Enerji Kriz Girdabı Kavramsallaştırması Bağlamında Orta Doğu’da Petrol Krizleri

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 174 - 208, 30.05.2022

Merve Suna Özel Özcan , Cihan Öten

Öz

Fosil enerji ve alt birimi olarak petrole olan bağımlılık 19. Yüzyıldan bu yana önemli ölçüde artmıştır. Petrolün bulunması ve akabinde sanayi sektöründe kullanımı ile sadece iktisadi ve teknolojik anlamda değil aynı zamanda uluslararası ilişkiler alanında da büyük değişimler yaşanmıştır. Petrol, 1800’lü yıllarda ilaç sanayisi ile başlayan serüvenine hızla endüstriyel alanda yenilikler ile devam etmiştir. 20. Yüzyılda Ortadoğu bölgesinin uluslararası alanda çekim odağı haline gelmesi de petrol sayesinde olmuştur denebilir. Çalışma kapsamında Orta Doğu bölgesi özelinde petrolün yarattığı etkiler küresel ve bölgesel bazlarda ele alınacaktır. Petrolün bir güç olarak dış politikada kullanımı da dâhil olmak üzere bölge, petrolün bulunmasından itibaren güçlü bir çekim ve kriz alanı haline gelmiştir. Bu açıdan çalışmada bölgeye vereceğimiz kavramsallaştırma bağlamında adlandırmamız enerji kriz girdabı odaklı olacaktır. Bu bağlamda bölgenin tarihsel süreç içinde yaşadığı krizler dönemsel olarak ele alınarak ortaya çıkan sorunların temelleri ve aktörleri de ayrıca incelenmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Enerji, Orta Doğu, Petrol, Büyük Güç, Kriz

