KATOLİK BİR OSMANLI BÜROKRATI VE ARNAVUT MİLLİYETÇİSİ PAŞKO VASA PAŞA (1825-1892)

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 2, 295 - 332, 20.12.2019

Said Olgun

https://doi.org/10.30903/Balkan.657748

Öz

İşkodralı Katolik bir Arnavut olan Vasa Paşa, Tanzimat ve II. Abdülhamid döneminin önemli bürokratlarından biridir. Roma ve Venedik’te eğitim almış bir polyglot olarak, kariyerine Babıâli Tercüme Odası’nda başlamıştır. Yaşadığı dönem açısından Osmanlı Devleti’nin arka arkaya birçok problemle karşılaştığı Rumeli coğrafyasında çeşitli görevlerde bulunmuştur. Kariyerinin en yüksek noktasına Paşa unvanıyla Cebel-i Lübnan Mutasarrıflığına atanmasıyla ulaşmıştır. Vefatına değin dokuz yıl kesintisiz bir şekilde bu görevini sürdürmüştür. Vasa Paşa, kırk yıldan uzun bir süre üst düzey devlet memuriyetinde bulunmuştur. Bu süre içerisinde bir yandan şaşmaz bir sadakatle devlete hizmet ederken bir yandan da yabancı dillerde kaleme aldığı eserleriyle Arnavut dili, tarihi, kültürü ve edebiyatına çok önemli katkılar sağlamıştır. Söz konusu eserleriyle daha çok Avrupa kamuoyunun dikkatini Arnavutlar ve Arnavutluk üzerine çekmeye çalışmıştır. Faaliyetleri ve eserleriyle Arnavut milliyetçiliğinin önde gelen isimlerinden biri olarak kabul edilir. Bu çalışmada Osmanlı devlet adamı kimliğinin yanı sıra Arnavut milliyetçisi kimliğiyle tanınan Vasa Paşa’nın hayatı, memuriyeti, Arnavut milliyetçiliğine yönelik faaliyetleri ile eserleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Paşko Vasa Paşa, İşkodra, Cebel-i Lübnan, Arnavutluk, Arnavut Milliyetçiliği

