Yaşlılarda İlaç Bağımlılığı ve İlacın Kötüye Kullanımının Gerontolojik Perspektiften Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 1, 116 - 126, 31.03.2025

Nuran Gül Borazan , Hande Kırışık , Furkan Ulusal

https://doi.org/10.51982/bagimli.1471584

Öz

Yaşam süresinin artması ile birlikte yaşlılara özgü çeşitli sağlık sorunları, psikolojik problemler ve sosyal problemler meydana gelmektedir. Madde, alkol veya ilaçlar sorunlarla baş etme yöntemi olarak yaşlılar arasında yaygın tercih edilen çözümler olarak karşımıza çıkmaktadır. Buna bağlı olarak çoklu ilaç kullanımı yani polifarmasi yaşlılar arasında sık görülen bir sorundur. Çoklu ilaç kullanımının, yaşlılarda farklı bağımlılık davranışlarına neden olduğu söylenebilir. Bu çalışmada yaşlıların çoklu ilaç kullanımı, ilacı kötüye kullanımları ve ilaç bağımlılıkları gerontolojik perspektiften değerlendirilmiştir. Buna göre, çoklu ilaç kullanımına veya uzun süreli ilaç kullanımına maruz kalan yaşlıların ilaç takiplerinin dikkatli bir şekilde yapılması önem arz etmektedir. Hekim ve gerontolog iş birliğinde; yaşlıların hastalıklarının, hastalıkların tedavi süreçlerinin, polifarmasi risklerinin, ilaç yan etkilerinin, ilaç kullanımına uyum sağlama süreçlerinin ve ilaç takiplerinin yapılması, hastanın ve yakınlarının detaylı bir şekilde bilgilendirmesi, yaşlı bireylerin bağımlılık veya kötüye kullanım risklerini azaltmaya yardımcı olacaktır. Gerontologlar, bütüncül bir sağlık değerlendirmesi yaparak yaşlıların ev/kurum, aile ve sosyal yaşam süreçlerinde, kullanılan ilaçların hastaya etkilerini yakından takip edebilir. Böylece gerontolog ve hekim iş birliğinde, yaşlılarda ilacın kötüye kullanımı ve bağımlılık riskinin en aza indirilmesi sağlanabilir.

Anahtar Kelimeler

ilaç bağımlılığı, ilacın kötüye kullanımı, yaşlı, gerontoloji.

Drug Dependence and Drug Abuse in the Elderly from a Gerontological Perspective

Öz

As life expectancy increases, various health, psychological, and social problems specific to the elderly arise. Substance use, alcohol, or medications often emerge as commonly preferred solutions among the elderly as a way of coping with these challenges. Consequently, polypharmacy, or the use of multiple medications, is a frequently observed issue among older adults. It can be said that polypharmacy leads to different addictive behaviors in the elderly. This study evaluates the use of multiple medications, medication misuse, and medication addiction among the elderly from a gerontological perspective. Accordingly, it is crucial to carefully monitor the medication regimens of elderly individuals who are exposed to polypharmacy or long-term medication use. In collaboration with physicians and gerontologists, detailed information about the elderly's illnesses, treatment processes, risks of polypharmacy, medication side effects, medication adherence, and follow-up should be provided, along with thorough education for both the patient and their relatives. This will help reduce the risk of addiction or misuse among elderly individuals. Gerontologists can conduct a holistic health assessment and closely monitor the effects of medications on the elderly in their home/institutional, family, and social life processes. Thus, in cooperation with gerontologists and physicians, the risk of medication misuse and addiction in the elderly can be minimized.

Anahtar Kelimeler

medicine addiction, medicine abuse, elderly, gerontology.

