"Kölelerin İsyanı"nı Bastırmak: Bulgaristan'da Yasaklanan Bir Film ve Türkiye

Yıl 2021, Sayı: 7, 63 - 87, 31.12.2021

Cengiz Yolcu

Öz

Balkan Antantı’nın nihai şeklini almasından evvel Türkiye Cumhuriyeti, Balkanlarda bulunan devletler ile ikili antlaşmalar akdetmektedir. Her ne kadar Bulgaristan antlaşmaların tarafı olmak istemese de Türk ve Bulgar heyetlerinin karşılıklı ziyaretleri barışçıl bir geleceğe dair umut vermektedir. Ancak, müzakerelerin hararetle sürdüğü esnada gazetelerde çıkan Kölelerin İsyanı adlı filmin ilanı iki ülke arasında kısa süreli bir kriz yaşanmasına sebep olacaktır. Bulgar sinemasının kurucularından Vasil Gendov’un yönettiği ve başroldeki Levski karakterine hayat verdiği film 1860’lı yılların sonu ile 1870’li yılların hemen başında, Bulgaristan’da Osmanlı idaresine karşı yürütülen ihtilâlci faaliyetlerin hız kazandığı dönemi bir aşk hikayesi etrafında kurgulanmış halde izleyiciye sunulmaktadır. Fakat filmin konusu Türk hükümeti ve diplomatlarının tepkisini çeker ve gösterimden kaldırılması istenir. Yapımın Bulgaristan’daki sinema eleştirmenleri tarafından da ağır eleştirilere uğramasının ardından Bulgaristan Millî Eğitim Bakanı Atanas Boyaciev imzasıyla yayımlanan bir talimatname ile filmin gösterim izni iptal edilir. Bu çalışmada devletler arası krize sebep olan bir filmin gösterime girmesinin ardından yaşananlar ile politik ve diplomatik konjonktüre ters düşen bir sinema eserinin yasaklanma süreci değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Vasil Levski, Bulgaristan, Sinema, Sansür

“Kölelerin İsyanı”nı Bastırmak: Bulgaristan’da Yasaklanan Bir Film ve Türkiye

Öz

Balkan Antantı’nın nihai şeklini almasından evvel Türkiye Cumhuriyeti, Balkanlarda bulunan devletler ile ikili antlaşmalar akdetmektedir. Her ne kadar Bulgaristan antlaşmaların tarafı olmak istemese de Türk ve Bulgar heyetlerinin karşılıklı ziyaretleri barışçıl bir geleceğe dair umut vermektedir. Ancak, müzakerelerin hararetle sürdüğü esnada gazetelerde çıkan Esirlerin İsyanı adlı filmin ilanı iki ülke arasında kısa süreli bir kriz yaşanmasına sebep olacaktır. Bulgar sinemasının kurucularından Vasil Gendov’un yönettiği ve başroldeki Levski karakterine hayat verdiği film 1860’lı yılların sonu ile 1870’li yılların hemen başında, Bulgaristan’da Osmanlı idaresine karşı yürütülen ihtilâlci faaliyetlerin hız kazandığı dönemi bir aşk hikayesi etrafında kurgulanmış halde izleyiciye sunulmaktadır. Fakat filmin konusu Türk hükümeti ve diplomatlarının tepkisini çeker ve gösterimden kaldırılması istenir. Yapımın Bulgaristan’daki sinema eleştirmenleri tarafından da ağır eleştirilere uğramasının ardından Bulgaristan Millî Eğitim Bakanı Atanas Boyaciev imzasıyla yayımlanan bir talimatname ile filmin gösterim izni iptal edilir. Bu çalışmada devletler arası krize sebep olan bir filmin gösterime girmesinin ardından yaşananlar ile politik ve diplomatik konjonktüre ters düşen bir sinema eserinin yasaklanma süreci değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Balkan Antantı, Esirlerin İsyanı, Vasil Levski, Vasil Gendov, Atanas Boyaciev, Türkiye Cumhuriyeti, Bulgaristan, sinema, sansür

