Gemilerde Meydana Gelen İş Kazalarının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleriyle Analiz Edilmesi

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 132 - 158, 31.12.2023

Murat Yorulmaz , Eda Tantan

https://doi.org/10.46452/baksoder.1260270

Öz

Uluslararası ticarete çoğunlukla tercih edilen denizyolu taşımacılığının en önemli aktörleri gemilerdir. Denizyolu taşımacılığı faaliyetlerin aksamaması ve sürdürülebilir deniz taşımacılığı için tehlikeli çalışma ortamının olduğu gemilerde, iş güvenliği ilkelerine uyulması ve iş kazalarının analiz edilmesi hayati önem taşımaktadır. Bu kapsamda çalışmanın amacı, ticaret gemilerinde meydana gelen iş kazalarının nedenlerinin analiz edilmesi ve gemi türlerine göre iş kazalarının incelenmesidir. Bu amaca yönelik olarak da gemilerde çalışan kaptan, baş mühendis ve gemi işletmelerinin emniyet ve kalite departmanlarının yöneticilerinden anket tekniği ile elde edilen veriler, çok kriterli karar verme yöntemlerinden AHP, TOPSIS ve MOORA yöntemleri ile analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda iş kazası sebepleri arasında en yüksek üç kaza nedeninin; “ISM kodu gerekliliklerine uymama ”, “yönetim yetersizliği” ve “ makine-ekipman arızası” kaynaklı kazalar olduğu ve en düşük üç kaza türünün ise “yük operasyon kaynaklı”, “ çalışma ortamının fiziki koşulları” ve ‘‘meteorolojik koşullar ’’ olduğu sonucuna varılmıştır. Gerçekleştirilen TOPSIS ve MOORA analizlerinde en riskli gemi türü “Ro-Ro Gemisi” olarak bulunurken AHP yöntemi ile gerçekleştirilen analizde en riskli gemi türünün ‘‘sıvı dökme yük gemisi” olarak bulunmuştur. Literatürde daha önce gemilerdeki iş kazalarının nedenlerini ve üç farklı çok kriterli karar verme tekniğini bir arada kullanan bir yönteme rastlanılmaması sebebiyle çalışmanın alan yazınına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Denizcilik, Gemiler, İş Kazası, AHP, MOORA, TOPSIS

Analysis of Work Accidents Occurig on Ships with Multi-Criteria Decision-Making Methods

Öz

The most important actors of maritime transportation, which is mostly preferred to international trade, are ships. Maritime transportation It is vital to comply with the principles of occupational safety and to analyze occupational accidents on ships where there is a dangerous working environment for non-disruption of activities and sustainable maritime transportation. In this study, the purpose of the study is to analyze the causes of occupational accidents occurring on merchant ships and to examine occupational accidents according to the types of ships. For this purpose, the data obtained by survey technique from the captain, chief engineer and managers of the safety and quality departments of the ship operators working on the ships were analyzed by AHP, TOPSIS and MOORA methods, which are multi-criteria decision-making methods. Among the causes of occupational accidents as a result of research, the most high-end accident, the cause of; “Failure to comply with ISM code requirements”, “management failure” and “ machinery and equipment malfunction” and the lowest was obtained from three types of accident, “due to load and operation”, “ the physical conditions of the work environment” and ‘meteorological conditions’concluded that there are. In the TOPSIS and MOORA analyses performed, the most risky type of ship was found to be a “Ro-Ro Ship”, while the most risky type of ship was found to be a ‘liquid bulk cargo ship” in the analysis performed by the AHP method. Since there has not been a method in the literature that uses the causes of work accidents on ships and three different multi-criteria decisional techniques together before, it is thought that the study will contribute to the field of literature.

