The Régie Company and Tobacco Smuggling in Shkodra, 1885-1910

Yıl 2023, , 19 - 44, 27.06.2023

Doğukan Oruç

https://doi.org/10.56679/balkar.1224352

Öz

The history of tobacco in Shkoder dates back to the 17th century. Being one of its production centres in Ottoman Albania, the city became a region where tobacco was grown and traded to the domestic and foreign markets. The arrival of the Tobacco Régie Company, which was established with European capital, to the region in 1884 encountered considerable local resistance in Shkoder. Large and small tobacco producers and traders fiercely opposed the practices of the Régie and made various endeavours to thwart the monopoly method from being applied to the region. As a historical phenomenon, tobacco smuggling also increased rapidly after the Company’s activities. Analysing the relations between the Régie and the local producers in Shkoder between 1885-1910, the study tries to portray this certain historical process in Ottoman Albania.

Anahtar Kelimeler

Shkoder, tobacco, Regie, tobacco smuggling, Ottoman Balkans, Albania

İşkodra’da Reji Şirketi ve Tütün Kaçakçılığı, 1885-1910

Öz

İşkodra’da tütün ziraatının ve ticaretinin tarihi 17. yüzyıla değin uzanmaktadır. Osmanlı Arnavutluk’undaki tütün üretim merkezlerinden biri olan şehir, bu ürünün yetiştirildiği ve iç ve dış pazarlara pazarlandığı bir bölge hâline gelmiştir. 1884 yılında Avrupa sermayesiyle kurulan Tütün Rejisi Şirketi’nin bölgeye gelmesi İşkodra’da ciddi bir toplumsal muhalefetle karşılaşmıştır. İrili ufaklı tütün üreticileri ve tüccarları Reji’nin uygulamalarına şiddetle karşı çıkmış ve tekel usulünün bölgeye uygulanmaması için çeşitli girişimlerde bulunmuşlardır. Tarihsel bir olgu olarak tütün kaçakçılığı da Reji Şirketi’nin bölgedeki faaliyetlerinden sonra hızla artmıştır. 1885-1910 yılları arasında İşkodra’da Reji Şirketi ile yerli üretici arasındaki ilişkileri inceleyen çalışma, Osmanlı Arnavutluk’undaki bu spesifik tarihî sürecin bir manzarasını sunmaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İşkodra, tütün, Reji, tütün kaçakçılığı, Osmanlı Balkanları, Arnavutluk