Kaynakça

• Özaydın MM. Yaşlı ve ekonomi. Canatan A, Özmete E (editorler). Ankara: Hedef CS Yayıncılık ve Mühendislik, 2018: 168-186.
• Türkiye İstatistik Kurumu. İstatistiklerle yaşlılar, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2022-49667 (Accessed 12.02.2024).
• United Nations. World social report 2023. https://www.un-ilibrary.org/content/books/9789210019682 (Accessed 12.02.2024).
• Mert A. 65 Yaş Üstü Bireylerde Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Kırılganlık İlişkisi. Doktora Tezi, Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2024.
• Cantlay A, Glyn T, Barton N. Polypharmacy in the elderly. InnovAit 2016; 9(2): 69-77.
• Arslan ŞE, Dağcıoğlu BF. Is there a significant clinical difference between 2015 and 2019 ags beers criteria in terms of inappropriate drug use: a cross-sectional study. Ankara Medical Journal 2020; 20(4): 1027-1040.
• Dagli RJ, Sharma A. Polypharmacy: a global risk factor for elderly people. J Int Oral Health 2014; 6(6): 1-2.
• Abdulraheem IS. Polypharmacy: A risk factor for geriatric syndrome. morbidity & mortality. J Aging Sci 2013; 1(2): 1-3.
• Maher RL, Hanlon J, Hajjar, ER. Clinical consequences of polypharmacy in elderly. Expert Opin on Drug Saf 2014; 13(1): 57-65.
• Jyrkkä J, Mursu J, Enlund H, Lönnroos E. Polypharmacy and nutritional status in elderly people. Curr Opin Clin Nutr Metab Care 2012; 15(1): 1‐6.
• Kim J, Parish AL. Polypharmacy and medication management in older adults. Nurs Clin North Am 2017; 52(3): 457‐468.
• Viktil KK, Blix HS, Moger TA, Reikvam A. Polypharmacy as commonly defined is an indicator of limited value in the assessment of drug‐related problems. Br J Clin Pharmacol 2007; 63(2): 187‐195.
• Feinberg M. The problems of anticholinergic adverse effects in older patients. Drugs Aging 1993; 3(4): 335‐348.
• Corcoran C, Murphy C, Culligan EP, Walton J, et al. Malnutrition in the elderly. Sci Prog 2019; 102(2): 171‐180.
• Collamati A. Martone AM, Poscia A, Brandi V, et al. Anticholinergic drugs and negative outcomes in the older population: from biological plausibility to clinical evidence. Aging Clin Exp Res 2016; 28(1): 25-35.
• Resnick B, Fick DM. 2012 Beers criteria update: how should practicing nursing use the criteria. Geriatr Nurs 2012; 33(4): 253-255.
• Marcum ZA, Hanlon JT. Commentary on the new american geriatric society beers criteria for potentially inappropriate medication use in older adults. Am J Geriatr Pharmacother 2012; 10(2): 151-159.
• Campanelli, CM. American geriatric society updated beers criteria for potentially inappropriate medication use in older adults: the american geriatrics society 2012 beers criteria update expert panel. J Am Geriatr Soc 2012; 60(4): 616- 631.
• Akademik Geriatri Derneği. Türkiye’de yaşlıda uygunsuz ilaç kullanım kriterleri. https://www.akademikgeriatri.org/index.php?func=new_content&id=67 (Accessed 01.06.2024).
• Micheal G, Rudolf M. Substance misuse among older adults: a neglected but treatable problem. Addiction 2008; 103(3): 347-348.
• Çavuşoğlu Ç, Demirkol ME. Yaşlılarda bağımlılık. Bağımlılık Dergisi 2018; 19(3): 59-69.
• Ögel K. Bağımlılık ve Tedavisi Temel Kitabı, 1. Baskı. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2017.
• Han B, Gfroerer JC, Collıver JD, Penne MA. Substance use disorder among older adults in the united states in 2020. Addiction 2009; 104(1): 88-96.
• Cho J, Bhimani J, Patel M, et al. Substance abuse among older adults: a growing problem: maintaining vigilance is the key to effective recognition and treatment. Curr Psychiatry 2018; 17(3): 14.
• Gesund bund de. İlaçların kötüye kullanımı ve ilaç bağımlılığı. https://gesund.bund.de/tr/ilaclarin-kotuye-kullanimi-ve-ilac-bagimliligi (Accessed 01.06.2024).
• Uğurlu TT, Şengül CB, Şengül C. Bağımlılık psikofarmakolojisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 2012; 4(1): 37-50.
• Gökler R, Koçak R. Uyuşturucu ve madde bağımlılığı. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 2008; 3(1): 89-104.
• Köknel Ö. Alkolden Eroine Kişilikten Kaçış. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi, 1983.
