İbnu'ş-Şecerî’nin Hayatı, İlmî Kişiliği ve Eserleri

Yıl 2021, Sayı: 13, 301 - 326, 30.06.2021

Hüseyin Ersönmez

Öz

İbnu’ş-Şecerî Bağdat’ta doğmuş ve burada eğitim görmüş Arap dili âlimidir. Kurduğu ilim meclisleriyle İbnu’l-Enbârî, İbnu’l-Haşşâb gibi birçok talebe yetiştirmiştir. Kendi döneminin önemli Arap dili âlimlerinden sayılan İbnu’ş-Şecerî bütün eserlerini bu alanda ortaya koymuştur. En önemli ve en hacimli eseri olan el-Emâlî ile ün kazanmıştır. Müellifin Arap dilindeki yetkinliğini ortaya koyan bu eseri seksen dört meclisten oluşmaktadır ve bu eserinde müellif bu ilmin hemen hemen bütün alanlarına temas etmiştir. İbnu’ş-Şecerî genel olarak Basra ekolüne mensup dilcileri kendisine yakın bulmuş ve onların görüşlerini benimsemiştir.
Bu çalışmamızda İbnu’ş-Şecerî’nin hayatı, hocaları ve talebeleri üzerinde durulmuş ve bazı tespitler aktarılmıştır. Bunun yanı sıra özellikle el-Emâlî adlı eseri çerçevesinde müellifin ilmî kişiliğine değinilmiştir. Son olarak ise müellifin ortaya koyduğu eserlerin günümüze ulaşıp ulaşmadığı tespit edilmeye çalışılmış, bunlardan günümüze ulaşanların ise içeriğine dair bilgiler aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

arap dili, nahiv, ibnu'ş-şecerî, el-emâlî

Ibn al-Shajari’s Life, Scientific Personality and Works

Öz

Ibn al-Shajarī, who was born in Baghdad and studied there, is an Arabic language scholar. He educated lots of students like Ibn al-Anbārī and Ibn al-Hashāb through his classes. Ibn al- Shajarī, who is assessed as one of the important scholars about Arabic language, wrote all his study in this area. He got a reputation because of his study: al- Amālī. This book, which figures out his qualification about Arabic language, has eighty four parts and he mentions almost all issues about Arabic. In general Ibn al-Shajarī is closer to Basra grammar school’s linguists and accepts their ideas.
This study mentions Ibn al-Shajarī’s life, teachers and students and gives findings about them. His scientific personality is dealt within the scope of his work al-Amālī. Lastly the books written by Ibn al-Shajarī are searched and it is tried to find whether they reach today or not. The contents of the books reached today are given.