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Türkiye: Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA 030-10-0-0-196-343-10 Lef 9 BCA 030-10-00-00-241-631-13 Lef 1. BCA 030-10-00-00-241-631-13 Lef 2. BCA 030-10-00-00-242-633-1 Lef 2. BCA 030-18-01-02-3-24-15 BCA 030-18-01-02-19-26-8 BCA 030-18-01-02-43-17-12 BCA 030-18-01-02-118-95-15
• Bulgaristan: Dırjavna Agenstiya “Arhivi” TsDA, f. 177, op. 2, a. e. 569, l. 28. TsDA, f. 177, op. 2, a. e. 569, l. 31. TsDA, f. 177, op. 2, a. e. 569, l. 33. TsDA, f. 177, op. 2, a. e. 569, l. 34. TsDA, f. 177, op. 2, a. e. 569, l. 35. TsDA, f. 177, op. 2, a. e. 569, l. 36. TsDA, f. 177, op. 2, a. e. 569, l. 37. TsDA, f. 177, op. 2, a. e. 569, l. 38. TsDA, f. 177, op. 2, a. e. 570, l. 320. TsDA, f. 177, op. 2, a. e. 570, l. 330.
• Gazeteler Bılgarsko Kino, no. 1, 1933 Milliyet, 7 Eylül 1933 Milliyet, 8 Eylül 1933 Milliyet, 14 Eylül 1933 Milliyet, 20 Eylül 1933 Cumhuriyet, 15 Eylül 1933 Utro [Утро], 28 Eylül 1933 Vakit, 27 Eylül 1933 İkincil Literatür Alacı, Beral. “Atatürk’ün Diplomatlarından Tevfik Kamil Koperler ve Madrid Elçiliği Dönemindeki Çalışmaları (1934-1938).” Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, no. 51 (2021): 445-464.
• Armaoğlu, Fahir. 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi 1914-1995. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Boykov, Grigor ve Plamen Mitev. “Dokumentalni Svidetelstva za Godinata na Rajdane na Vasil Levski.” İstoriya 29, no. 1 (2021): 8-27
• Detrez, Raymond. Historical Dictionary of Bulgaria. Lanham, Maryland & Toronto & Oxford: The Scarecrow Press, Inc., 2006.
• Grozev, Aleksandır. Naçaloto iz İstoriyata na Bılgarskoto Kino 1895-1956. Sofya: İzdateltsvo na Bılgarskata Akademiya na Naukite, 1985.
• İvanova, İliana. “Преди 103 години филмът ‘Българан е галант’ поставя началото на българското кино.”
• Kardjilov, Petar Ivanov. The Cinematographic Activities of Charles Rider Noble and John Mackenzie in the Balkans (Volume Two) (Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 2020).
• Kırdjilov, Petır. Bılgarski İgralni Filmi: Anotirana İlyustrovana Filmografiya, Tom Pırvi, (1915-1948). Sofya: Dırjavno İzdatelstvo “Dr. Petır Beron”, 1987.
• Sadri Etem. “Bulgar Dostluğu ve Bir Film.” Vakit, 27 Eylül 1933: 3.
• Straşimirov, Dimitır T. Vasil Levski: Jivot, Dela, İzvori. Sofya: İz. Narodniyat Komitet “Vasil Levski”, 1929.
• Yanakiev, Aleksandır. Bılgarsko Kino: Entsiklopediya. Sofya: Titra, 2000.
• Yanakiev, Aleksandır. Sinema.bg. Sofya: Titra, 2003.
• Yolcu, Cengiz. “Bulgar Çarı ‘Çarlar Kenti’nde.” Osmanlı İstanbulu III. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Yolcu, Cengiz. “‘Bulgar Fesad Komitesi Reisi’ Vasil Levski’nin Eylemleri ve Mahkemede Verdiği İfade Üzerine Bir Değerlendirme.” Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi 1, no. 27 (2015): 15-63.