Çocuklarla Çalışan Okul Psikolojik Danışmanlarının Problem Davranışlara Yönelik Görüşlerinin İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 697 - 723

Olcan Aslan , İrem Topuz

https://doi.org/10.51460/baebd.1605736

Öz

Bu araştırma, okul öncesi ve ilkokul düzeyinde çalışan okul psikolojik danışmanlarının, çocuklarda karşılaştıkları problem davranışlar ve bu davranışlara yönelik çözüm stratejilerini incelemektedir. Nitel araştırma yöntemiyle yapılan çalışmada, 8 ana tema ve 53 alt kod belirlenmiştir. Araştırmanın bulgularına göre danışmanların mesleki becerileri arasında empati, güçlü iletişim ve sabırlı olma öne çıkmıştır. Saldırganlık, sınır tanımama ve akran zorbalığı en sık gözlemlenen problem davranışlar olarak belirtilmiştir. Bu davranışların temelinde ise ebeveyn tutumları, aile içi problemler ve ilgisizlik gibi faktörlerin yer aldığı görülmüştür. Danışmanlar, bireysel ve grup görüşmeleri, oyun terapisi ve duygu odaklı etkinliklerle sorunları ele almaktadır. Ayrıca, aile ve sınıf öğretmenleri ile iş birliği yapmanın önemine dikkat çekilmiştir. En büyük zorluklar arasında aile desteğinin yetersizliği ve iş birliğinin sınırlı olması yer almıştır. Çalışma, okul psikolojik danışmanlarının erken müdahale ve problem davranışların çözümünde kilit bir rol oynadığını vurgulamaktadır. Sonuçlar, mesleki becerilerin geliştirilmesi ve okullarda farkındalık programlarının uygulanması gerektiğine işaret etmektedir. Farklı yaş gruplarıyla yapılacak çalışmaların da daha kapsamlı bulgular sunabileceği belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çözüm stratejileri, çocukluk dönemi, nitel araştırma, problem davranışlar, psikolojik danışman

Etik Beyan

Bu çalışmada uygulanan tüm prosedürler Maltepe Üniversitesi Araştırma ve Etik Kurulu'nun 2023/14-01 sayılı kararının yanı sıra 1964 Helsinki Bildirgesi ve sonraki değişiklikleri veya benzer etik standartlara uygun olarak gerçekleştirilmiştir.

