17. - 18. YÜZYILLARDA GİRİT’TE MÜLK TARLALAR VE ÇİFT BAŞLI MÜLKİYET

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 2, 331 - 353, 31.12.2023

Nuri Adıyeke

https://doi.org/10.30903/Balkan.1411672

Öz

Girit, Osmanlı topraklarına klasik tımar ve toprak sisteminin değişmeye başladığı bir dönemde katıldı. Yeni alınan bölgede, geleneksel bir tavır olarak, eski toprak sisteminin uzantıları hayat buldu. Bunların en önemlisi de reayaya tarım arazilerinin, özellikle hububat tarlalarının özel mülk olarak bırakılması olmuştur. Kadı sicillerinde çok sayıda, Venedik döneminde atasından miras kalan tarla reayaca tescil ettirilmiştir.
Adada 1650, 1670 ve 1705 yılında 3 kez tahrir yapılmıştır. 1650 yılındaki geçici sistemin sonrasında adadaki bütün topraklar haracî kabul edilmiş, Müslüman veya Gayrımüslim reayanın özel toprakları kendilerine tapulandırılmıştır. Mülk sahibi kişiler, mülk tarlalarını satmak, hibe etmek, miras bırakmak gibi hukuksal haklara sahip olmuşlar ve bu haklarını kullanmışlardır, Öte yandan aynı topraklar, tımar, vakıf ve temlik olarak da düzenlenmiştir. Bu düzenleme ile toprağın iki ayrı sahibi ortaya çıkmıştır. Tasarruf sahibi olan reaya bir mülkiyet hakkı kazanmış, toprağın gelirlerini alan tımar, vakıf ve temlik kurumları ikinci bir mülkiyet hakkına sahip olmuştur. Bu durum, özellikle vakıf topraklarında çok önemli hukuksal problemler yaratmıştır.

Anahtar Kelimeler

Girit, Mülkiyet, Tarla, Tapu, Vakıf.

THE DUAL PROPERTY SYSTEM IN CRETE IN THE 17TH AND 18TH CENTURIES

Öz

Crete joined the Ottoman territory in a period when the tımar and land system begun to change. In the newly acquired region, the extensions of the old land system survived as a traditional attitude. The most important of these was to leave the reaya agricultural land as private property. A large number of fields inherited from her ancestors during the Venetian period were registered in the Kadi registers.
Land registry was conducted three times on the island, in 1650, 1670 and 1705. After the temporary system in 1650, all the lands on the island were accepted to be haracî, and the Muslim or non-Muslim reaya were given the deeds of their private lands. Owners of property had legal rights such as selling, donating and bequeathing their property fields andused these rights.
On the other hand, the same lands were also classified as tımar, vakıf and temlik lands. As a result, two separate owners of the lands emerged. Reaya with the right of usufruct acquired a property right, while the tımar, vakıf and temlik institutions receiving the proceeds of the lands got a second property right. This caused serious legal problems, especially with waqf lands.

