Hadîs Uydurmacılığının Tespitinde Kullanılan Bir Rivâyetin Tetkik ve Tahlili: ‘Hz. Peygamber’e Yalan İsnâd Edilmediği Zamanda Hadîs Naklederdik’

Yıl 2020, Sayı: 11, 10 - 38, 30.06.2020

Selahattin Aydemir

Öz

İslâm dininin iki temel kaynağı olan Kur’ân ve hadîsin birbirlerini desteklemeleri beklenirken ikinci ana kaynağa bazı uydurmaların dâhil edilmesi, birinci ana kaynakla aralarında çelişki varmış gibi bir tehlikenin oluşmasına sebep olabilmektedir. Fitne olayları sonrası siyasî ve itikâdî oluşumların düşüncelerini nebevî kaynaklı göstermek için Hz. Peygamber adına yalan uydurma girişimleri karşısında münekkit muhaddisler hadîs usûlünün temellerini oluşturan çeşitli yaklaşımlar geliştirmişlerdir. Ümmet birliğinin bozulması sonrası gelişigüzel nakledilen rivâyetlere karşı hassasiyet daha da artmış ve çokça hadîs rivâyet etme faaliyeti hoş karşılanmamıştır. Bundan dolayı muhaddisler bilinen râvî ve hadîslerin rivâyetine ağırlık vermişlerdir. Hadîs ve hadîs usûlü kaynaklarında bunun örneklerinden biri olarak İbn Abbâs’ın, Büşeyr’in bazı hadîslerini tekrarlatması veya onlara kulak asmaması rivâyeti öne çıkmaktadır. İbn Abbâs’ın uydurma faaliyetinin olduğu bir ortamda gösterdiği tepki gayet normal iken bu tutumunun kaynağında Büşeyr’in veya onun naklettiği hadîslerin sebep olup olmadığının bilinmesi gerekmektedir. Bunun için rivâyetler sened açısından değerlendirildikten sonra metin tenkidi ve Büşeyr hakkında elde edilecek bilgiler üzerinden bir yorumlamaya tabi tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadîs, İbn Abbâs, Büşeyr b. Ka'b, Uydurma, Rivâyet

The Study And Analysis Of A Narration Referred To İn The Ascertainment Of Hadith Concocting: ‘We Would Concoct Hadiths When No Lies Were Attributed To The Prophet Mohammed’

Öz

While it is expected that the Qur`an and the hadiths, as the two fundamental sources of Islam, support one another, adding some fabricated ones to the second primary source could have formed the basis for peril of being a contradiction between the first and the second primary sources. After the events of fitna, hadiths scholar critics developed various approaches underpinning the methodology of hadiths as opposed to political and religious groups who attempted to fabricate lies on behalf of Prophet Mohammed to show that their views are prophetic. Following the breakdown in the unity of the ummah, sensitivity increased even more towards indiscriminately narrated hadiths and the act of narrating too many hadiths was regarded unwelcome. For this reason, hadiths scholars have focused on the narratives of eminent narrators together with well-known hadiths. As an example of this situation in the sources of hadith and hadith methodology, the narrative that Ibn Abbas made some narrations narrated by Buşeyr repeated or disregarded them, comes on the front line. It is required to be known if Buseyr himself or the hadiths narrated by himself lay at the root of the attitude of Ibn Abbas, though his reaction is simply usual in a place where fabricating is quite common. For this reason, after the narrations are evaluated in terms of truthfulness, they will be subject to an interpretation over information which is to be elicited from textual analysis and regarding Buşeyr.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Fabricated, Ibn Abbas, Busayr b. Ka‘b, Narrative