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Babıâli Evrak Odası (BEO) Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (DH.MKT) Dahiliye Nezâreti Sicill-i Ahval Komisyonu Defterleri (DH.SAİDd) Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH.ŞFR) Hariciye Nezâreti Londra Sefareti Belgeleri (HR.SFR.3) Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (HR.MKT) Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS) Hariciye Nezâreti Tahrirât-ı Hariciye Odası (HR.TH) Hariciye Nezâreti Tercüme Odası Belgeleri (HR.TO) İrade Dâhiliye (İ.DH) İrade Eyalet-i Mümtaze Cebel-i Lübnan (İ.MTZ.CL) İrade Hariciye (İ.HR) İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS) İrade Meclis-i Vala (İ.MVL) Sadâret Âmedî Kalemi Defterleri (A.AMD) Sadaret Eyalet-i Mümtaze Cebel-i Lübnan Evrakı (A.MTZ.CL) Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A.MKT.UM) Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM) Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD) Taşra Evrakı Bosna Müfettişliği (TŞRBNM) Yıldız Esas Evrakı (Y.EE) Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK) Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y.PRK.UM) Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS) Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y.A.RES)
• Resmî Yayınlar
• Salname-i Cebel-i Lübnan, 1. Defa, Beytüddin 1304 (1887). Salname-i Cebel-i Lübnan, 2. Defa, Beytüddin 1305 (1888). Salname-i Cebel-i Lübnan, 3. Defa, Beytüddin 1306 (1889). Salname-i Cebel-i Lübnan, 4. Defa, Beytüddin 1307 (1890). Salname-i Cebel-i Lübnan, 5. Defa, Beytüddin 1308 (1891). Salname-i Cebel-i Lübnan, 6. Defa, Beytüddin 1309 (1892).
• Gazeteler
• Dublin Daily Express East Anglian Daily Times Greenock Advertiser Irish Times London Evening Standard Morning Post Mümeyyiz Naval & Military Gazette Pall Mall Gazette Sabah Shipping and Mercantile Gazette St. James Gazette The Ayr Advertiser or West Country and Galloway Journal The Batch Chronicle The Boston Guardian and Lincolnshire Independent The Dundee Advertiser The Evening Telegraph The Globe The Jersey Weekly Press and Independent The Leeds Mercury The Lincoln, Rutland and Stamford Mercury The Manchester Courier and Lancashire General Advertiser The Morning Post The Standard
• Makale ve Kitaplar
• Ahmed Cevdet Paşa, Sultan Abdülhamid’e Arzlar (Ma‘rûzât), Yay. Haz. Yusuf Halaçoğlu, 1. Baskı, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul 2010.
• Ahmed Cevdet Paşa, Tezâkir, No. 13-20, Yay. Haz.: Cavid Baysun, 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1991.
• AKARLI, Engin Deniz, The Long Peace: Ottoman Lebanon 1861-1920, University of California Press, California 1993.
• AKYILDIZ, Ali, Sürgün Sefir Sadullah Paşa, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 1. Baskı, İstanbul 2011.
• Albanus Albano (Pasco Wassa), Bardha de Témal, Scènes de la Vie Albanaise, Albert Savine, Paris 1890.
• ALPAN, Necip, Kuruluşunun 100. Yıldönümünde Prizren Birliği ve Arnavutlar, Çağdaş Basımevi, Ankara 1978.
• BAYRAKTAR, Uğur Bahadır, “Milliyetçilik ve Osmanlı Eleştirisi: Arnavut Vasa Efendi’nin Tarih Anlayışı”, Toplumsal Tarih, S. 244 (Nisan 2014), ss. 22-28.
• BAYRAKTAR, Uğur Bahadır, “Mythifying the Albanians: A Historiographical Discussion on Vasa Efendi’s ‘Albania and the Albanians’”, Balkanologie [En ligne], Vol. XIII, no 1-2 | décembre 2011, mis en ligne le 04 janvier 2012, consulté le 12 octobre 2018. URL: http://journals.openedition.org/balkanologie/2272 (E.T. 11.04.2019).
• BOZBORA, Nuray, Osmanlı Yönetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusçuluğu’nun Gelişimi, 1. Baskı, Boyut Kitapları, İstanbul 1997.
• CLAYER, Nathalie, Arnavut Milliyetçiliğinin Kökenleri Avrupa’da Çoğunluğu Müslüman Bir Ulusun Doğuşu, çev. Ali Berktay, 1. Baskı, Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 2013.
• ÇELİK, Bilgin, İttihatçılar ve Arnavutlar, 1. Baskı, Büke Kitapları, İstanbul, Ağustos 2004.
• ÇELİK, Yüksel, Prizren İttihad Cemiyeti ve Faaliyetleri (1877-1881), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Dr. İdris Bostan, 1997.
• DADYAN, Saro, “1861 Cebel-i Lübnan Nizamnamesi ve Özerk Cebel-i Lübnan’ın İlk Mutasarrıfı Garabed Artin Davud Paşa”, Toplumsal Tarih, S. 239 (Kasım 2013), s. 22-26.
• Derviş Hima, Musavver Arnavut, Matbaa-i Şems, İstanbul 1327 (1910), s. 108-109.
• ELSIE, Robert, “The Hybrid Soil of the Balkans: A Topography of Albanian Literature”, History of the Literary of East-Central Europe, Vol. II, Edited By: Marcel Cornis-Pope, John Neubauer, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam-Philadelphia 2004, pp. 283-301.
