.
• CLAWSON, P., der., Iran's Strategic Intentions and Capabilities, McNair Paper Institute for National Strategic Studies National Defense University, Washington 1994.
• CORNELL, Svante E., “The Politicization of Islam in Azerbaijan”, Silk Road Paper, 2006.
• ÇAĞAN ELBİR, Hazel, “Son Yıllarda Sıklık Kazanan İran-Ermenistan İlişkilerinin Gelişimi”, AVİM Yorum, 60, Ankara 2016. ÇOLAKOĞLU, Selçuk ,“Uluslararası Hukukta Hazar’ın Statüsü Sorunu”, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 53(1-4), 1998.
• DAVOODI, Taghi, “Political and Cultural Relations between Iran and Azerbaijan: A Review”, International Journal of Humanities and Cultural Studies, Özel Sayı, 2016.
• DENİZ, Yıldırım, “Ortadoğu’daki Çatışmalara Devletlerin ve Devlet Dışı Aktörlerin Etkileri”, TESAM Akademi Dergisi, 3(1), 2016.
• DJALILI, Mohammad-Reza, “Iran and the Caucasus: Maintaining Some Pragmatism”, The Quarterly Journal, 3, 2002.
• GÜRSON, Poyraz, “İran’ın Azerbaycan Meselesi”, C4 Defence Akademik Rapor, 4, 2013.
• HEYET, Cevat, “Der Bareye Nam ve Mouveiyyate Zabane Torkiye-Azerbaijani”, Varlıg Dergisi, 3-4, 1982.
• KAHRAMAN, Firdes Şeyda, “Hazar Denizi’nin Hukuki Statüsü”, KAÜİİBFD, 11(21), 2020.
• KESKİN, Arif, “Şii Jeopolitiği ve İran”, Avrasya Dosyası, 13(3), 2007.
• LASHAKI, Abdollah Baei vd., “The Roots of Tension in South Caucasus: The Case of Iran- Azerbaijan Relationship”, Journal of Politics and Law, 6(4), 2013.
• MINAHAN, James, Encyclopedia of the Stateless Nations, Greenwood Publishing Group, Westport 2002.
• NASSIBLI, Nasib L., “Azerbaijan- Iran Relations: Challenges and Prospects.” Harvard Kennedy School Report, 1999. NURUZZAMAN, Mohammad, “Iran on the Global Stage: Assessing Iranian Power and Its Limitations”, Pakistan Journal of International Relations, 1(1), 2009.
• OLSON, Robert, “The Azeri Question and Turkey-Iran Relations: 2000-2002”, Nationalism and Ethnic Politcs, 8(4), 2002.
• ÖZGÜN, Faruk, Küresel Terör, Okumuş Adam Yayınları, İstanbul 2001.
• PRIEGO, Alberto, “Armenia-Iran relations and Their Implications for Nagorno-Karabakh”, Comentarios UNISCI, 1, Madrid 2007.
• RAMAZANI, R.K., “Iran’s Foreign Policy: Independence, Freedom and The Islamic Republic”, içinde EHTESHAMI, Anoushiravan- Mahjaob Zweiri, Iran’s Foreign Policy: From Khatami to Ahmadinejad, Ithaca Press, U.K. 2008.
• SAMEDOV, Elsever,“Dini Radikalizmle Mücadelede Çokkültürlü Değerlerin Yeri ve Rolu”, Devlet ve Din Dergisi, 8, Bakü 2015.
• SHAFFER, Brenda, “The Islamic Republic of Iran: Is It Really?”, Brenda Shaffer, der., “The Limits of Culture: Islam and Foreign Policy”, The MIT Press, Cambridge 2006.
• YENİACUN, Selim Han,“Enerji Jeo-Politiği:Hazar Havzası Kaynakları Üzerine Temel Stratejiler”, Enerji Hukuku Dergisi , 2(1), 2013.
• YUNUSOV, Arif, Azerbaycan’da İslam, Zaman Yayımları, Bakü 2004.
• YUSIFOVA, Shabnam, “The Recognition of the Independence of Azerbaijan Democratic Republic in Paris Peace Conference and the Attitude of Iran”, Mediterranean Journal of Social Sciences, 5(19), Roma 2014.