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• AE.SMST.II, 43/4211.
• BEO, 1160/86983; 3582/268620; 3586/268950.
• C.ML, 44/2050; 256/10563; 407/16683.
• DH.MKT, 605/13; 1353/92; 1372/109; 1395/18; 1398/120; 1415/85; 1496/113; 1796/103; 2091/36.
• DH.ŞFR, 124/107.
• HR.SYS, 115/30.
• HR.TH, 240/58.
• İ.DH, 694/48518.
• PLK.p, 4233, 6163.
• ŞD, 1190/29.
• Y.EE, 24/50.
• Y.MTV, 135/13.
• Yayımlanmış Kaynaklar ve Araştırma Eserleri
• Ahmed Şerif. Arnavutluk’da, Suriye’de, Trabslugarp’da Tanin. haz. Mehmet Çetin Börekçi. c. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1999.
• Akyıldız, Ali. “Alman Sermayesinin Balkanlar’daki Uzantısı: Selânik-Manastır Demiryolu.” Balkanlar’da İslâm Medeniyeti II. Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri: Tiran, Arnavutluk, 4-7 Aralık 2003. İstanbul: IRCICA, 2006: 127-161.
• Alpan, Necip. Prizren Birliği ve Arnavutlar. Ankara: Çağdaş Basımevi, 1978.
• Altunsoy, Burak. “Reji Uygulamaları ve Tütün Kaçakçılığını Engellemeye Yönelik Bir Girişim: Kordon Bölükleri.” Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 22/40 (2021): 547-602.
• Avcıoğlu, Doğan. Türkiye’nin Düzeni: Dün-Bugün-Yarın. c. 1. İstanbul: Tekin Yayınevi, 1976.
• Balsoy, Gülhan. “Gendering Ottoman Labor History: The Cibali Régie Factory in the Earyl Twentieth Century.” International Review of Social History 54 (2009): 45-68.
• Batman, Mustafa. “Tobacco Smuggling in the Black-Sea Region of the Ottoman Empire, 1883-1914.” İstanbul: İstanbul Şehir Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Bayur, Yusuf Hikmet. Türk İnkılâbı Tarihi. c. 1. Kısım 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• Bektaş, Gönül. “Bir Rumeli Kentinin Modernleşmesi: Üsküp 1839-1912 (1).” METU Journal of the Faculty of Architecture 37/1 (2020): 169-198.
• Blumi, Isa. “Thwarting the Ottoman Empire: Smuggling through the Empire’s New Frontiers in Yemen and Albania, 1878-1910.” International Journal of Turkish Studies 9/1-2 (2003): 251-270.
• Blumi, Isa. “Undressing the Albanian: Finding Social History in Ottoman Material Cultures.” Ottoman Costumes: From Textile to Industry. ed. Suraiya Farouqhi ve Christopher K. Neumann. İstanbul: Eren Yayınları, 2004. 123-151.
• Brummett, Palmira. Image and Imperialism in the Ottoman Revolutionary Press, 1908-1911. New York: State University of New York Press, 2000.
• Clayer, Nathalie. Arnavut Milliyetçiliğinin Kökeni: Avrupa’da Çoğunluğu Müslüman Bir Ulusun Doğuşu. çev. Ali Berktay. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Dağ, Mustafa. “Osmanlı Tütününde Çokuluslu Yabancı Sermaye Yatırımının Teşkilat Yapısı: Ankara Reji İdaresi Örneği.” Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22/2 (2022): 651-680.
• Dağ, Mustafa. “Urfa Reji Müdürlüğü ve Tütün Kaçakçılığıyla Mücadeledeki Rolüne Dair Bir İnceleme (1883-1925).” Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12/2 (2022): 673-695.
• Dağ, Mustafa. “XX. Yüzyıl Başlarında Reji İdaresi’nde Kayıt Dışı Ekonomi Davası: Menbiç Reji Memurluğu Örneği (1910-1911).” Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8/2 (2021): 207-228.
• Dığıroğlu, Filiz. “Selanik Ekonomisinde Unutulmuş Bir Alan: Tütün Üretimi, Ticareti ve Reji (1883-1912).” Osmanlı Araştırmaları 43/43 (2014): 227-272.
• Dığıroğlu, Filiz. Trabzon Reji İdaresi: Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterekü’l-Menfaa Reji Şirketi. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Bankası, 2007.
• Gawrych, George. The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam, and the Albanians, 1874-1913. Londra: I. B. Tauris, 2006.
• Genç, Mehmet. Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2000.
• Gingeras, Ryan. Sorrowful Shores: Violence, Ethnicity, and the End of the Ottoman Empire, 1912-1913. Oxford: Oxford University Press, 2009.
• Gounaris, Basil C. “From Peasants into Urbanites, from Village into Nation: Ottoman Monastir in the Early Twentieth Century.” European History Quarterly 31/1 (2001).
• Gökdemir, Oktay. “Aydın Vilayeti’nde Tütün Rejisi.” İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 1994.