• Gökçen G. Alkol Bağımlıları ve Sosyal İçicilerin Ego-Durumları, Çocukluk Kararları ve Psikolojik Uyum Açısından İncelenmesi. Yüksek lisans tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2009.
• Şimşek N. Madde kullanım bozukluğu olan birey ve ailesinin hemşirelik bakımı. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi 2010; 1(2): 96-99.
• Öztürk MO. Ruh Sağlığı ve Hastalıkları, 8. Baskı. Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri, 2001.
• Uzbay İT. Madde bağımlılığı. Bilim Teknik Dergisi 1996; 20-26.
• Kutlu Ö. Yaşlı hastalıkları. Sütlü S (editör). Geriatrik Popülasyonda Yaygınlığı Artan Bir Sorun: Bağımlılık. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2023: 51-66.
• Arpacı F, Açıkel C, Şimşek I. Ankara’da yaşayan bir grup yaşlının ilaç kullanım tutumları. TAF Preventive Medicine Bulletin 2008; 7(6): 515-522.
• Vural B, Acar ÖT, Topsever P, Filiz TM. Modifiye morisky ölçeğinin türkçe geçerlilik güvenilirlik çalışması. The Journal of Turkish Family Physician 2012; 3(4): 17-20.
• Sezer A, Kadıoğlu H. Yetişkin sağlık okuryazarlığı ölçeğinin geliştirilmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2014; 17(3): 165-170.
• Evren C, Ogel K, Evren B, Bozkurt M. Psychometric properties of the turkish versions of the drug use disorders identification test (DUDIT) and the drug abuse screening test (DAST-10) in the prison setting. J Psychoactive Drugs 2014; 46(2): 140-146.
• Okuyan B, Babi B, Sancar M, Ay P, et al. Validation of the Turkish version of medication regimen complexity index among elderly patients. J Eval Clin Pract 2016; 22(5): 732-736.
• Evren C, Umut G, Bozkurt M, Evren B, et al. Psychometric properties of the turkish version of drug use disorders identification test–extended (Turkish DUDIT-E) in substance-dependent adults under probation. Psychiatry Clin Psychopharmacol 2017; 27 (1): 70-75.
• Gökdoğan F, Kes D. Validity and reliability of the turkish adherence to refills and medications scale. Int J Nurs Pract 2017; 23(5): 1-7.
• Demirtaş Z, Dağtekin G, Sağlan R, Alaiye M, et al. Akılcı ilaç kullanımı ölçeği geçerlilik ve güvenilirliği. Eskişehir Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Halk Sağlığı Dergisi 2018; 3(3): 37-46.
• Temeloğlu Şen E, Sertel Berk Ö, Sindel D. İlaç uyumunu bildirim ölçeğinin türkçe uyarlamasının geçerlik ve güvenirlik çalışması. İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi 2019; 82(1): 52-61.
• Aktaş H, Selvi H. Erişkinlerde akılcı ilaç kullanımı farkındalık ölçeğinin geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2019; 12(3): 439-447.
• Çakmak V, Pakyüz SÇ. A methodological study: development of the rational drug use scale. Journal of Anatolia Nursing and Health Sciences 2020; 23(4): 498-507.
• Göçer Ş, Sırgancı G, Günay O. Reliability and validity study of rational drug use scale: methodological study. Türkiye Klinikleri Sağlık Bilimleri Dergisi 2022; 7(3): 856-864.
• Altun Y. Kısa ilaç anketi’nin türkçe geçerliliği ve güvenilirliği. Ege Tıp Dergisi 2023; 62(1): 95-102.
• Burtis CA, Ashwood ER. Klinik Kimyada Temel İlkeler. Ankara: Tietz Palme Yayıncılık, 2005.
• Yedekçi A, Onur E. Bağımlılık yapıcı ilaçlar ve tayin yöntemleri. Türk Klinik Biyokimya Dergisi 2010; 8(3): 125-131.
• Çakıcı M, Araz M, Gökyiğit A. Opioid bağımlılığının tedavisinde metadon ve buprenorfin’in etkinliği: hangisini kullanalım? Kıbrıs Türk Psikiyatri ve Psikoloji Dergisi 2019; 1(3): 194-199.
• Ling W, Nadipelli VR, Ronquest N, Albright VA, et al. Remission from chronic opioid use – studying environmental and socio-economic factors on recovery (Recover): study design and participant characteristics. Contemp Clin Trials 2019; 76: 93-103.
• Vokow ND, McLellan AT. Opioid abuse in chronic pain – misconceptions and mitigation strategies. N Engl J Med 2016; 374(13): 1253-1263.
• Halter J, Ouslander J (editors). Hazzard’s geriatric medicine and gerontology 7th Edition: 2017. General Topics in Geriatric Psychiatry. 7. Baskı, United States: McGraw-Hill Prof Med/Tech 2017.
• Carew AM, Comiskey C. Treatment for opioid use and outcomes in older adults: a systematic literature review. Drug Alcohol Depend 2018; 182: 48-57.