Anahtar Kelimeler

Maritime, Ships, Work Accident, AHP, MOORA, TOPSIS

Kaynakça

• Akalp, G., & Yamankaradeniz, N. (2013). İşletmelerde Güvenlik Kültürünün Oluşumunda Yönetimin Rolü ve Önemi. Sosyal Güvenlik Dergisi, 96-109.
• Akarsu, D. (2016). Yüksekten Düşme Kazaları Üzerine Bir Risk Değerlendirilmesi . Ankara : Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü .
• Aksüt, G., Eren , T., & Tüfekçi , M. (2021). Tekstil Sektöründe Çalışan Kadın Çalışanların Maruz Kaldığı Ergonomik Risklerin Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri İle Belirlenmesi . Journal of Industrial Engineering, 12-33.
• Akyüz, K. C., Yıldırım , İ., Akyüz, İ., & Esen , N. (2019). Orman ürünleri sanayi sektöründe iş kazası ve ölümlü iş kazalarının Türkiye ve Avrupa Birliği ülkeleri düzeyinde incelenmesi. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 193-207.
• Alnıpak, S., & Yorulmaz, M. (2019). Tersane Yöneticilerinin Bakış Açısından Bütünleştirilmiş AHP-TOPSİS ve AHP-MOORA Yöntemleri İle Tersane Kuruluş Yeri Seçimi: Akdeniz Bölgesi Örneği . Beykoz Akademi Dergisi , 106-125.
• Arıtan, A. E., & Ataman, M. (2017). Kaza Oranları Hesaplamalarıyla İş Kazası Analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 239-246.
• Bak, O. A. (1998). Denizcilik Sektöründe Risk Analizi ve Uluslararası Güvenli Yönetim Kodu. İstanbul : İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Barlas, B. (2017). Gemi İnşaatı Sanayinde İş Kazalarının Analizi . İstanbul Teknik Üniversitesi 1. İş Sağlığı ve Güvenliği Çalıştayı (pp. 59-72). İstanbul: Nisan Yayınları.
• Brauers, W. K., & Zavadskas, E. K. (2006). The MOORA Method and Its Application to Privatization in a Transition Economy (Vol. 35). Control and Cybernetics.
• Budiyanto, M. A., & Fernanda, H. (2020). Risk Assessment of Work Accident in Container Terminals Using the Fault Tree Analysis Method. Journal of Marine Science and Engineering, 466.
• Burbeck, R., Coomber, S., Robinson, S., & Todd, C. (2002). Occupational Stress in Consultants in Accident and Emergency Medicine: a National Survey of Levels of Stress at Work. Emergency Medicine Journal, 234-238.
• Cerev, G., & Yıldırım, S. (2018). Çalışanların Kişisel Özelliklerinin İş Kazası ve Meslek Hastalıklarına Etkisi Üzerine Bir İnceleme . Fırat Üniversitesi İİBF Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 53-72.
• Cooper, D. (2001). Improving Safety Culture. London: John Wiley and Sons pbl. Çakır, E. (2019). İşyeri Tehlikeleri ve Mesleki Riskler: Ticaret Gemilerinde Meydana Gelen İş Kazaları Üzerine Bir İnceleme . İzmir : Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü .
• Çeri, G. (2018). Makinelerde İş Güvenliği Kapsamı, Kaza Oranlarının Değerlendirilmesi ve Çözüm Önerileri . Antalya : Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü . Çiçek, H., & Çağdaş, A. (2020). Ergonomik Faktörlerin Çalışan Performasına Olan Etkileri . OHS ACADEMY , 135-143. Dişkaya, F., & Emir, Ş. (2021). AHP-TOPSIS Bütünleşik Yaklaşımıyla Deprem Riski Tabanlı İstanbul İli Kentsel Dönüşüm Öncelik Sıralaması. Afet ve Risk Dergisi , 203-223.
• Dizdar, E. N. (2001). Kaza Sebeplendirme Yaklaşımları. Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 26-31.
• Ece, J. N. (2022, 09 19). Deniz Haber . Retrieved from denizhaber.com: https://www.denizhaber.com/uluslararasi-emniyetli-yonetim-ism-kodu
• Efe, Ö. F., & Efe, B. (2019). Tekstil Sektöründe İş Kazalarına Sebep Olan Risk Faktörlerinin DEMATEL Yöntemiyle Analizi. Düzce Üniversitesi Bİlim ve Teknoloji Dergisi , 1162-1175.
• Eliopoulou , E., Papanikolaou, A., & Voulgarellis, M. (2016). Statistical Analysis of Ship Accidents and Review of Safety Level. Safety Science, 282-292. Eravcı, D. B. (2018). İş Kazalarının Box-Jenkins ARIMA Tekniği Kullanılarak Modellenmesi. Çalışma İlişkileri Dergisi, 58-71.