Anahtar Kelimeler

Arabic language, Grammar, Ibn al-Shajarī, al-Amālī

Kaynakça

• Altıkulaç, Tayyar. “Ebü’l-Yümn el-Kindî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/351-352. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Altundağ, Mustafa. “Mücâşiî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/444-445. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• el-Bağdâdî, Abdulkâdir b. Ömer. Hizânetu’l-Edeb ve Lubbu Lubabi Lisâni’l-Arab. 13 cilt, Kâhire: 1997.
• Bolelli, Nusrettin. “Klasik Dönem Arap Şiirine Dair Önemli Kaynaklar ve Tespitler I”. Şarkiyat Mecmuası, 11, (2007/2), 1- 57.
• Bozpınar, Ş. Tufan, “Nakîbüleşrâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/322-324. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• ed-Dâmin, Hâtim Sâlih. Mâ lem yünşer mine’l-emâli’ş-Şeceriyye. Beyrut: Müessetu’r-Risâle, 1984.
• Dayf, Şevki. el-Medârisun’n-nahviyye. Kâhire: Dâru’l-Meârif, 1968.
• Demirayak, Kenan. Arap-İslam Edebiyatı Literatür Bilgisi. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2016.
• Durmuş, İsmail. “İbnü’l-Haşşâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/73. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Efendioğlu, Mehmet. “Sem‘ânî Abdulkerîm b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/461-462. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Elmalı, Hüseyin. “el-Emâlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/73. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Elmalı, Hüseyin. “İbnü’ş-Şecerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/219-220. İstanbul: TDV Yayınları 2000.
• Ersönmez, Hüseyin. Arap Gramerinin Gelişim Sürecinde Mısır Dil Ekolü. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, 2016.
• Ersönmez, Hüseyin. “Arap Dilinde Emâlî Geleneği: İbnu’ş-Şecerî’nin el-Emâlî Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme”. Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi, 11 (2020). 357-401.
• el-Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Bulga fî Terâcimi Eimmeti’n-Nahv ve’l-Luga. Kuveyt: 1986.
• Goldziher, Ignace. “Arap Dili Mektepleri”. çev. Süleyman Tülücü. AÜİFD, 9, (1990), 329-344.
• el-Hamevî, Ebu’l-Mehâsin Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Abdillâh b. Hicce. Mu‘cemu’l-udebâ. 7 cilt. Beyrut: 1993.
• İbn ‘İmâd, Ebu’l-Felâh Abdulhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî. Şezerâtu’z-zeheb. 11 cilt. Beyrut: 1986.
• İbn Dimyâtî, Ahmed b. Aybek. el-Müstefâd min zeyli Târîhi Bağdât. Beyrut, 1997.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefayâtu’l-a‘yân, 7 cilt. Beyrut: 1994.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh el-Ensârî el-Mısrî. Muğni’l-Lebîb ʿan Kutubi’l-eʿârîb. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1985.
• İbn Tağrîberdî, Ebu’l-Mehâsin Cemâluddîn Yûsuf. en-Nucûmu’z-zâhire. 16 cilt. Mısır: ts.
• İbnu’l-Adîm, Kemâluddîn. Buğyetu’t-taleb fî târîhi Haleb. 12 cilt. Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Muntazam fî tarîhi’l- mulûk ve’l-umem. 19 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kurubi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnu’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsuddîn. Gâyetu’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ’. 3 cilt. Mektebetu İbn Teymiyye, 1932.
• İbnu’l-Enbârî, Ebu’l-Berekât Kemâluddîn. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf, 2 cilt. el-Mektebetu’l-Asriyye, 2003.
• İbnu’l-Enbârî, Ebu’l-Berekât Kemâluddîn. Nüzhetu’l-elibbâ. Ürdün: 1985.
• İbn İnebe, Cemâluddîn Ahmed b. Ali b. Hüseyin. ‘Umdetu’t-tâlib fî ensâbi Âli b. Ebî Talib. Necef: 1961.
• İbnu’ş-Şecerî, Ebu’s-Saâdât Ziyâuddîn Hibetullah. Emâlî İbni Şecerî. 3 cilt. Kâhire: 2014.
• İbnu’ş-Şecerî, Ebu’s-Saâdât Ziyâuddîn Hibetullah. el-Hamâsetu’ş-Şeceriyye. thk. Esmâ el-Hımsî-Abdulmuîn el- Mellûhî. 2 cilt. Dımeşk: 1970.
• İbnu’ş-Şecerî, Ebu’s-Saâdât Ziyâuddîn Hibetullah. İbnu’ş-Şecerî, Ma’ttefeka lafzuhû ve’htelefe ma‘nâhu. thk. Atiyye Rızk. Beyrut: 1992.
• İbnu’ş-Şecerî, Ebu’s-Saâdât Ziyâuddîn Hibetullah. Ma’ttefeka lafzuhû ve’htelefe ma‘nâhu. thk. Ahmed Hasan Besc. Beyrut: 1996.
• İbnu’ş-Şecerî, Ebu’s-Saâdât Ziyâuddîn Hibetullah. Muhtârâtu şu‘arâi’l-‘Arab. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: 1992.
• Karaarslan, Nasuhi Ünal. “İbn Düreyd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/416-419. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kâtip Çelebî. Keşfu’z-zunûn. 6 cilt. Bağdat: 1941.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemu’l-müellifîn. 13 cilt. Beyrut: ts.
• el-Kıftî, Ebu’l-Hasen Cemâluddîn Alî b. Yûsuf b. İbrâhîm b. Abdilvâhid eş-Şeybânî. İnbâhu’r-ruvât, 4 cilt. Beyrut: 1982.
• Kılıç, Hulusi. “Enbâri, Kemâleddîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/172-173. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• el-Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdulkâdir b. Muhammed b. Muhammed el-Mısrî. el-Bidâye ve’n-nihâye. 14 cilt. Dâru İhyâi’t-Turâs, 1988.
• Muhsin el-Emîn. A‘yânu’ş-şî‘a. 12 cilt. Beyrut: 1983.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Murî. Tehzîbu’l-Esmâ ve’l-Lugât. 4 cilt. Beyrut: ts.
• Özel, Ahmet. “Tebrîzî, Hatîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/223-224. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• er-Râfi‘î, Mustafa Sâdık. Târîhu Âdâbi’l-Arabî. 3 cilt. Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• es-Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. 29 cilt. Beyrut: 2000.
• Seyyid Ali Hân Şirâzî. ed-Deracetu’r-refî‘a fî tabakâti’ş-şî‘a. Beyrut: 1983.
• Subhi İbrâhim es-Sâlih. Ulûmu’l-Hadîs ve Mustalahuhu. Lübnan: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1984.
• es-Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Buğyetu’l-vuât, 2 cilt. Lübnan: ts.
• es-Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Muzhir. 2 cilt. Beyrut: 1998.
• et-Tantâvî, Muhammed. Neş’etu’n-nahv ve târîhu eşheri’n-nuhât. Mektebetu İhyâi’t-Turasi’l-Arabî, 2005.
• Tekin, Ahmet. İbnu’ş-Şecerî’nin el-Emâlî Adlı Eserinin Sarf Açısından İncelenmesi. Ankara: İlâhiyat Yayınları, 2019.
• et-Tûfî, Necmuddîn. el-İksîr fî ilmi’t-tefsîr. Kâhire: 1977.
• el-Yemenî, Ebu’l-Mehâsin Tâcuddîn Abdulbâkî b. Abdilmecîd b. Abdillâh. İşâratu’t-taʿyîn fî terâcimi’n-nuhât ve’l- lugaviyyîn. thk. Abdulmecîd Diyâb. Riyâd: 1986.
• ez-Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk. Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. 40 cilt. Dâru’l-Hidâye, ts.
• ez-Zehebî, Ahmed b. Osmân. el-İber fî haberi men ğaber. 5 cilt. Kuveyt: 1984.
• ez-Zehebî, Ahmed b. Osmân. Siyer-i a‘lâmi’n-nübelâ. 18 cilt. Kâhire: 2006.
• ez-Zehebî, Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm. 15 cilt. Daru’l-Garbi’l-İslâmî, ts.
• ez-Zehebî, Ahmed b. Osmân. Tezkiretu’l-huffâz. 4 cilt. Beyrut, 1998.
• ez-Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris. el-A‘lâm, 8 cilt. Dâru’l-İlmi li’l- Melâyîn, 2002.