Anahtar Kelimeler

Crete, Ownership, Cereal Field, Title Deep, Waqf

Kaynakça

• I-Temel Kaynaklar:
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi: (BOA.)
• BOA., C. ML. No: 00612-25248-001. BOA., MAD., d. No: 05256, 09550. BOA., M. MŞM. D. No: 37322/6. (RŞS.)
• Tapu Kadastro Arşivi: (TKA.)
• Girit Tapu Tahrir Defteri, Eski No: 489, Yeni No: 1.
• Vikelea Kütüphanesi Arşivi:
• Kandiye Şeriye Sicili, No: 2, 3, 4, 5, 42.
• Resmo Şeriye Sicili, No: 1.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü İstanbul Bölge Müdürlüğü Arşivi:
• Resmo Şeriye Sicili, No: 48, 253.
• Fetva Mecmuaları:
• Feteva-yı Abdürrahim Efendi, İstanbul, 1243.
• Kasım el-Bendevi, El-Vakıatü'l-Kebîra El-Giridiyye, [Fetevâ-yı Giridiyye], İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, Yazma Eserler, Kayıt No: 162.
• II-Araştırma ve İnceleme Eserler:
• ADIYEKE, A. Nükhet, - ADIYEKE, Nuri, “Osmanlı Sistemi İçinde Girit Adası’nın Genel Çerçeveden Farklılıkları, Bu Farklılıkların Gerekçeleri ve Algılanış Biçimleri”, Yeni Türkiye Dergisi, (Rumeli-Balkanlar Özel Sayısı I), Sayı 66, Mart-Haziran 2015, ss. 1292-1297.
• ADIYEKE, A. Nükhet, “XVII. Yüzyıl Girit (Resmo) Kadı Sicillerinde Zımmi Davaları”, Pax Ottomana Studies ın Memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç, (ed.) Kemal Çiçek, Sota-Yeni Türkiye, Haarlem-Ankara 2001, ss. 77-95.
• ADIYEKE, Nuri - ADIYEKE A., Nükhet, “Girit’in “Hakk ve Adl İle Cedîden Tahrîri”: 1705 Yılında Girit’te Yapılan Tahrirler ve Düzenlemeler”, Belleten, Cilt 84, Sayı 299, (Nisan 2020), ss. 203-242.
• ADIYEKE, Nuri, “17. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Girit’te Mülkiyetin El Değiştirmesinde Olağan ve Olağanüstü Koşullar”, 13th International Congress of Ottoman Social and Economic History (ICOSEH), 1-5 October 2013, Universidad de Alcalá, Spain, Abstracts, ss. 49-50. (Basılmamış Bildiri).
• ________, “Fatih Paşalar’ın Kendilerine Armağanı: Osmanlı Girit’inde Temlik/Mülk Köyler”, Hilâl, Studi Turchi e Ottomani, (Venetians and Ottomans in the [Early] Modern Age), Volume 6, 2018, ss. 97-110.
• ________, “Osmanlı Giritinde Vakıf Köyler”, Üçüncü İktisat Tarihi Kongresi Bildirileri, Cilt I, (ed.) Mustafa Öztürk, Ayşe Değerli, İzmir 2019, ss. 343-363.
• BALTA, Evangelia, - OĞUZ, Mustafa, Liva-i Resmo Tahrir Defteri, Türk Tarih Kuruu Yayını, Ankara 2009.
• BARKAN, Ömer Lütfi, “Malikane - Divânî Sistemi”, Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler 1, Gözlem Yayınları, İstanbul 1980, ss. 151- 205.
• DEMİRBAŞ, Mehmet Ali, “Girit’te Osmanlı Yönetiminin Kurulması Toprak Rejimi ve Mülkiyet”, Osmanlı İdaresinde Girit ve Girit Müslümanları, (ed.) Ali İbrahim Bekraki-Wassim İbrahim Bekraki, Ulinnoha Derneği Yayınları, Trablus 2014, ss.11-18.
• GREENE, Molly, “An Islamic Experiment? Ottoman Land Policy on Crete”, Mediterranean Historical Review, Volume 11, Number 1, 1996, ss. 60-78.
• GÜLSOY, Ersin, Girit’in Fethi ve Osmanlı İdaresinin Kurulması (1645-1670), Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, İstanbul 2004.
• HACAK, Hasan, “Mülkiyet”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 31, İstanbul 2006, s. 544.
• İNALCIK, Halil, “İslam Arazi ve Vergi Sisteminin Teşekkülü ve Osmanlı Devrindeki Şekillerle Mukayesesi”, Osmanlı İmparatorluğu (Toplum ve Ekonomi), Eren Yayınları, İstanbul 1996, ss. 15-30.
• ________, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt 1 (1300-1600), (çev.) Halil Berktay, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000.
• KERMELİ, Eugenia, “Caught in Between Faith and Cash: The Ottoman Land System of Crete, 1645-1670”, Crete and the Eastern Mediterranean 1645-1840, Halcyon Days in Crete VI, (ed.) Antonis Anastasopoulos, Crete Universty Press, Rethymno 2008, ss. 17-48.
• KOPASI, Andreya, “Girid’in Ahval-i Umumiye ve Tarihiyesi” Mecmua-yı Ebuzziya, Cilt VII/69, Cemazielevvel 1315, ss. 1085-1094.
• OĞUZ, Mustafa, Girit (Resmo) Şer’iyye Sicil Defterleri (1061-1067), Marmara Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Mücteba İlgürel, İstanbul 2002.
• PAMUK, Şevket, Yüz Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi (1500-1914), K Kitaplığı, İstanbul 2003.
• TABAKOĞLU, Ahmet, Türk İktisat Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul 1994.
• VEINSTEIN, Gilles - TRIANTAFYILIOU, Yolande Balandé, “Les Inventaires Après Décès Ottomans de Crète”, Probate Inventoires A New Source for the Historical Study of Wealth Material Culture and Agricultural Development, A.A.G. Bijdragen No: 23 Wageningen, Afdeling Agrarische Geschiedenis Landboowhogeschool 1980, ss. 191- 204.