Kaynakça

• ANNUAL Statistical Bulletin 2003, OPEC, Viyana 2004.
• ARI, Tayyar, Geçmişten Günümüze Ortadoğu Cilt-1, Alfa Akademi Basın Yayın, Bursa 2017.
• BALAAM, David N.-Bradford Dillman, Uluslararası Ekonomi Politiğe Giriş, Çeviren: Nasuh Uslu, Adres Yayınları, Ankara 2020.
• BP, “Statistical Review of World Energy 2021”, https://www.bp.com/content/dam/bp/business-
• sites/en/global/corporate/pdfs/energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2021-primary-energy.pdf, (Erişim Tarihi 27.11.2021).
• CERİD, Münir, Petrol Emperyalizmi, Sol Yayınları, Ankara 1965.
• CLEVELAND, William L., Modern Orta Doğu Tarihi, Çeviren: Mehmet Harmancı, Agora Kitaplığı, İstanbul 2008.
• COVİ, Giovanni, “Puzzling Out The First Oil Shock History”, Politics and the Macroeconomy in a Forty-Year Retrospective. Forthcoming in History of Economic Thought and Policy, (2), 2015, ss. 1-44.
• ÇAKI, Fahri, “Arap Baharı: İslam Üzerine Söylemsel Dönüşümün Habercisi Mi?”, Akademik İnceleme Dergisi, 6(2), 2014, ss. 123-138.
• DARBOUCHE, Hakim -Bassam Fattouh, The Implications of the Arab Uprisings for Oil and Gas Markets, Oxford Institute for Energy Studies, Oxford 2011.
• DUFFİELD, John S., “Oil and the Decision to Invade Iraq”, Georgia State University Political Science Faculty Publications, 27, 2012, ss. 1-36.
• EİA, “What is energy? Sources of energy”, https://www.eia.gov/energyexplained/what-is-energy/sources-of-energy.php (Erişim Tarihi: 27.11.2021).
• FALK, Richard, “War and Peace in an Age of Terror and State Terrorism” Uluslararası İlişkiler, Cilt 4, No. 14, Yaz 2007, s. 1-15
• HAMİLTON, James D., “Causes and Consequences of the Oil Shock of 2007–08”, Brookings Papers on Economic Activity, 40(1), 2011, ss. 1-51.
• HAMİLTON, James D., Historical Oil Shocks, Randall Parker-Robert Whaples, der., Routledge Handbook of Major Events in Economic History, Routledgge Taylor and Francis Group, New York, 2011.
• ISSAWI, Charles, “The 1973 Oil Crisis and After”, Journal of Post Kenyesian Economics, 1(2), 1978, ss. 3-26.
• JONES, Toby Craig, “America, Oil, and War in the Middle East”, The Journal of American History, 99(1), 2012, ss. 208-218.
• KAZAKOĞLU, Cüneyt, “Düşen Petrol Fiyatları Hangi Ülkeyi Nasıl Etkiliyor?”, https://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/01/160111_petrol_fiyatlari_dusus_analiz, (27.10.2021).
• KUDUOĞLU, Altuğ, “İran’da Musaddık Dönemi: 1951-1953”, İran Çalışmaları Dergi̇si, 2(2), 2018, ss. 37-62. MABRO, Robert, The Oil Price Crisis of 1998, Oxford Institute for Energy Studies, Oxford 1998.
• MACLAURY, Bruce K., “OPEC Surpluses and World Financial Stability”, Journal of Financial and Quantitative Analysıs, 13(4), 1978, ss. 737-743.
• MİTCHELL, Timothy, “The Resources of Economics Making the 1973 Oil Crisis”, Journal of Cultural Economy, 3(2), 2010, ss. 189-204.
• NORENG, Oystein, Crude Power Politics and the Oil Market, I.B. Tauris Yayınları, New York 2007.
• ÖZCAN, Merve Suna Özel, “Covid-19'un OPEC Üzerinde Enerji ve Enerji Politikalarındaki Etkisi”, International Kosovo Congress on Culture, Arts And Multi-Disciplinary Studies Full Text Book, Babil Yayınevi, Kosova 2021, ss. 246-254.
• ÖZCAN, Merve Suna Özel, “Enerji Kaynağı Mücadelesi ve Enerji Güvenliği”, Emre Çıtak-Sami Kiraz, der., Uluslararası Güvenlik: Gelenekselden Güncele Gündem Analizi, Orion Kitabevi, Ankara 2020, ss. 355-380.
• ÖZDEMİR, Haluk, “11 Eylül: Post-Modern Savaşın Miladı ya da Dış Politika Mücadelelerinin Görünmeyen Boyutu”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(1), Mart 2002, ss. 153-173.
• ÖZER, Ahmet, “11 Eylül, Bölünen Dünya, Huntington ve Çatışma”, Toplum ve Demokrasi Dergisi, 3(5), Temmuz 2016, ss. 191-210.
• ÖZTÜRK, Salih-Selin Saygın, “1973 Petrol Krizinin Ekonomiye Etkileri ve Stagflasyon Olgusu”, Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 6(12), 2017, ss. 1-12.
• SBB, “Aylar İtibariyle Ham Petrol Fiyatı”, https://view.officeapps.live.com/op/view.aspx?
• src=https%3A%2F%2Fsbb.gov.tr%2Fwp-content%2Fuploads%2F2019%2F01%2Ftab3-15-HAM-PETROL-VAR%25C4%25B0L-F%25C4%25B0YATI.xlsx&wdOrigin=BROWSELINK, (Erişim Tarihi: 26.9.2021).
• SCOTT, Richard, Origins and Structure, International Energy Agency, Paris 1974. SİMMONS, Matthew R., Twilight in the Desert: The Comming Saudi Oil Shock and the World Economy, Wiley Yayınları, New Jersey 2005.
• STEVENS, Paul, “The 'Arab Spring' and Oil Markets”, https://www.chathamhouse.org/2011/02/arab-spring-and-oil-markets, (Erişim Tarihi: 21.10.2021).
• STOCKER, Marc- John Baffes-Dana Vorisek, “What triggered the oil price plunge of 2014-2016 and why it failed to deliver
• an economic impetus in eight charts”, https://blogs.worldbank.org/developmenttalk/what-triggered-oil-price-plunge-2014-2016-and-why-it-failed-deliver-economic-impetus-eight-charts, (Erişim Tarihi: 7.10.2021).
• TDK, "Girdap". https://sozluk.gov.tr/: https://sozluk.gov.tr/, (Erişim Tarihi: 27.11.2021).
• TOSCANO, Paul, “The World’s Biggest Oil Reserves”, https://www.cnbc.com/2012/03/05/The-Worlds-Biggest-Oil-Reserves.html, (Erişim Tarihi: 14.10.2021).
• YERGİN, Daniel, Petrol - Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü, Çeviren: Kamuran Tuncay, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2003.
• YERGİN, Daniel, The Quest: Energy, Security, and the Remaking of the Modern World, The Penguin Press, New York 2011.
• YÜKSEL, Firdevs-Sibel Morrow, “Petrol Devlerinin Geliri 2020’de Kovid-19’un Etkisiyle 716,5 Milyar Dolar Azaldı”, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/petrol-devlerinin-geliri-2020de-kovid-19un-etkisiyle-716-5-milyar-dolar-azaldi/2188839, (Erişim Tarihi: 20.10.2021).