• ELSIE, Robert, Albanian Literature: A Short History, I. B. Tauris, New York 2005.
• ________, Historical Dictionary of Albania, The Scarecrow Press, Lanham 2010.
• FINDLEY, Carter V., Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform Babıâli, 1789-1922, çev. Ercan Ertürk, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2014.
• Gabriel Effendi Noradounghian, Recueil d’Actes Internationaux de L’Empire Ottoman, C. IV, Librairie Catillan, Paris 1897.
• GAWRYCH, George, The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913, I. B. Tauris, London – New York 2006.
• GÖLEN, Zafer, “Karadağ Devleti’nin Doğuşu: Osmanlı-Karadağ Sınır Tespiti (1858-60)”, Belleten, C. LXXVIII, S. 282, Ağustos 2014, s. 659-698.
• İsmail Kemal Bey’in Hatıratı, Ed.: Sommerville Story, çev. Adnan İslamoğulları, Rubin Hoxha, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2007.
• KIRMIZI, Abdülhamit, II. Abdülhamit Dönemi (1876-1909) Osmanlı Bürokrasisinde Gayrimüslimler, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Bahattin Yediyıldız, Ankara 1998.
• KÜLÇE, Süleyman, Osmanlı Tarihinde Arnavutluk, Yeni Asır Matbaası, İzmir 1944.
• OLGUN, Said, Arnavut Milliyetçiliğinin Gelişiminde Mektepler, Gece Kitaplığı, Ankara 2015.
• Osmanlı Arşiv Belgelerinde Arnavutluk, Yay. Haz.: H. Yıldırım Ağanoğlu, vd., Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., İstanbul 2008.
• Pasco Vasa (P. W.), Grammaire albanaise à l’usage de ceux qui désirent apprendre cette langue sans l’aide d’un maître, Trübner & Co. Ludgate Hill., London 1887.
• Pasco Wasa, L’alphabet latin appliqué à la langue albanaise, Imprimerie du Courrier d’Orient, Constantinople 1878.
• Pasco Wassa Efendi, La Bosnie et L’Herzégovine pendant La Mission de Djevdet Efendi, Imprimerie du “Courrier d’Orient”, Constantinople 1865.
• Pasco Wassa, Esquisse historique sur le Monténégro d’après les traditions de l’Albanie, Imprimerie du Courrier d’Orient, Constantinople 1872.
• Pasco Wassa Pasha, Patrick Colquoun, “The Ancient Pelasgi and Their Descendants”, Asiatic Quartery Review, Vol. I, January-April 1891, pp. 159-162; pp. 430-437.
• Pasco Wassa Pasha, Patrick Colquoun, “The Ancient Pelasgi and Their Descendants”, Asiatic Quartery Review,Vol. II, July-October 1891, pp. 122-128; pp. 385-392.
• Pasco Wassa Pasha, Patrick Colquoun, “The Ancient Pelasgi and Their Descendants”, Asiatic Quartery Review, Vol. III, January-April 1892, pp. 208-215; pp. 447-462.
• Pasco Wassa Pasha, Patrick Colquoun, “The Ancient Pelasgi and Their Descendants”, Asiatic Quartery Review, Vol. IV, July-October 1892, pp. 165-180; pp. 467-478.
• Pasco Wassa Pasha, Patrick Colquoun, “The Ancient Pelasgi and Their Descendants”, Asiatic Quartery Review, Vol. V, January-April 1893, pp. 435-448.
• Pasco Wassa Pasha, Patrick Colquoun, “The Ancient Pelasgi and Their Descendants”, Asiatic Quartery Review, Vol. VI, July-October 1893, pp. 187-194; pp. 435-444.
• Pasco Wassa Pasha, Patrick Colquoun, “The Ancient Pelasgi and Their Descendants”, Asiatic Quartery Review, Vol. VII, January-April 1894, pp. 177-185.
• REINKOWSKI, Maurus, Düzenin Şeyleri, Tanzimat’ın Kelimeleri, çev.: Çiğdem Canan Dikmen, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2017.
• SERTOĞLU, Midhat, Mufassal Osmanlı Tarihi, C. VI, 1. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2011.
• SKENDI, Stavro, The Albanian National Awakening 1878-1912, Princeton University Press, Princeton (New Jersey) 1967.
• SPAGNOLO, John P., France & Ottoman Lebanon 1861-1914, Ithaca Press, London 1977.
• ÜNSAL, Can, Rüstem Paşa’nın Mutasarrıflığı Döneminde Cebel-i Lübnan (1873-1883), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. Musa Kılıç, Eskişehir 2017.
• Vasa Efendi, Arnavutluk ve Arnavutlar, çev. A. D. (Ali Daniş), Mihran Matbaası, İstanbul 1297 (1879/1880).
• Wassa Effendi, Albanien und die Albanesen: Eine historisch-kritische Studie, Verlang von Julius Springer, Berlin 1879.
• Wassa Effendi, La Vérité sur l’Albanie et les Albanais: Étude Historique et Critique, Imprimerie de la société anonyme de publications périodiques, Paris 1879.
• Wassa Effendi, The Truth on Albania and the Albanians: Historical and Critical Issues, Translation by Edward Saint John Fairman, National Press Agency, London 1879.
• YETİŞ, Kazım, Yahya Kemal Hayatı, C. 1, İstanbul Fetih Cemiyeti Yay., İstanbul 1998.