Kaynakça

• Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî. el-Envâru’l-kâşife. Beyrût: Âlemu’l-Kütüb, 1402/1982.
• Ahmed Nâim. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi. 13 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Başkanlığı Yayınları, 1976.
• el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed. Delâilu’n-nübüvve. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1988.
• el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed. el-Kazâ’ ve’l-kader. Riyâd: Mektebetu’l-Ubeykân, 1427/2006.
• el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed. el-Medhal ilâ ilmi’s-sünen. 2 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Yusr, 1437/2017.
• el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-kebîr. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1986.
• el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-sahîh. 9 Cilt. Kâhire: el-Matbaatu’s-Selefiyye, 1400/1980.
• ed-Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdurrahmân. es-Sünen. Beyrût: Dâru’l-Beşâir, 1434/2013.
• ed-Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdurrahmân. Müsned ed-Dârimî. thk. Merzûk b. Heyyâs âli Merzûk ez-Zehranî. 2 Cilt. b.y.: y.y., 1436/2015.
• ed-Dârimî, Ebû Saîd Osman b. Saîd. Reddu’l-İmâm ed-Dârimî Osman b. Saîd alâ Bişri’l-Merîsi el-Anîd. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Ebû Hanîfe, Nu’mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh. el-Âlim ve’l-müteallim. Kâhire: Matbaatu’l-Envâr, 1368.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdullâh. Târîhu İsbahân. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• Ebû Zür‘a, Abdurrahmân b. Amr b. Abdillâh ed-Dımaşkî. Târîhu Ebî Zür‘a ed-Dımeşkî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• Erul, Bünyamin. “Sahabe Döneminde ‘Tekzib’ ve Tekzibin Mahiyeti: Rivâyetlerdeki Tekzîb İfadelerinin Anlamı Üzerine Bir İnceleme”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (1999), 455-489.
• el-Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Medhal ilâ ma‘rifeti kitâbi’l-iklîl. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1423/2003.
• el-Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed en-Nîsâbûrî. Ma‘rifetu ulûmi‘l-hadîs. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1424/2003.
• el-Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. Takyîdu’l-ilm. Kâhire: Dâru’l-İstikâme, 1429/2008.
• el-Hererî, Muhammed el-Emîn b. Abdillâh, el-Kevkebe'l-vehhâc ve'r-ravza'l-behhâc fî şerhi Sahîhi Müslim. 26 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1430/2009.
• el-Hererî, Muhammed el-Emîn b. Abdillâh, el-Murşid zevi’l-hicâ ve’l-hâce ‘alâ Süneni İbn Mâce. 26 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1439/2018.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah en-Nemerî. Câmi‘u beyâni’l-ilm ve fadlihî. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetu’r-Rayyân & Dâru İbn Hazm, 1424/2003.
• İbn Abdilberr, Ebu Ömer Yusuf b. Abdillah en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi'l-Muvatta' mine'l-Me‘ânî ve'l-Esânîd. 26 Cilt. Mağrib: Vuzâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûnu’l-İslâm, 1387/1967.
• İbn Adî, Abdullâh b. Adî b. Abdullâh. el-Kâmil fî du‘afâi’r-ricâl. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1409/1988.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Sikatüddîn Ali b. Hasan b. Hibetullâh. Târîhu Dımaşk. 80 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
• İbn Batta, Ebû Abdillâh Ubeydullah b. Muhammed b. Muhammed el-Ukberî. el-İbânetu’l-kubrâ. 9 Cilt. Riyâd: Dâru’r-Râye, 1415/1994.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. 9 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1952.