Kaynakça

• Akçadağ, T. (2016). Sorun davranışların yönetimi. H. Kıran ve K. Çelik (Ed.), Etkili sınıf yönetimi içinde (ss. 255-288). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Akyol, T., Baydemir, G., Akman, B., Kükürtcü, S. K., vd. (2011). Okul öncesi öğretmenlerinin sınıfta karşılaştıkları sorun davranışlara ilişkin düşünceleri. Education Sciences, 6(2), 1715-1731.
• Alisinanoğlu, F., & Kesicioğlu, O. S. (2010). Okul öncesi dönem çocuklarının davranış sorunlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Giresun ili örneği). Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 3(1).
• Allen, M., & Daly, K. (2007). The effects of father involvement: A summary of the research evidence. University of Guelph.
• Arnold, D. H., McWilliams, L., & Arnold, E. H. (1998). Teacher discipline and child misbehavior in day care: Untangling causality with correlational data. Developmental Psychology, 34(2), 276. https://doi.org/10.1037/0012-1649.34.2.276
• Aslan, A. M., & Güven, M. (2019). Okul psikolojik danışmanlarının ailelerle yürüttükleri konsültasyon çalışmaları. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 9(52), 109-148.
• Baş, A. U., & Kabasakal, Z. T. (2010). İlköğretim okullarında saldırganlık ve şiddet davranışlarının yaygınlığı. İlköğretim Online, 9(1), 93-105.
• Bauman, S. (2008). The role of elementary school counselors in reducing school bullying. The Elementary School Journal, 108(5), 339-354. https://doi.org/10.1086/589467
• Birkan, B. (2002). Çocuklarda davranış sorunları ve başa çıkma yolları. Çoluk Çocuk Aylık Anne Baba Eğitimci Dergisi, 17, 18-20.
• Björkqvist, K. (1997). Learning Aggression from Models: From a Social Learning Toward a Cognitive Theory of Modeling. In S. Feshbach & J. Zagrodzka (Eds.), Aggression: Biological, Developmental, and Social Perspectives. Plenum Press.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri (21. basım). Ankara: Pegem Akademi. https://doi.org/10.14527/9789944919289
• Caldarella, P., & Merrell, K. W. (1997). Common dimensions of social skills of children and adolescents: A taxonomy of positive behaviors. School Psychology Review, 26(2), 264-278. https://doi.org/10.1080/02796015.1997.12085865
• Campbell, S. B. (1995). Behavior problems in preschool children: A review of recent research. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 36(1), 113-149. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.1995.tb01657.x
• Cicchetti, D., & Cohen, D. J. (Eds.). (1995). Developmental psychopathology, Vol. 2. Risk, disorder, and adaptation. John Wiley & Sons.
• Corey, G. (2013). Theory and practice of counseling and psychotherapy. Cengage Learning.
• Creswell, J. W. (2013). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches (3rd ed.). SAGE Publications.
• Cüceloğlu, D. (1994). İnsan ve davranışı, psikolojinin temel kavramları. Remzi Kitapevi.
• Demirtaş, Z. (2019). Sınıf yönetimi. Az Akademi.
• Downey, C., & Crummy, A. (2022). The impact of childhood trauma on children's wellbeing and adult behavior. European Journal of Trauma & Dissociation, 6(4), 100273. https://doi.org/10.1016/j.ejtd.2021.100273
• Durlak, J. A., Weissberg, R. P., Dymnicki, A. B., Taylor, R. D., & Schellinger, K. B. (2011). The impact of enhancing students’ social and emotional learning: A meta‐analysis of school‐based universal interventions. Child Development, 82(1), 405-432. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2010.01564.x
• Dursun, A. (2010). Okul öncesi dönemdeki çocukların davranış problemleriyle anne baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Elkin N, Soydan AM. (2024). Halk Sağlığı Perspektifinden Çocuklarda Teknoloji Bağımlılığı ve Ekran Maruziyeti. STED, 33(4), 307-315.
• Erchul, W. P., & Martens, B. K. (2010). School consultation: Conceptual and empirical bases of practice. Springer Science & Business Media.
• Ersoy, A. F. (2017). Fenomenoloji. A. Saban & A. Ersoy (Ed.), Eğitimde nitel araştırma desenleri içinde (ss. 51-105). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Gapin, J. I., Labban, J. D., & Etnier, J. L. (2011). The effects of physical activity on attention deficit hyperactivity disorder symptoms: The evidence. Preventive Medicine, 52, 70-74. https://doi.org/10.1016/j.ypmed.2011.01.022
• George, A. & Pandey, D. (2024). The Evolution of Education as a Tool for Corporate Utility: From Industrial Revolution to Present-Day Vocational Preparation. Partners Universal International Innovation.
