Conservation and Landscape Evaluation of Some Endangered Species in Türkiye

Yıl 2024, Cilt: 53 Sayı: 1, 1 - 9, 29.05.2024

Merve Yılmaz , Dudu Özlem Mavi İdman

https://doi.org/10.53471/bahce.1336967

Öz

In addition to in-situ conservation activities related to endangered taxa, it has a great importance to provide ex-situ conservation activities to increase awareness and to determine their usage areas by examining reproduction methods. In the line with, the aim of the study is to prevent the extinction of some endangered endemic taxa in Ayaş, Beypazarı and Nallıhan regions of Ankara province in Türkiye, to evaluate the taxa within the framework of sustainable conservation and use principles by raising awareness, and thus to protect the biodiversity in the region. For these purposes, during their vegetation periods throughout the years 2020-2022, some observations were recorded in landscape point of view from the habitats of 9 Critically Endangered (CR) and 3 Vulnerable (VU) taxa. Moreover, all the taxa are photographed and have been archived in the Collections of National Botanical Garden of Türkiye (NBGT) as National Herbarium (TC), DNA and Tissue Banks. Also, samples have been kept in 70% EtOH for Microscobic Slide Collection of NBGT. In addition, the possibilities of using taxa in the landscape area were evaluated. The results of the habitat observations for years serve as a basis for future conservation and landscape gain efforts for the taxa.

Anahtar Kelimeler

Botanical garden, conservation, endangered, landscape

Proje Numarası

TAGEM/BBAD/B/20/A1/P9/1820

Türkiye'de Nesli Tehlikede Olan Bazı Türlerin Korunması ve Peyzaj Değerlendirmesi

Öz

Nesli tükenmekte olan taksonlarla ilgili in-situ koruma faaliyetlerinin yanı sıra, farkındalığı artırmaya yönelik ex-situ koruma faaliyetlerinin sağlanması ve üreme yöntemlerinin incelenerek kullanım alanlarının belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Bu doğrultuda çalışmanın amacı, Türkiye'de Ankara ili Ayaş, Beypazarı ve Nallıhan bölgelerinde nesli tükenmekte olan bazı endemik taksonların neslinin tükenmesini önlemek, taksonları sürdürülebilir koruma ve kullanım ilkeleri çerçevesinde bilinçlendirerek değerlendirmek ve böylece bölgedeki biyoçeşitliliğin korumasını sağlamaktır. Bu amaçla, 2020-2022 yılları boyunca vejetasyon dönemlerinde, 9 Kritik Tehlike Altında (CR) ve 3 Hassas (VU) taksonun habitatlarından peyzaj açısından bazı gözlemler kaydedilmiştir. Ayrıca tüm taksonların fotoğrafları çekilmiş ve Ulusal Herbaryum (TC), DNA ve Doku Bankaları olarak Türkiye Milli Botanik Bahçesi (TMBB) Koleksiyonlarında arşivlenmiştir. Ayrıca örnekler TMBB'nin Mikroskobik Slayt Koleksiyonu için %70 EtOH'de saklanmıştır. Buna ek olarak taksonların peyzaj alanında kullanım olanakları değerlendirilmiştir. Yıllardır yapılan habitat gözlemlerinin sonuçları, taksonlar için gelecekteki koruma ve peyzaj kullanım çalışmalarının veri altyapısını güçlendirmektedir

Anahtar Kelimeler

Botanik bahçesi, koruma, tehlike altındaki türler, peyzaj

Destekleyen Kurum

Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Türkiye Milli Botanik Bahçesi Müdürlüğü

