تَوظيفُ الأمثالِ في شِعرِ لِسانِ الدّينِ بنِ الخَطيبِ

Yıl 2022, Sayı: 16, 357 - 379, 30.12.2022

M.rami Awwad

Öz

تَفخَرُ الشُّعُوبُ بتُراثِ أجدادها، و كثيراً ما تَستحضِرُ مَضامِينَه المختلفة في حاضِرها؛ تَعبيراً عن أصالتها، وبعدها الحضاريّ، وتجسيداً لعمقِ انتمائها. وإنّما يكونُ ذلكَ الاستحضارُ للتراث أكثرَ جمالاً، وأدقّ غايةً، وأصوبَ هدفاً، وأشدَّ وقعاً في النُّفوسِ والعُقُولِ عندما يَعمد إليه شاعر مُبرَّز ومفكّر مُبدع كلسان الدين بن الخطيب في ديوان شعرٍ يُعدُّ من أهمِّ دواوين الشعر العربيّ في الأندلس، ولا يبالغ الباحث في شعر ابن الخطيب إنْ قال إنّ كلّ صفحة من صفحات ديوانه تشتمل على تضمين تراثيّ أو أكثر سواءٌ أكان دينيًّا أو أدبيًّا أو تاريخيًّا أو اجتماعيًّا أو غير ذلك. بناء على ما تقدّم سيسعى البحث في الآتي إلى التّدليل على تمسّك ابن الخطيب بتراث أمته الفكريّ والأدبيّ والاجتماعيّ وانتمائه إليه، وتمكّنه من توظيف مضامين هذا التراث في شعره ببراعة فائقة، خلال عرض بعضِ النماذج من الأمثال العربية المشهورة التي قام باستحضارها وتوظيفها في ثنايا قصائده.

Anahtar Kelimeler

االشِّعر, الموروث, الأمثال, توظيف الأمثال, ابن الخطيب

Lisânüddîn İbnü’l-Hatîb’in Şiirinde Atasözlerinin Kullanımı: Kültürel Miras ve Mazmunları Üzerine Bir Çalışma

Öz

Her millet, atalarından tevarüs ettikleri ilmi birikimle övünmektedir. Milletler genelde geçmişte kullanılan mazmunları, asaletlerini ve eski zamanlardan beri uygar olduklarını ifade etmek için ve geçmişe olan aidiyetlerinin kadim olduğunu göstermek için bugüne taşımaktadırlar. Bu çalışmamızda Endülüs Arap şiiri divanlarının en önemlilerinden sayılan divanında Lisânüddîn İbnü'l-Hatîb’in Arapçaya mahsus mazmunları şiirinde ne denli ustalıkla kullandığını ortaya koymaya çalışacağız. İbn el-Hatip'in şiirini incelediğimizde onun divanının her sayfasının ya dini ya edebi, ya tarihi veya sosyal vs. bir veya daha fazla geleneksel bir mazmunu içerdiğini söylersek mübalağa etmiş olmayız. Bundan dolayı bu makale, İbn el-Hatip'in mensubu olduğu milletinin düşünce, edebiyat ve sosyal mirasına bağlı kaldığını, o geleneğe aidiyetini ve şiirinde bu geleneğin mazmunlarını büyük bir ustalıkla kullanabildiğini, kasidelerinde kullandığı meşhur bazı Arap atasözleri kapsamında ispatlamaya çalışacaktır.

Anahtar Kelimeler

Şiir, Miras, Atasözler, Atasözlerinin kullanımı, İbn el-Hatip

The Utilization Of Proverbs In Ibn al-Khateeb’s Poetry: A Study In The Cultural Herıtage And Its Intellectual Contents

Öz

People are proud of their ancestors’ heritage and they often evoke its various contents in their present time as an expression of its originality, its dimension of civilisation and embodiment of the depth of its pertinence. Recalling that heritage becomes more beautiful, more accurate in aim, and more effective upon souls and in minds when it is approached by a famous poet and a creative intellect like Lisan Al -Deen Ibn Al Khateeb in his collection of poetry. This collection of poetry is considered one of the most important Arabic collections of poetry in Andalusia. It is not exaggerating when a researcher claims that each page in his collection of poetry contains more than one heritage implication whether it was religious, literary, historical, social or anything else. Based on what has been already presented, the following research will seek to demonstrate Ibn Al-Khateeb’s adherence to his intellectual, literal and social heritage of his nation and his pertinence. It will also examine his ability of utilising the heritage implications in his poetry skilfully and through presenting some examples of popular Arabic proverbs which he recalled and utilised in his poems.