• İbn Ebi’l-Hadîd, Abdulhamîd b. Hibetullâh. Şerhu Nehci’l-Belâğa. b.y.: 20 Cilt. Dâru’l-İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1959.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbuddin Ahmed el-Askalânî. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbuddin Ahmed el-Askalânî, Takrîbu’t-tehzîb. Şam: Dâru’r-Reşîd, 1406.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbuddin Ahmed el-Askalânî. Tehzîbu’t-tehzîb. 15 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbuddin Ahmed el-Askalânî. Telhîsu’l-habîr. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1989.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Bustî. el-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn. 10 Cilt. Riyâd, Dâru’s-Samîî, 1420/2000.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâduddîn İsmâil b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. 15 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1408/1988.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâduddîn İsmâil b. Ömer. İhtisâru ulûmi’l-hadîs. Ahmed Muhammed Şâkir’in “el-Bâisü’l-hasîs” şerhi ile. Dâru İbni’l-Cevzî, 1435.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed el-Kazvînî. es-Sünen. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Hâşimî. et-Tabakâtu’l-kubrâ. 8 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, ts.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahmân b. Ali. el-Mevzûât. 3 Cilt. Medine: Mektebetu’s-Selefiyye, 1386/1966.
• İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzuddîn Alî b. Muhammed el-Cezerî. Usdu'l-ğâbe fî marifeti’s-sahâbe. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• el-İclî, Ebu’l-Hasan Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih. Ma‘rifetu’s-sikât. 2 Cilt. Medîne: Mektebetu’d-Dâr, 1405/1985.
• Kâdî Iyâd, Ebu’l-Fazl Iyâd b. Mûsâ b. Iyâd el-Yahsubî. İkmâlu'l-mu‘lim bi fevâidi Müslim. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Vefâ’, 1419/1998.
• Kandemir, M. Yaşar. Mevzû Hadîsler Menşei, Tanıma Yolları, Tenkidi. İstanbul: İFAV, 1997.
• Karataş, Mustafa. “Hadîs Rivâyeti Karşısında Sahâbenin Tutumu”. Kur’an Mesajı İlmî Araştırmalar Dergisi 15 (1999), 184-194.
• Koçyiğit, Talat. “Mevzû Hadîslerin Zuhuru”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (1968), 57-68.
• Kurtubî, Ebu’l-Abbâs Ziyâuddîn Ahmed b. Ömer b. İbrâhîm. el-Müfhim fî şerhi Müslim. 7 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1417/1996.
• el-Mizzî, Cemâluddîn Ebu’l-Haccâc Yûsuf. Tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1400.
• Muhammed Gazalî. Fıkhu’s-Sîre. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîsiyye, 1965.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-sahîh. 4 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Şerhu Sahîhi Müslim (el-Minhâc). 18 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1392/1972.
• Özsoy, Abdulvahap. Hadîs Tenkidi Sahâbe ve Tâbiûn Dönemi. İstanbul: Beka, 2016.
• Polat, Selahattin. Mürsel Hadîsler ve Delil Olma Yönünden Değeri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1985.
• Sa‘dân b. Nasr, Ebû ‘Usmân es-Sekafî. Cuz’u Sa‘dân b. Nasr. b.y.: Mektebetu Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1420/1999.
• es-Sehâvî, Ebu’I-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fethu’l-Mugîs bi-Şerhi Elfiyeti’l-Hadîs. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl. el-Vâfî bi’l-vefeyât. 29 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1420/2000.
• Subhî es-Sâlih. Ulûmu’l-hadîs ve mustalahuh. Beyrût: Dâru’l-İlm, 1430/2009.
• Turhan, Halil İbrahim. Ricâl Tenkitinin Doğuşu ve Gelişimi. İstanbul: İFAV, 2015.
• Ünal, Yavuz. Hadîsin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
• ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el-Kâşif fî Ma‘rifeti Men lehû rivâye fi’l-kütübi’s-sitte. 5 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble li’s-Sefâfeti’l-İslâmîyye, 1413.
• ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el-Muntekâ min minhâci’l-i‘tidâl fî nakzı kelâmi Ehli’l-i‘tizâl. Riyâd: er-Riâseti’l-Amme li İdâreti’l-Buhûsi’l- İlmiyye, 1413/1993.
• ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. thk. Şuayb Arnaût. Siyeru a‘lâmi’n-nubelâ. 29 Cilt. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1413/1993.
• ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezkiratu’l-huffâz. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin. el-İsrâiliyyât fi’t-Tefsîr ve’l-Hadîs. Kâhire: Mektebetu Vehbe, ts.