• Günaydın, Gazi Giray. “Canik Mutasarrıflığı’nda Tütün Rejisi Uygulamalarına Karşı Tütün Amelelerinin Tepkileri.” Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi 7/7 (2009): 105-116.
• Hristov, Petko. “The Balkan Gurbet: Traditional Patterns and New Trends.” Migration in the Southern Balkans: from Ottoman Territory to Globalized Nation States. ed. Hans Vermeulen, Martin Baldwin-Edwards ve Riki van Boeschoten. Cham: Springer, 2015: 31-46.
• İnan, Huricihan. “Osmanlı Tarihi ve Dünya Sistemi: Bir Değerlendirme.” Toplum ve Bilim 23 (1983): 9-39. İşkodra Vilâyeti Salnâmesi. İşkodra: İşkodra Vilayet Matbaası, 1310.
• Karaca, Ali. “Osmanlı İmparatorluğunda Reji ve Tütün Kaçakçılığında Trabzon Örneği: Bir Yabancı Sermaye Serüveni.” Tütün Kitabı, ed. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi, 2003.
• Kasaba, Reşat. The Ottoman Empire and the World Economy: The Nineteenth Century. New York: State University of New York Press, 1988.
• Keyder, Çağlar; Özveren, Y. Eyüp ve Donald Quataert. “Port-Cities in the Ottoman Empire: Some Theoretical and Historical Perspectives.” Review (Fernand Braudel Center) 16/4 (1993): 519-558.
• Nacar, Can. “The Régie Monopoly and Tobacco Workers in Late Ottoman Istanbul.” Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East 34/1 (2014): 206-219.
• Neuburger, Mary C. Balkan Smoke: Tobacco and the Making of Modern Bulgaria. Ithaca: Cornell University Press, 2013.
• Nopcsa, Franz. Traveler, Scholar, Political Adventurer: A Transylvanian Baron at the Birth of Albanian Independence, The Memoirs of Franz Nopsca. çev. Robert Elsie. Budapeşte: Central European University Press, 2014.
• Oğuz, Zafer. Osmanlı Devleti’nin Genel Borçları: Düyun-ı Umumiye İdaresi. İstanbul: Gökkuşağı Kitabevi, 2011.
• Pakalın, Mehmed Zeki. Son Sadrazamlar ve Başvekiller. c. 1. İstanbul: Ahmet Sait Matbaası, 1940.
• Pamuk, Şevket. Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme, 1820-1913. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2005.
• Pamuk, Şevket. The Ottoman Empire and European Capitalism, 1820-1913: Trade, Investment, and Production. Cambridge: Cambridge University Press, 1987.
• Pamuk, Şevket. Uneven Centuries: Economic Development of Turkey since 1820. Princeton: Princeton University Press, 2018.
• Papajorgji, Harilla. The Development of Socialist Industry and its Prospects: In the People’s Republic of Albania. Tiran y.y., 1964.
• Ramber, Lui. Gizli Notlar. haz. Niyazi Ahmet Banoğlu. İstanbul: Tercüman Gazetesi, 1975.
• Reyhan, Cenk. Osmanlı’da Kapitalizmin Kökenleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2008.
• Shkurtaj, Gjovalin ve Hysa, Enver Hysa. Gjuha shqipe për të huajt dhe shqiptarët jashtë atdheut. Tiran: Toena, 2001.
• TBMM Zabıt Ceridesi. Üçüncü Devre, Dördüncü Celse, Seksen İkinci İnikad. (24 Mayıs 1928, Perşembe).
• Thompson, E. P. Avam ve Görenek. çev. Uygur Kocabaşoğlu. İstanbul: Birikim Yayınları, 2009.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “İkinci Abdülhamid’in Alman İmparatoruna Çekmiş Olduğu Bir Telgraf.” Türkiyat Mecmuası XII (1955): 135-144.
• Vardağlı, E. Tutku. “International Tobacco Politics and the Question of Social Movements in the Middle East: A Comparative Analysis of Ottoman and Iranian Cases.” Middle Eastern Studies 50/4 (2014): 606-621.
• Vardağlı, E. Tutku. “Tobacco Labor Politics in the Province of Thessaloniki: Cross-Communal and Cross-Gender Relations.” İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2011.
• Wallerstein, Immanuel. “The Ottoman Empire and the Capitalist World-Economy: Some Questions for Research.” Review 2/3 (1979): 389-398.
• Wallerstein, Immanuel. Sosyal Bilimleri Düşünmemek: 19. Yüzyıl Paradigmalarının Sınırları. İstanbul: bgst Yayınları, 2013).
• Yardımcı, Ezgi. “Osmanlı’nın Tütün Çıkmazı: Reji’ye Karşı Toplumsal Muhalefet.” Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Yılmaz, Fehmi. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Tütün: Sosyal, Siyasî ve Ekonomik Tahlili (1600-1883).” İstanbul:
• Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2005.