Proje Numarası

TAGEM/BBAD/B/20/A1/P9/1820

Kaynakça

• Convention on Biological Diversity (2012). Global Strategy for Plant Conservation: 2011-2020. Botanic Gardens Conservation International, Richmond, UK.
• Newton, A., Oldfield, S. (2012). Integrated conservation of tree species by botanic gardens: a reference manual. Botanic Gardens Conservation International, Richmond, UK.
• Whitlock, R., Hipperson, H., Thompson, D.B.A., Butlin, R.K., Burke, T. (2016). Consequences of in-situ strategies for the conservation of plant genetic diversity. Biol. Conserv. 203:134-142.
• Oldfield, S.F. (2009). Botanic gardens and the conservation of tree species. Trends Plant Sci. https://doi.org/10.1016/j.tplants.2009.08.013. 14:581-583.
• Smith, P., Pence, V. (2017). The role of botanic gardens in ex-situ conservation. In: Blackmore, S., Oldfield, SEEds, Plant Conservation Science and Practice: The Role of Botanic Gardens.
• Lughadha, E.N., Bachman, S.P., Leao, T.C.C., Forest, F., Halley, J.M., Moat, J., Acedo, C., Bacon, K.L., Brewer, R.F.A., Gatebl, E.G., Gonçalves, S.C., Govaerts, R., Hollingsworth, P.M., Krisai-Greilhuber, I., De Lirio, E.J., Moore, P.G.P., Negr Ao, R., Onana, J.M., Rajaovelona, L.R., Razanajatovo, H., Reich, P.B., Richards, S.L., Rivers, M.C., Cooper, A., Iganci, J., Lewis, G.P., Smidt, E.C., Antonelli, A., Mueller, G.M., Walker, B.E. (2020). Extinction risk and threats to plants and fungi. Plants People Planet 2:389-408. https://doi.org/10.1002/ppp3.10146.
• Westwood, M., Cavender, N., Meyer, A., Smith, P. (2020). Botanical garden solutions to the plant extinction crisis. Plants People Planet 2021, pp:22-32.
• Mounce, R., Smith, P., Brockington, S. (2017). Ex-situ conservation of plant diversity in the world’s botanic gardens. Nat. Plants, 3:795-802. https://doi.org/10.1038/s41477-017-0019-3.
• Abeli, T., Dalrymple, S., Godefroid, S., Mondoni, A., Müller, J.V., Rossi, G., Orsenigo, S. (2020). Ex-situ collections and their potential for the restoration of extinct plants. Conserv. Biol. 34:303-313. https://doi.org/10.1111/cobi.13391.
• Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z., Adıgüzel, N. (2000) Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı. Ankara: TTKD ve Van 100. Yıl Üniversitesi Yayını, Van.
• Vural, M., Yıldırım, A., Çakaroğulları-Ambarlı, Ç., Ergüner-Baytok, Y., Başaran, S.M., Serim, A.T. (2007). Tehlike altında bir endemik türün Centaura tchihatceffii koruma biyolojisi; çimlenme ekolojisi, popülasyon yaşayabilme analizi ve koruma stratejileri. Temel Bilimler Araştırma Grubu, Proje No:103T171, Ankara, 90s.
• Seçmen, Ö., Güvensen, A., Şenol, S.G., Gücel, S. (2007). Linum aretioides Boiss.’in koruma biyolojisi. Temel Bilimler Araştırma Grubu, Proje No:104T340. İzmir, 115s.
• Köroğlu, A. (2012). Ankara’da yayılış gösteren endemik bitkiler. Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 10.22520/tubaked.2012. 0008. s:161-170.
• Eker, İ., Vural M., Aslan, S. (2016). Ankara ilinin damarlı bitki çeşitliliği ve korumada öncelikli taksonları. Bağbahçe Bilim Dergisi, 2(3):57-114.
• Ayyıldız, G. (2010). Aysantı Beli (Ayaş-Ankara) florasının tehdit altındaki türleri. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Çevre Bilimleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Hamzaoğlu, E., Koç, M. (2020). Chorological contributions for some narrow-range endemic plant taxa in Turkey. Anatolian Journal of Botany, 4(2):96-99. doi:10.30616 /ajb.792402.
• Ayyıldız, G. (2019). Nadir ve dar yayılışlı Aethionema turcica H.Duman & Aytaç, Astragalus beypazaricus Podlech & Aytaç ve Campanula damboldtiana P.H.Davis & Sorger türlerinin ISSR tekniği ile genetik çeşitliliğinin koruma amaçlı belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara.
• Anonim (2019). Koca soda otu (Salsola grandis) tür eylem planı. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müd., 9. Bölge Müd., Ankara Şube Müd., Ankara, 82s.
• Anonim (2015). Beypazarı geveni (Astragalus beypazaricus) tür eylem planı. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müd., 9. Bölge Müd., Ankara Şube Müd., Ankara, 93s.
• Anonymous (1979). Bern Convention: Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats, Appendix I-Strictly Protected Flora Species.
• Anonim (2017). Ayaş Çançiçeği (Campanula damboldtiana) tür eylem planı. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müd., 9. Bölge Müd., Ankara Şube Müd., Ankara, 76s.