• Erdoğan, H. (2021). İş Kazaları . In H. Erdoğan, İş Sağlığı ve Güvenliği Sınavlarına Hazırlık Konu Kitabı (pp. 153-177). Bursa : Stüdyo Star Ajans Matbaacılık Ltd. Şti. .
• Esmer, S. (2019). Liman ve Terminal Yönetimi . Eskişehir : Anadolu Üniversitesi .
• Fabiano, B., Curro, F., Reverberi, A., & Pastorino, R. (2008). A statistical study on temporary work and occupational accidents: Specific risk factors and risk management strategies. Safety science, 535-544.
• Güleç, M. A., & Ayvaz, B. (2021). İtfaiye İstasyonlarındaki Tehlikelerin Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri İle Ölçülmesi . İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi , 127-145.
• Gülşahin, A., Cerim, H., & Soykan, O. (2020). Su Ürünleri Mühendisliği’nde Donanımlı Dalışın İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Değerlendirilmesi. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi , 94-101.
• Hacıbektaşoğlu, S. E., Mertoğlu, B., & H. T. (2022). Bulanık Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleriyle Bir Risk Analizi Uygulaması . International Journal of Advances in Engineering and Pure Sciences, 403-414.
• Hansen , H. L., Nielsen , D., & Frydenberg, M. (2022). Occupational Accidents Aboard Merchant Ships. Occupational and Environmental Medicine, 85-91.
• Hetherington, C., Flin, R., & Mearns, K. (2006). Safety in Shipping: The Human Element. Journal of Safety Research, 401-411.
• İlhan, S. (2018). Gemi Acil Durum/ Gemi Terk Ekipmanlarının ve Operasyonunun İş Güvenliği Açısından Risk Temelli Olarak İncelenmesi. İstanbul : Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü .
• Işık, M. K. (2016). Gemi Bakım Onarım Sektörü Kapalı Alanlarında İş Sağlığı ve Güvenliği. Ankara : Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü .
• Jovanović, J., Arandelovic, M., & Jovanović, M. (2004). Multidisciplinar Aspects of Occupational Accidents. Working and Living Environmental Protection, 325-333.
• Kaplan, M., & Kaplan , M. Ç. (2019). Türkiye'de Çalışanların Demografik Özelliklerinin İş Kazalarına Etkilerinin Analizi . Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi , 74-89.
• Kayıran, E. B. (2019). Türkiye'de Denizyolu Taşımacılığının İş Sağlığı ve Güvenliği Verileri İle Analizi İçin Bir Bulanık Çıkarım Sistemi Çalışması . İzmir : Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü .
• Kayıran, E. B., & Çaylan , D. Ö. (2019). İş Sağlığı ve Güvenliği Konulu Bilimsel Çalışmalarda Denizcilik Sektörünün Yeri. İzmir : IV. Ulusal Liman Kongresi .
• Koç , M., & Akbıyık , N. (2011). Türkiye'de İş Kazalarının Maliyetleri ve Çözüm Önerileri . Akademik Yaklaşımlar Dergisi , 129-175.
• Kuleyin, B., & Aytekin, H. (2015). Çanakkale Boğazında 2004-2014 Yılları Arasında Gerçekleşen Deniz Kazalarının Analizi ve Kazaların Önlenmesine Yönelik Öneriler . Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi , 21-38.
• Kulkarni, K., Goerlandt, F., Li, J., Banda, V. O., & Kujala, P. (2020). Preventing shipping accidents: Past, present, and future of waterway risk management with Baltic Sea focus. Safety Science, 1-20.
• Menteşe, A., Akyıldız , H., & Helvacıoğlu , İ. H. (2014). Kargo Gemilerinin Risk Değerlendirmesi için Gri Tabanlı Dematel Tekniği. ICMT2014 Conference.
• Nam, D. (2019). İş Güvenliği Kültürü ve Güvenli Davranış Arasındaki İlişki: Gemi İnşa Sanayinde Bir Araştırma . Sakarya : Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü .
• Oral, T. (2021). 2012-2019 Yılları Arasında Maden Sektöründe Yaşanan İş Kazalarının Analizi ve ÇKKV Yöntemlerinin Katkısı. Bilim, Teknoloji ve Mühendislik Araştırmaları Dergisi, 101-109.
• Önay, O. (2018). Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri. (B. F. Yıldırım, & E. Önder, Eds.) Bursa: Dora Yayıncılık Ltd Şti.
• Önder, G., & Önder , E. (2018). Analitik Hiyerarşi Süreci. In B. F. Yıldırım , & Ö. Emrah , Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri (pp. 21-74). Bursa: Dora Basım Yayın Dağıtım Ltd Şti.