Anahtar Kelimeler

Poetry, İnheritance, Proverbs, The utilisation of proverbs, Ibn al-Khateeb

Kaynakça

• ´Anân, Muhammed Abdullah. Lisânuddîn İbnu'l-Hatîb (hayâtuh ve turâsuhu'l-fikrî), I. Baskı. Kâhire: Mektebetu'l-Hancî, 1968.
• Akay, Figen. “Lisânuddîn ibnu’l-hatîb ve arap edebiyatındaki yeri“ doktora tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, Bursa, 2022.
• Ebû Hilâl el-Askerî. Cemheretu'l-Emsâl, thk: Muhammed Ebu'l-Fadl İbrâhîm-Abdulmecîd Kutâmış, II. Baskı. Beyrut: Dâru'l-Cîl ve Dâru'l-Fikr, 1988.
• Ebu'ş-Şeyh el-Esbehânî. el-Emsâl fi'l-Hadîsi'n-Nebeviyy, thk: Abdulalî Abdulhamîd Hâmid, II. Baskı. Hindistan: Dâru's-Selefiyye,1987.
• Ekhtiyar, Ousama, ve Al rashed, Eyass. “İbn-i Harîk el-Endelüsî’nin Şiirinde Metinlerarasılık”. Siirt üniversitesi ilahiyat fakültesi dergisi 5/1 (2018), 31-48.
• ed-Dube'î, el-Mütelemmis, ed-Dîvân. thk: Hasan es-Sayrafî. Kahire: Ma'hadu'l-Mahtûtâti'l-Arabiyye, 1970.
• el-Cevherî. es-Sihâh (Tâcu’l-Luğa ve Sihâhu’l-Arabiyye), thk: Ahmed Abdulgaffûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, IV. Baskı, 1987.
• el-Esfehânî, er-Rağıb, el-Müfredât td Ğarîbi'l-Kur'an. thk: Safvân Adnân ed-Dâvûdî, 1. basım, Dımaşk: Dâru'l-Kalem, 1412.
• el-Ferâhîdî. Kitâbu'l-Ayn, thk: Mehdî el-Mahzûmî-İbrâhîm es-Sâmirrâî. Beyrut: Dâr ve Mektebetu'l-Hilâl.
• el-Hâşimî. Zeyd b. Rifâ´a, el-Emsâl, thk: Ali İbrâhîm el-Kurdî, I. Baskı. Dımaşk: Dâru Sa´duddîn li't-Tibâ´a ve'n-Neşr ve't-Tevzî´, 2003.
• el-Meydânî, Ebu'l-Fadl. Mecme´u'l-Emsâl, thk: Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, c. 2. Beyrut: Dâru'l-Ma´rife.
• el-Mufaddal ed-Dabbî. Emsâlu'l-Arab, thk: Kusay el-Hüseyn, I. Baskı. Beyrut: Dâr ve Mektebetu'l-Hilâl, 1424.
• et-Tirmizî. el-Emsâl mine’l-Kitâbi ve’s-Sünne, thk: es-Seyyid el-Cemîlî. , Dımaşk: Dâru İbn Zeydûn.
• ez-Zemahşerî. el-Mustaksâ fi Emsâli'l-Arab, II. Baskı, c. 1. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1987.
• ez-Ziriklî Hayruddîn. el-A´lâm, V. Baskı, c. 3, 6, 7. Beyrut: Dâru'l-İlim Li'l-Melâyîn, 2002.
• Hafâcî, Muhammed Abdulmun´im. el-Hayâtu'l-Edebiyye fi'l-Asri'l-Câhilî, I. Baskı, Beyrut: Dâru'l-Cîl.
• Hanefî, Hasan. et-Turâs ve’t-Tecdîd (mevkifunâ mine’t-turâsi’l-kadîm), IV. Baskı. Beyrut: el-Muessesetu’l-Câmiîyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʻ, 1992.
• İbnü’l-Hatîb, Lisânuddîn. ed-Dîvân, thk: Muhammed Miftâh. Dâru'l-Beydâ: Dâru's-Sekâfe, I. Baskı, c. 1, 1989.
• İbnü'l-Hatîb, Lisânuddîn, Kitâbu'l-A'lâm fi Men Bûyi'a Kable'l-İhtilâm min Mulûki'l-İslâm, thk: Lîfî Brufinsâl. 2. basım, Beyrut: Dâru'l-Mekşûf, 1956.
• İbnü'l-Hatîb, Lisânuddîn, Kitâbu's-Sihr ve'ş-Şi'r. thk: Kuntunte Bayrîr, Suriye: Bidâyât li't-Tibâe ve'n-Neşr, 2006.
• İbn Hacer el-Askalânî. ed-Duraru’l-Kâmine fi Aʻyâni’l-Mieti’s –Sâmine, thk: Muhammed Abdulmuʻîd Dân, II. Baskı, c. 5. Hindistan: Dâiretu’l-Maârifu’l-Osmâniye, 1972.
• İbn Mes´ûd, el-Hasan. Zehru'l-Ekem fi'l-Emsâl ve'l-Hikem, thk: Muhammed Hacî-Muhammed el-Ehdar, I. Baskı, c. 1, eş-Şeriketu'l-Cedîde, Fas: Dâru's-Sekâfe, 1981.
• İbn Sellâm. el-Emsâl, thk: Abdulmecîd Kutâmiş, I. Baskı. Kâhire: Dâru'l-Me'mûn li't-Turâs, 1980.
• Parlak, Nizamettin. Lisanüddin İbnü'l Hatib'in Siyasi Kişiliği ve Tarihçiliği, I. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2012.
• Safvet, Ahmed Zekî. Cemheretu Hutebi'l-Arab fi Usûri'l-Arabiyyeti'z-Zâhire, c. 2. Beyrut: el-Mektebetu'l-İlmiyye.
• Şehâte, Yâsir Muhammed. el-Emsâl fi's-Sünneti'n-Nebeviyye (dirâse tahlîliyye mevdûiyye). Kâhire: Câmi´atu'l-Ezher, 2001.