• Goodman-Scott, E., & Betters-Bubon, J. (2015). Aligning comprehensive school counseling programs and positive behavioral interventions and supports to maximize school counselors' efforts. Professional School Counseling, 19(1), 57-69. https://doi.org/10.5330/1096-2409-19.1.57
• Gönültaş, O., Uzun, K., & Akın, M. S. (2021). Ergenlerin aile içi ilişki algılarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2), 391-405. https://doi.org/10.21666/muefd.718075
• Gray, D. E. (2014). Doing research in the real World. Sage.
• Greenberg M. T. (2006). Promoting resilience in children and youth: preventive interventions and their interface with neuroscience. Annals of the New York Academy of Sciences, 1094, 139–150. https://doi.org/10.1196/annals.1376.013
• Gültekin-Akduman, G. (2017). Çocuklarda görülen uyum ve davranış sorunları. A. Güngör Aytar (Ed.), Ruh sağlığı, (ss. 89-124). Hedef.
• Hemmeter, M. L., Fox, L., & Snyder, P. (2013). A tiered model for promoting social-emotional competence and addressing challenging behavior. V. Buysse & E. Peisner-Feinberg (Ed.), Handbook of response to intervention in early childhood (ss. 85-101). Baltimore, MD: Brookes.
• Huaqing, C., & Kaiser, A. P. (2003). Behaviour problems of preschool children from low-income families: Review of the literature. Early Childhood Special Education, 23, 188-216. https://doi.org/10.1177/02711214030230040201
• Işık, E. (2021). Erken çocuklukta görülen davranış problemlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(40), 183-226.
• Kandır, A. (2000). Öğretmenlerin beş-altı yaş çocuklarında görülen davranış problemlerine ilişkin bilgi ve tutumları. Mesleki Eğitim Dergisi, 2(1), 42-50.
• Karaoğlu, M. (2011). Başarıya ilk adım erken müdahale programının 5-6 yaş grubu çocuklarının problem davranışlarına, sosyal becerilerine ve akademik etkinliklerle ilgilenme sürelerine olan etkisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Kılıç, M., Kalkan, S., & Avcı, C. (2021). Okul öncesi öğretmenlerinin çocuklardaki problem davranışı belirleme ve davranışa müdahale stratejileri. Yaşadıkça Eğitim, 35(1), 38-52. https://doi.org/10.33308/26674874.2021351239
• Kılınç, M., & Uzun, K. (2020a). Ergenlerin öznel iyi oluşlarının yordayıcıları olarak akran zorbalığı ve akran mağduriyeti. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(3), 1400-1439. https://doi.org/10.29299/kefad.853992
• Kılınç, M., & Uzun, K. (2020b). Ergenlerin yaşam doyumlarının yordayıcıları olarak direkt ve dolaylı akran baskısı. OPUS – Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(28), 1241-1271. https://doi.org/10.26466/opus.748254
• Kılınç, M., & Uzun, K. (2022). Belirsizliğe tahammülsüzlüğün psikolojik danışmanların psikolojik sağlamlıkları üzerindeki etkisinde psikolojik zihinliliğin aracı rolünün incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(3), 2782-2835. https://doi.org/10.29299/kefad.1178241
• Kourkoutas, E., Stavrou, P.-D., & Plexousakis, S. (2018). Teachers’ emotional and educational reactions toward children with behavioral problems: Implication for school-based counseling work with teachers. Journal of Psychology and Behavioral Science, 6(2), 17-33. https://doi.org/10.15640/jpbs.v6n2a3
• Kovacs, M., & Devlin, B. (1998). Internalizing disorders in childhood. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 39(1), 47–63. https://doi.org/10.1111/1469-7610.00303
• Landreth, G. L. (2012). Play therapy: The art of the relationship. Routledge.
• Lincoln, S., & Guba, G. (1985). Naturalistic inquiry. SAGE.
• Mancillas, A. (2006). Counseling students' perceptions of counseling effectiveness. 2006 ACA Annual Convention içinde. American Counseling Association.
• McLeod, J. (2019). An introduction to counselling and psychotherapy: Theory, research, and practice. McGraw-Hill Education (UK).
• Merrell, K. W. (2001). Helping students overcome depression and anxiety: A practical guide. Guilford Press.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. SAGE.
• Moutakas, C. (1994). Phenomenological Research Methods. SAGE.
• Murray, C. (2009). Parent and teacher relationships as predictors of school engagement and functioning among low-income urban youth. The Journal of Early Adolescence, 29(3), 376–404. https://doi.org/10.1177/0272431608322940