• Vural, M. (2012). Türkiye’nin tehdit altındaki bitkileri: Angora tıfılı (Cytisus acutangulus Jaub. & Amp; Spach). Nezahet Gökyiğit Botanik Bahçesi, İstanbul, Bağbahçe Dergisi, 43:23.
• Boyraz Topaloğlu, Ş., Yağcı Tüzün, C., Özbek, K., Erik, S., Vural, M., Altınözlü, H., Özüdoğru, B., Peşkircioğlu, M. (2015). Ankara ilinde tehdit altında bulunan endemik bitki türlerinin ex-situ muhafazası. TAGEM-TBAD/13/A01/P01/004, Proje Sonuç Raporu.
• Keser, A.M., Ayyildiz, G., Yildirim, M., Yaprak, A.E., Tuğ, G.N. (2020). Conservation status of three rare and endemic species from Turkey (Kalidium wagenitzii, Muscari adilii & Verbascum gypsicola). Trakya University Journal of Natural Sciences, doi:10.23902/trkjnat.751851, 21(2):151-157.
• Alp, Ş., Zeybekoğlu, E., Salman, A., Özzambak E., 2020. Doğal bitkilerin kültüre alınması süreci ve süs bitkisi olarak kullanılması. Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 34(Özel Sayı):351-357.
• Büyükyanbolu, E.N. (2019). Jips toleranslı bitkilerde (Achillea ketenoglui ve Teucrium polium) epigenik varyasyonların rolü. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Sevindik, B., Tütüncü, M., İzgü, T., Çürük, P., Yılmaz, Ö., Gönül Kaynak, A., Mendi, Y. (2019). Achillea ketenoglui H.Duman türünde in vitro mikroçoğaltım tekniklerinin araştırılması. Alatarım, 18(1):37-42.
• Duman, H., Aytaç, Z. (1991). A new Aethionema from Central Anatolia. Karaca Arboretum Magazine, 1:71-73.
• Vural, M. (2012). Türkiye’nin tehdit altındaki bitkileri: Angora tıfılı (Cytisus acutangulus Jaub. & Amp; Spach). Nezahet Gökyiğit Botanik Bahçesi, İstanbul, Bağbahçe Dergisi, 43:23.
• Kuşoğlu, B. (2009). Türkiye’nin tehdit altındaki bitkileri: Beypazarı gevenleri (Astragalus beypazaricus/Astragalus yildirimlii), NGBB’de üretim çalışmaları. Bağbahçe Dergisi, 26:14-15.
• Çınar, İ.B. (2012). Salsola grandis Freitag, Vural & N.Adıgüzel’in otoekolojisi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Beton, D. (2011). Effects of climate change on biodiversity: a case study on four plant species using distribution models. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Biyolojik Bilimler Bölümü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Keser, A.M. (2020). Nadir ve dar yayılışlı Muscari adilii M.B. Güner & H.Duman, Verbascum gypsicola Vural & Aydoğdu ve Kalidium wagenitzii (Aellen) Freitag & G.Kadereit endemik bitki türlerinin ISSR tekniği ile genetik çeşitliliğinin koruma amaçlı belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı, Ankara.
• Smith, P. (2019). The challenge for botanic garden science. Plants People Planet, 1:38-43. 35. Crane, P. (2020). Conserving our global botanical heritage: the PSESP plant conservation program. Plant Divers. https://doi.org/10.1016/j.pld.2020. 06.007, 42:319-322.
• Thomas, G., Sucher, R., Wyatt, A., Jiménez, I. (2022). Ex-situ species conservation: Predicting plant survival in botanic gardens based on climatic provenance. Biological Conservation, 265, 109410.
• Bozdoğan, D. (2019). Tuzcul Salsola grandis bitkisi rizosfer koşullarından bitki gelişimini destekleyen rizobakteri izolasyonu ve biyogübre olarak kullanım potansiyelinin araştırılması. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara.
• Güzel Vardar, S. (2021). Türkiye’de yetişen bazı sığırkuyruğu Sıracaotugiller/Verbascum L. (Scrophulariaceae) türlerinin antioksidan potansiyelinin araştırılması. Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Bursa.
• Dilaver, Z. (2001). Ayaş Beli ve çevresi doğal bitki örtüsü örneklerinin peyzaj mimarlığı çalışmalarında kullanılabilirliğinin değerlendirilmesi üzerine bir araştırma. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Araştırma Fonu, 12/11/1997-12/11/1999, Ankara.
• Riaz, M., Zia-Ul-Haq, M., Jaafar, H.Z.E. (2013). Common mullein, pharmacological and chemical aspects. Revista Brasileira de Farmacognosia, ISSN:0102-695X, https://doi.org/10.1590/S0102-695X2013000600012, 23(6):948-959.
• Kadıoğlu, B., Kadıoğlu, S., Turan, Y. (2008). Gevenlerin (Astragalus sp.) farklı kullanım alanları ve önemi. Alinteri Journal of Agriculture Science, 14(1):17-26. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/alinterizbd/issue/2379/30447.
• Bayram, E., Edreva, A., Gürel, A., Gevrek, M.N., Ekren, S., Tatar, M.Ö., Sönmez, Ç., Hayta, Ş. (2013). Achillea millefolium grubuna ait önemli tıbbi bitkilerde karşılaştırmalı bir çalışma: fizyolojik, fitokimyasal yaklaşımlar ve pratik uygulamalar. Türkiye 10. Tarla Bitkileri Kongresi, Türkiye, 10-13 Eylül.