Öğretim Programları ve Ders Kitaplarında Kadın İmgesi Analizine Yönelik Ölçüt Belirleme: Bir Delphi Çalışması

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 2, 2097 - 2125, 28.08.2024

Özge Karakuş Özdemirci , Tuba Acar Erdol , Mustafa Şahin

https://doi.org/10.51460/baebd.1525687

Öz

Bu çalışmanın amacı, disiplinler arası bir bakış açısıyla öğretim programları ve ders kitaplarındaki metin ve görsellerin kadın imgesi açısından incelenmesine ve bu inceleme sırasında tarihsel olarak dikkate alınması gereken siyasi, ekonomik, kültürel ve sosyal faktörlere yönelik ölçüt seti geliştirmektir. Delphi tekniğinin kullanıldığı araştırmanın uzman grubunun oluşturulmasında maksimum çeşitlilik örneklemesi işe koşulmuştur. Kadın çalışmaları alanında deneyime sahip, Amerikan edebiyatı, dilbilim, eğitim bilimleri, güzel sanatlar eğitimi, kamu yönetimi, psikoloji, sanat tarihi, siyaset bilimi, sosyal bilgiler eğitimi, sosyoloji, tarih, Türkçe, Türk edebiyatı ve Türk halk bilimi alanlarından 23 uzmanın katılımı ile gerçekleştirilen Delphi çalışması üç turda tamamlanmıştır. Araştırma sonucunda, yazılı metinlerin incelenmesine yönelik 21 ölçüt geliştirilmiştir. Bu ölçütler, kadın ve erkeklerin kamusal ve özel alanda farklılaşan rollerine, kadın ve erkek mesleklerine ve mesleki statülerine, kadın ve erkeklerin duygusal durumlarına ve bedenlerine atanan rollere, dildeki eşitsizliklere ve kadın ile teknoloji ilişkisine dikkat çekmektedir. Görsellerin incelenmesine yönelik uzlaşıya varılan 10 ölçüt ise erkek ve kadın görsellerinin niceliksel analizine, toplumsal ve ev içi mekânlardaki görselleştirilme biçimlerine, erkek ve kadın kıyafetlerinin analizine, çoklu kadın kimliklerinin yansıtılma durumuna, kadın görsellerinin bedensel analizine, teknoloji-kadın ilişkisine, karakterlerin bireysel ve grup içindeki sunumu ile metin ve görsel arasındaki tutarlılık/tutarsızlık durumlarına odaklanmaktadır. Son olarak, sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel faktörlere yönelik geliştirilen 21 ölçüt, nicel değişimlere (yazar sayısı, kadınların karar alma mekanizmalarındaki temsili, çalışma yaşamındaki temsili) ve bu değişimlerin niteliğe yansımasına (kadının rolleri, statüsü, aile içindeki yeri, giyimi) odaklanmıştır. Ayrıca, dönüşüm dönemlerinde (ekonomik buhran, savaş, göç, küreselleşme, liberalleşme, muhafazakârlaşma ve teknolojik değişimler) kadın imgesinin sunuluşu da önemli ölçütler arasında yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Kadın imgesi, Toplumsal cinsiyet, Ders kitabı analizi, Öğretim programı analizi, Delphi tekniği.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK 1001 - Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı

Proje Numarası

122K971

Teşekkür

Ölçüt belirleme sürecinde bu Delphi çalışmasına katılmayı kabul eden ve çalışmaya katkı sunan tüm uzmanlara teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Abdelhay, B. & Benhaddouche, W. (2015). Gender stereotyping through textbook illustrations: A case study of Algerian middle school textbook- Spotlight on English 1. Mediterranean Journal of Social Sciences, 6(5). 435-440.
• Acar-Erdol, T., & Gözütok, F. D. (2018). Development of gender equality curriculum and it’s reflective assessment. Turkish Journal of Education, 7(3), 117-135. https://doi.org/10.19128/turje.376480
• Akay-Şahin, M. & Açıkalın, M. (2021). Gender Representation in Elementary and Middle School Social Studies Textbooks in Turkey. Journal of International Women's Studies, 22(1), 417-445.
• Aljuaythin, W. (2018). Gender representation in EFL textbooks in Saudi Arabia: A critical discourse analysis approach. International Journal of Applied Linguistics & English Literature, 7(5), 151-157.
• Apple, M. (2000). Official knowledge (İkinci Baskı). Routledge.
• Aratemur-Çimen, C. & Bayhan, S. (2018). Değişen ders kitaplarında sekülerizm ve toplumsal cinsiyet eşitliği araştırması. Karşılaştırmalı Eğitim Derneği.
• Arda, Ü., Kaya, R. & Kızıldağ-Kale, E. (2024). Spor lisesi ders kitabı görsellerinde toplumsal cinsiyetin izlerini sürmek: Spor yönetimi ve organizasyonu. Beden Eğitimi Spor Sağlık ve Efor Dergisi, 1(1), 35-47.
• Avrupa Birliği (2023). Toplumsal cinsiyet eşitliği endeksi 2023. AB Yayınları.
• Bıkmaz, F. Demirhan-İşcan, C., Koçer, E. & Kartal, M. (2022). Yaşa uygun cinsellik eğitimi bağlamında okul öncesinden ortaöğretime öğretim programlarının ve ders kitaplarının analizi. Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı.
• Blumberg, R. L. (2008). The invisible obstacle to educational equality: Gender bias in textbooks. Prospects, 38(3), 345-361.
• Bourdieu, P. (2014). Eril Tahakküm, B. Yılmaz (Çev.). Bağlam.
• Brugeilles, C. & Cromer, S. (2009a). Analysing gender representations in school textbooks. CEPED.
• Brugeilles, C. & Cromer, S. (2009b). Promoting gender equality through textbooks: A methodological guide. UNESCO.
• Calleo, Y., Zio, S. D., & Pilla, F. (2023). Facilitating spatial consensus in complex future scenarios through real‐time spatial delphi: A novel web‐based open platform. Futures & Foresight Science, 5(3-4). https://doi.org/10.1002/ffo2.155
• Cassese, E. C., Holman, M. R., Schneider, M. C., & Bos, A. L. (2015). Building a gender and methodology curriculum: Integrated skills, exercises, and practices. Journal of Political Science Education, 11(1), 61-77. https://doi.org/10.1080/15512169.2014.985106
• Crawfurd, L., Saintis-Miller, C. & Todd, R. (2024). Sexist textbooks. CGD Working Paper 678. Center for Global Development. https://www.cgdev.org/publication/sexist-textbooks Çakır, S. (2007). Feminizm: Ataerkil iktidarın eleştirisi, B. Örs (Ed.). Modern Siyasal İdeolojiler (s.412-475). Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çayır, K. (2014). “Biz” kimiz? Ders kitaplarında kimlik, yurttaşlık, haklar. Tarih Vakfı Yayınları.
• Çubukçu, H. T. ve Sivaslıgil, P. T. (2007). İngilizce ders kitaplarında cinsiyetçilik. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(34), 25-32.
• Davarcı, Y. & Zengin, Z. S. (2021). Din ders kitapları görsellerinde toplumsal cinsiyet üzerine bir analiz. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 12, 283-300. https://doi.org/10.53112/tudear.981599
• Demirhan, E. I. (2021). Toplumsal cinsiyet eşitliği açısından öğretim programı ve ders kitabı inceleme (4. sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi). Journal of Innovative Research in Social Studies, 4(1), 69-82. https://doi.org/10.47503/jirss.931329
• Esen, Y. (2007). Sexism in school textbooks prepared under education reform in Turkey. Journal for Critical Education Policy Studies, 5(2), 466-493.