• Mutluer, T., Doenyas, C., & Aslan Genc, H. (2020). Behavioral Implications of the Covid-19 Process for Autism Spectrum Disorder, and Individuals' Comprehension of and Reactions to the Pandemic Conditions. Frontiers in psychiatry, 11, 561882. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2020.561882
• Olweus, D. (1994). Bullying at school: Basic facts and effects of a school-based intervention program. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 35(7), 1171-1190. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.1994.tb01229.x
• Owen, F. K., & Dost, M. T. (2020). Psikolojik danışman adaylarına göre etkili psikolojik danışmanın özellikleri ve psikolojik danışman eğitiminin etkisi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 259-274. https://doi.org/10.21733/ibad.728147
• Özbey, S. (2010). Okul öncesi çocuklarda uyum ve davranış problemleriyle başa çıkmada ailenin rolü. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 21(21), 9-18.
• Patton, M. Q. (1987). How to use qualitative methods in evaluation. Newbury Park, CA: Sage.
• Ray, D. C., Schottelkorb, A., & Tsai, M.-H. (2007). Play therapy with children exhibiting symptoms of attention deficit hyperactivity disorder. International Journal of Play Therapy, 16(2), 95–111. https://doi.org/10.1037/1555-6824.16.2.95
• Sanders, M. R. (2008). Triple P-Positive Parenting Program as a public health approach to strengthening parenting. Journal of Family Psychology, 22(4), 506. https://doi.org/10.1037/0893-3200.22.3.506
• Sheridan, S. M., Moen, A. L., & Knoche, L. L. (2017). Family-School Partnerships in Early Childhood. The Wiley Handbook of Early Childhood Development Programs, Practices, and Policies, 287–309. https://doi.org/10.1002/9781118937334.ch13
• Temiz, S. (2020). Okul öncesi öğretmenlerinin sınıflarında karşılaştıkları öğrenci davranış problemleri, bu problemlerin öğretme-öğrenme sürecine etkileri ve bunları yönetme stratejileri. Uluslararası Liderlik Eğitimi Dergisi, 1(1), 1-10.
• Topuz, İ., & Aslan, O. (2024). Investigation of the Mediating Role of Empathy in the Relationship Between Adolescents’ Prosocial Behaviors and Bullying Tendencies. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 53(3), 1084-1109. https://doi.org/10.14812/cuefd.1463625
• Tremblay, R. E., Vitaro, F., & Côté, S. M. (2018). Developmental origins of chronic physical aggression: A bio-psycho-social model for the next generation of preventive interventions. Annual Review of Psychology, 69(1), 383–407. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-010416-044030
• Tso, W. W. Y., Wong, R. S., Tung, K. T. S., Rao, N., & Fu, K. W. (2020). Vulnerability and resilience in children during the COVID-19 pandemic. European Child & Adolescent Psychiatry, 31, 161-176. https://doi.org/10.1007/s00787-020-01680-8
• Ttofi, M. M., & Farrington, D. P. (2011). The predictive efficiency of school bullying versus later offending: A systematic/meta‐analytic review of longitudinal studies. Criminal Behaviour and Mental Health, 21(2), 80–89. https://doi.org/10.1002/cbm.808
• Uzun, K., & Uzun, P. Y. (2022). Öğretmenlerin mesleki tükenmişliklerine alternatif bir çözüm yolu olarak pozitif psikolojinin kullanılması. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 12(3), 2823-2864. https://doi.org/10.48146/odusobiad.1084316
• Uzun, K., Tagay, Ö., & Cırcır, O. (2024). Childhood traumas and future expectations in adolescents: Examination the role of perceived social support and attitudes to seeking psychological help. Current Psychology, 43(8), 7116-7130. https://doi.org/10.1007/s12144-023-04925-2
• Van-Manen, M. (2014). Phenomenology of practice: Meaning-giving methods in phenomenological research and writing. Walnut Creek: Left Coast Press.
• Walker, H. M., Ramsey, E., & Gresham, F. M. (2004). Antisocial behavior in school: Evidence-based practices. Wadsworth Publishing.
• Webster-Stratton, C., & Reid, M. J. (2003). Treating conduct problems and strengthening social and emotional competence in young children: The Dina Dinosaur Treatment Program. Journal of Emotional and Behavioral Disorders, 11(3), 130-143. https://doi.org/10.1177/10634266030110030101
• Woolfolk-Hoy, A. (2015). Eğitim psikolojisi (D. Özen, Çev. Ed.). Kaknüs.
• Yanıt, E. (2020). “Çocuğumu benden alın!” Sınır koyma probleminin çocuk merkezli oyun terapisi ile sağaltımı (Olgu Sunumu). Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi, 3(5), 35-48.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. basım). Seçkin Yayıncılık.