• Önen, L., İşsever , H., Sabuncu , H., Çakmak , D., & Tan , O. (1999). Gemi inşa İş Kolunda Çalışanlarda Dikkat ve Kaygının Değerlendirilmesi . Düşünen Adam , 28-31.
• Özdemir, M. (2018). Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri. (B. F. Yıldırım, & E. Önder, Eds.) Bursa: Dora Yayıncılık Ltd. Şti.
• Özdemir, Ş. (2006). Osmanlı Denizciliğinde Gemi Kazaları ve Dalışlar. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 365-380.
• Özdemir, Ü. (2016). Bulanık DEMATEL ve Bulanık TOPSIS Yöntemleri Kullanılarak Limanlarda Yaşanan İş Kazalarının İncelenmesi. Journal of ETA Maritime Science, 235-247.
• Öztürk, D., & Keleş, M. K. (2020). AHP ve TOPSIS Yöntemleri Kullanılarak Motorlu Kurye Seçimi: İlaç Sektöründe Bir Uygulama . Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 275-291.
• Öztürk, T., & Eren , Ö. (2019). Yaralanmalı İş Kazalarının En Fazla Meydana Geldiği İlk Otuz Sektörün Entropi Tabanlı Sıralama Tekniği İle Ayrıntılı İncelenmesi. Business & Management Studies: An International Journal, 153-171.
• Peker, V. C. (2019). Balıkçı ve Hizmet Gemilerinin İş Sağlığı ve Güvenliği Yönünden Değerlendirilmesi . Antalya : Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü .
• Salguero-Caparros, F., Suarez-Cebador, M., & Rubio-Romero, J. (2015). Analysis of Investigation Reports on Occupational Accidents. Safety Science, 329-336.
• Tantan, E., Mutaf , M., & Tepe , S. (2021). Psikososyal Risklere Karşı Farkındalığın Belirlenmesi ve Psikososyal Risklerin İş Kazalarına Etkisi Hakkında İş Güvenliği Uzmanlarının Tutumlarının İncelenmesi. Sağlık Profesyonelleri Araştırma Dergisi , 114-128.
• Taylan, M. (2008). Tersanelerde Meydana Gelen İş Kazaları ve İş Güvenliği . Gemi İnşaatı ve Deniz Teknolojisi Kongresi .
• Toffoli, A., Lef`evre, J., Bitner-Gregersen, E., & Monbaliu, J. (2005). Towards the Identification of Warning Criteria: Analysis of a Ship Accident Database. Applied Ocean Research, 281-291.
• Toktaş, P., & Can, G. F. (2018). Şantiyelerin İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Risk Düzeyi Seviyelerine Göre Kemira-m Yöntemi İle Sıralanması . Ergonomi , 123-136.
• Tutar, H., Nam , S., & Nam , D. (2019). İş Kazasının Önlenmesinde Güvenlik Kültürünün Belirleyicileri: Gemi İnşa Sanayi Üzerine Bİr Araştırma . International EUropean Journal of Managerial Research, 99-118.
• Tzannatos, E., & Kokotos, D. (2006). Analysis of Accidents in Greek Shipping During the Pre- and Post-ISM Period. Marine Policy, 679-684.
• Ünal, H. G., Gök , A., & Gök , K. (2008). Türkiye'de İş Kazalarının Sektörler ve Meslekler Bazında Analizi . Journal of Science and Technology of Dumlupınar University, 97-108.
• Viran, A., & Barlas, B. (2018). Gemilerde Kapalı Alanlarda Yapılan Çalışmalar ve İş Kazalarının Analizi. GMO Journal of Ship and Marine Technology Journal, 19-36.
• Winge, S., Albrechtsen, E., & Mostue, B. A. (2019). Causal factors and connections in construction accidents. Safety Science , 130-141.
• Yıldız, S. (2021). Sürdürülebilirlik Performansının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri İle Ölçümü. Alanya .
• Yıldız, S., & Özdemir , U. (2021). Türkiye’de Gelişmişlik Seviyesi İş Kazası İlişkisinin Analizi ve Benzer Gelişmişlik Seviyesindeki Ülkelerle Karşılaştırılması. İş Sağlığı ve Güvenliği Akademi Dergisi, 44-54.
• Yılmaz , F., & İlhan , M. (2018). Türk Bayraklı Gemilerin Karıştığı Deniz Kazaları ve Denizcilere Etkilerine İlişkin Bir Analiz. Gemi ve Deniz Teknolojisi , 80-95.
• Yılmaz, A. İ. (2013). İş Sağlığı ve Güvenliğinde Kaza Zinciri Teorisinin Önemi ile Açık İşletmelerdeki Tehlikeli Hareket ve Tehlikeli Durumlar. Yer ALtı Kaynakları Dergisi, 27-39.
• Yorulmaz, M., & Öztürk, M. A. (2018). Tersanelerdeki İş Kazası Nedenlerinin Önem Düzeylerine Göre Belirlenmesi . Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi , 132-143.