• Sezgin E, Evren C, Gülömür Çınar Ö, et al. Antiepileptik barbeksaklon (Maliasin®) bağımlılığı olan iki olgu. Dusunen Adam 2010; 23(2): 128-132.
• Grohol JM. Top 25 psychiatric prescriptions for 2009. Bipolar Disord 2010; 15-88.
• Kan CC, Hilberink SR, Breteler MH. Determination of the main risk factors for benzodiazepine dependence using a multivariate and multidimensional approach. Compr Psychiatry 2004; 45(2): 88-94.
• Barry PJ, O’Keefe N, O’Connor KA, O’Mahony D. Inappropriate prescribing in the elderly: A comparison of the Beers criteria and the improved prescribing in the elderly tool (IPET) in acutely ill elderly hospitalized patients. J Clin Pharm Ther 2006; 31(6): 617-626.
• Hacıibrahimoğlu Çakıroğlu BZ. İlaç Tedavi Karmaşıklık Puanının Tedavi Uyumuna Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Medipol Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2022.
• Hales RE, Hilty DA, Wise MG. A treatment algorithm for the management of anxiety in primary care practice. J Clin Psychiatry 1997; 58(3): 76-80.
• Sabuncuoğlu S, Özgüneş H. Yașlılıkta alkol kullanımına bağlı ilaç etkileșmeleri. Hacettepe University Journal of the Faculty of Pharmacy 2015; 35(2): 116-130.
• Weathermon R, Crabb DW. Alcohol and medication interactions. Alcohol Res Health 1999; 23(1): 40-54.
• Cowley DS. Alcohol abuse, substance abuse, and panic disorder. Am J Med 1992; 92(1A): 41-48.
• Karadağ F. Benzodiazepin yoksunluk sendromu ve benzodiazepin yoksunluğuna bağlı deliryum tedavisi. https://shgm.saglik.gov.tr/Eklenti/42286/0/alkolmaddekullbozuklklaritedaviizlemkp05012022pdf.pdf?_tag1=0BCAA049767C1154EB02DAF253584C2892076C2A (Accessed 04.02.2024).
• Dilbaz HN. İlaç kötüye kullanımı. https://npistanbul.com/amatem/ilac-kotuye-kullanim (Accessed 04.02.2024).
• Royer CM, Dickson-Fuhrmann E, Mcdermott CH, et al. Portraits of change: case studies from an elder-specific addiction program. J Geriatr Psychiatry Neurol 2000; 13(3): 130-133.
• Elkin N. Yaşlılarda polifarmasi ve akılcı ilaç kullanımına aile hekimliği yaklaşımı. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2020; (11): 279-290.
• Soydan AM, Elkin N, Barut AY. Bakım yükünün yaşlı bakıma etkileri. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2023; (20): 703-713.
• Gelekçi EÖ, Efil S. Kronik hastalığı olan erişkinlerde bakım bağımlılığı. Gevher Nesıbe Journal of Medical and Health Sciences 2023; 8(4): 926-933.
• Gökgöz R, Kütmeç Yılmaz C. Acil servise başvuran yaşlı bireylerde bakım bağımlılığının kırılganlık düzeyine etkisi. Ege Journal of Medicine 2023; 62(2): 195-204.
• Hassoy D, Özvurmaz S. Yaşlılar ve yalnızlık. Sağlık Bilimlerinde Güncel Yaklaşımlar 2023; 143.
• Nazlı ŞB. Alkol ve madde bağımlılığı. Türkiye Klinikleri Geriatrics-Special Topics 2023; 9(2): 87-92.
• Sağlık meslek mensupları ile sağlık hizmetlerinde çalışan diğer meslek mensuplarının iş ve görev tanımlarına dair yönetmelik. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=19696&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 (Accessed 20.07.2024).
• Beriat GK, Ungan M, Özkan S. Evalution of Hearing in Elderly Patients. GeroFam-A Peer Rev Evidence-Based Gerontol Fam Pract J 2011; 1: 111-116.
• Sieber C. Geriatrie. W. D. Oswald, U. Lehr, C. Sieber, J. Kornhuber içinde, Gerontologie: Medizinische, psychologische und sozialwissenschaftliche Grundbegriffe, 3. Aufl 2006; 189-193. Stuttgart: Kohlhammer.
• Fries JF. Aging, natural death, and the compression of morbidity. N Engl J Med 1980; 303(3): 130-135.
• Rowe JW, Kahn RL. Successful aging. Gerontologist 1997; 37(4): 433-440.
• Bundesarbeitsgemeinschaft der Klinisch-Geriatrischen Einrichtungen e.V. Empfehlungen für die Klinisch-Geriatrische Behandlung. Jena, Stuttgart, Lübeck, Ulm: Gustav Fischer Verlag, 1998.
• Şahin S. Geriatri ve yaşlılıkta sağlık durumu. http://www.egegeriatri.org.tr/geriatri-hakkinda/bilgilendirme-materyali (Accessed 20.07.2024).
• Karan MA. Satman İ. Türkiye yaşlı sağlığı raporu: güncel durum, sorunlar ve kısa-orta vadeli çözümler. Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı 2021; 1-546.