• Eurydice. (2010). Eğitim çıktılarında cinsiyet farklılıkları: Avrupa’da alınan tedbirler ve mevcut durum. Avrupa Komisyonu, Eğitim, İşitsel-Görsel Medya ve Kültür Yürütme Ajansı. https://eurydice.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2023_11/23160939_egitim_ciktilarinda_cinsiyet_farkliliklari.pdf
• Gajda, A., Omelanczuk, I. & Wolowicz, A. (2023). Qualitative content analysis of school textbooks based on European Gender Equality Index. European Educational Research Journal, 1-23. https://doi.org/10.1177/14749041231167.
• Giddens, A. (2000). Sosyoloji, H. Özel ve C. Güzel (Çev.). Ayraç Yayınevi.
• Green, R. A. (2014). The Delphi technique in educational research. Sage Open, 4(2), 1-8. https://doi.org/10.1177/2158244014529
• Guo, L. & Zhao, Z. (2002). Children, gender, and language teaching materials. Chinese Education and Society, 35(5), 34-52. https://doi.org/10.2753/CED1061-1932350534
• Gün, S. & Zehir Topkaya, E. (2023). Critical discourse analysis of gender equality in english textbooks. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı 1, 1360-1379. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1356800
• Güvenli, G. & Tanrıöver, U. H. (2009). Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet. G. Tüzün (Ed.), Ders Kitaplarında İnsan Hakları II: Tarama Sonuçları içinde (ss. 97-114). Tarih Vakfı Yayınları.
• Hartman, P. L. & Judd, E. L. (1978). Sexism and TESOL Materials. TESOL Quarterly, 12(4), 383-393.
• Islam, K. & Asadullah, M. N. (2018). Gender stereotypes and education: A comparative content analysis of Malaysian, Indonesian, Pakistani and Bangladeshi school textbooks. PLoS ONE 13(1), e0190807. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0190807
• İnce, B. (2018). Gender stereotyping in civic education textbooks in Turkey throughout the Republican history. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 14(27), 155-179. İncikapı, L. & Ulusoy, F. (2019). Gender bias and stereotypes in Australian, Singaporean and Turkish mathematics textbooks. Turkish Journal of Education, 8(4), 298-317.
• Jimenez, J. D., Lerch, J. & Bromley, P. (2017). Education for global citizenship and sustainable development in social science textbooks. European Journal of Education, 2017, 52 (4), 460–476.
• Kafa, E. (2021). 2005 ve 2018 Sosyal Bilgiler öğretim programlarının toplumsal cinsiyet bağlamında karşılaştırmalı analizi. Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi, (8), 83-106.
• Karakuş, E., Mutlu, E. & Diker-Çoşkun, Y. (2018). Toplumsal cinsiyet eşitliği açısından öğretim programlarının incelenmesi. İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi, 17, 31-54.
• Kırbaşoğlu-Kılıç, L. & Eyüp, B. (2011). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında ortaya çıkan toplumsal cinsiyet rolleri üzerine bir inceleme. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2(3), 129-148.
• Kostas, M. (2021). Discursive construction of hegemonic masculinity and emphasised femininity in the textbooks of primary education: Children’s discursive agency and polysemy of the narratives. Gender and Education, 33, 50–67.
• Kükrer, M. (2015). Toplumsal cinsiyet eşitliği yönüyle ortaokul Türkçe ders kitaplarının incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Levtov, R. (2014). Addressing gender inequalities in curriculum and education: Review of literatüre and promising practices to inform education reform initiatives in Thailand. Women’s Voice and Agency Research Series No.9. World Bank.
• Michel, A. (1986). Down with stereotypes! Eliminating sexism from children's literature and school textbooks. UNESCO.
• Mutune, F., Maroko, G. M. & Wanjira-Kiaive, A. (2022). Construction of gender in visual signs in selected Kenyan secondary school English textbooks. Language Circle: Journal of Language and Literature, 17(1), 74-86.
• Özdemir, E. (2023). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarında yer alan görsellerin toplumsal cinsiyet bağlamında analiz edilmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43(3), 1487-1520.
• Özmeriç-Taştekin, G. (2019). İlkokul ders kitaplarında toplumsal cinsiyet temsilleri: Nicel bir içerik çözümlemesi, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Palinkas, L., Horwitz, S., Green, C., Wisdom, J., Duan, N., & Hoagwood, K. (2015). Purposeful sampling for qualitative data collection and analysis in mixed method implementation research. Administration and Policy in Mental Health and Mental Health Services Research, 42(5), 533-544. https://doi.org/10.1007/s10488-013-0528-y
• Pingel, F. (2004). Ders kitaplarını araştırma ve düzeltme rehberi, N. Elhüseyni (Çev.). UNESCO.
• Piquer, V. M. (2024). Revising the EFL curriculum through the lens of a multidimensional gender perspective. Argentinian Journal of Applied Linguistics, 12(1), 26-35. Prieto‐Sandoval, V., Ormazábal, M., Jaca, C., & Viles, E. (2018). Key elements in assessing circular economy implementation in small and medium‐sized enterprises. Business Strategy and the Environment, 27(8), 1525-1534. https://doi.org/10.1002/bse.2210
• Reczek, C. & Umberson, D. (2012). Gender, health behavior, and intimate relationships: Lesbian, gay, and straight contexts. Social Science & Medicine, 74(11), 1783-1790. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2011.11.011
• Rethlefsen, M., Kirtley, S., Waffenschmidt, S., Ayala, A., Moher, D., Page, M., … & Young, S. (2021). Prisma-s: An extension to the prisma statement for reporting literature searches in systematic reviews. Systematic Reviews, 10(1). https://doi.org/10.1186/s13643-020-01542-z
• Saha, P. (2021). Human rights of women with reference to Mary Wollstonecraft’s Vindication of the Rights of Women. Research Review International Journal of Multidisciplinary, 6(1), 43-46. https://doi.org/10.31305/RRIJM.2021.V06.I01.009
• Segovia-Pérez, M., Laguna-Sánchez, P., & de la Fuente-Cabrero, C. (2019). Education for sustainable leadership: Fostering women’s empowerment at the university level. Sustainability, 11(20), 5555. https://doi.org/10.3390/su11205555
• Stromquist, N. P. (2007). The gender socialization process in schools: A cross-national comparison. Background Paper Prepared for the Education for All Global Monitoring Report 2008.UNESCO
• Tabatadze, S. (2023). Woman against a woman? Inherited discourses to reproduce power: A gender discourse analysis of school textbooks in the context of Georgia. Education Sciences, 13(8), 795. https://doi.org/10.3390/educsci13080795
• Tezer-Asan, H. (2010). Ders kitaplarında cinsiyetçilik ve öğretmenlerin cinsiyetçilik algılarının saptanması. Fe Dergi, 2(2), 65-74.
• Topal, Ö. (2012). Toplumsal cinsiyetin inşaası: 7-12 yaş grubu örneği, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• UNESCO (2000). Gender sensitivity, Module 5. http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001304/130428e.pdf
• UNESCO (2019). Mainstreaming gender equality in curricula and teaching and learning materials ( Tool 18). UNESCO.
• UNESCO (2023). Global Education Monitoring Report: Technology in Education, A Tool on Whose Terms? UNESCO.
• Watson-Canning, A. (2020). Gendering social studies: Teachers’ intended and enacted curriculum and student diffraction. Journal of Curriculum Studies Research, 2(1), 55-75. https://doi.org/10.46303/jcsr.02.01.4
• Wollstonecraft, M. (2012). Kadın haklarının müdafaası, K. Erol, (Çev.). Doruk Yayınları.
• Yaylı, D. & Kitiş-Çınar, E. (2014). Ortaokul Türkçe ders kitapları görsellerinde toplumsal cinsiyet. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(5). 2076-2096.
• Yazıcı, S. & Aslan, M. (2011). Değerler eğitiminde kahramanlardan yararlanma: Sosyal bilgiler ders kitapları ile öğretmen adaylarının kahraman tercihlerinin karşılaştırılması üzerine bir çalışma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(4), 2173-2188.
• Yi, J. (2002). A discussion on the form of elementary school social teaching materials from the angle of gender analysis. Chinese Education and Society 35(5), 63-76.