Makedonya Türkleri Arasında Bir Ağıt “Hamdi” Türküsü: Hikâyesi ve İncelemesi

Yıl 2024, , 1 - 18, 31.01.2024

Barış Pehlivan

https://doi.org/10.47139/balted.1314317

Öz

Balkanlarda yaşayan Türkler zengin bir edebî kültüre sahiptir. “Hamdi” ağıtı da Makedonya Türkleri arasında gelişen halk edebiyatı eserlerine örnek gösterilebilir. Yugoslavya Krallığı devrinde, ormanların tamamı devlet mülküydü. Bu yüzden serbest şekilde ağaç kesmek yasaktı ve ormanlarda bekçiler bulunuyordu. Ağıtın doğduğu ve hikâyesinin geçtiği bölge Makedonya’nın Güneydoğu bölgesindeki Ustrumca kasabasına bağlı Çanaklı köyüdür. Türkünün baş karakteri olan Hamdi de annesinin yakacak odun ihtiyacı için kaçak olarak ağaç kesmeye gider. Ağaç kestiği sırada ormancı ile karşılaşır. Ormancı ile aralarında geçen arbede sonrası ormancı tarafından öldürülür. Hamdi ölümü sonrası geri de gözleri yaşlı bir anne ve nişanlı bırakır. Bu olay üzerine annesi tarafından makalede konusu geçen ağıt yakılır. Bu olay tüm çevredeki köyleri de etkiler. Hatta Makedon köylerine bile bu ağıt yayılır. Dilden dile yayılan bu ağıt, Yugoslavya’dan Türkiye’ye göç eden Türkler aracılığı ile Türkiye’ye de gelir. Ağıt yakılışından günümüze kadar değişim geçirmiş, bu süreçte türküye dönüşerek ve notaya dökülerek TRT repertuvarına da girmiştir. Makalede ağıtın hikâyesi, ilk haline en yakın örneği, uğradığı değişim ve yayılışı, farklı çeşitlerinin Türkler ve Makedonlar arasındaki farkları saptanacaktır. Ağıtın hikâyesi de doğru hali ile saptanarak alana katkı sağlamak amacıyla aktarılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ağıt, Makedonya Türkleri, Türkü, Hamdi, Yugoslavya

A Lament Among Macedonian Turks, “Hamdi” Folk Song: Story and Analysis

Öz

Turks living in the Balkans have a rich literary culture. "Hamdi" lament can be cited as an example of folk literature developed among the Macedonian Turks. During the time of the Kingdom of Yugoslavia, all forests were state property. Therefore, it was forbidden to cut trees freely and there were rangers in the forests. The region where the lament originated and its story takes place is the village of Çanaklı, belonging to the Ustrumca region in southeastern Macedonia. The main character of the folk song, Hamdi, goes to illegally cut trees for his mother's firewood needs. While cutting a tree, he encounters a forest ranger. After a struggle between them, Hamdi is killed by the ranger. Hamdi's death leaves behind a tearful mother and a fiancée. In response to this incident, Hamdi's mother composes the lament mentioned in the article. This event affects all the surrounding villages, and the lament even spreads to Macedonian villages. This lament also comes to Turkey through the Turks who immigrated to Turkey from Yugoslavia. In this process, it was transformed into a folk song and notated and entered the TRT repertoire. In the article, the story of the lament, its closest original version, the changes it has undergone, and its dissemination will be examined. The different variations of the lament among Turks and Macedonians will be identified and compared. The true version of the lament's story will be accurately presented to contribute to the field.

Anahtar Kelimeler

Lament, Macedonian Turks, Folk Song, Hamdi, Yugoslavia

Kaynakça

• BOA. (NFS.d 6901). NFS.d.
• TRT. (THM, 2864).
• K.K.1: Hüseyin Yaltırık, Doğum Tarihi ve Yeri: 1957, Kuşadası Görüşme Tarihi: 21 Mayıs 2023
• K.K.2: Rasim Bahtiyar, Doğum Tarihi ve Yeri: 1951, Ustrumca, Yeni Mahalle Görüşme Tarihi: 1 Haziran 2023
• K.K.3: Atike Taşpınar, Doğum Tarihi ve Yeri: 1938, Ustrumca, Çanaklı Görüşme Tarihi: 26 Nisan 2023
• K.K.4: Yaşar Yalçın, Doğum Tarihi ve Yeri: 1942, Ustrumca, Çanaklı Görüşme Tarihi: 13 Mart 2023
• K.K.5: Hasan Selvi, Doğum Tarihi ve Yeri: 1929, Ustrumca, Veleüs Görüşme Tarihi: 10 Ağustos 2022
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük (Cilt 1). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Demir, G. K. (2015). Dede Korkut Anlatmalarından Hareketle Ağıt Türü. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15(2), 195-203.
• Ergin, M. (2015). Orhun Abideleri (49 basım). İstanbul: Boğaziçi.
• Gökbilgin, M. T. (2008). Rumeli'de Yürükler, Tatarlar ve Evlad-ı Fatihan (2 basım). İstanbul: İşaret.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü (Cilt 1). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hasan, H. (2008). Makedonya Türklerince Söylenen Türküler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Köprülü, M. F. (1980). Türk Edebiyatı Tarihi (2 basım). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Pars, M. (2019). Türkçe-Makedonca Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Piliçkova, S. (1985). İki Dilde Söylenen Halk Türkülerinin İncelenmesi Üstüne. Sesler, 21(194), 81-95.
• Şenel, S. (1988). Ağıt. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 1, s. 472-473). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Yaltırık, H. (1981, 1 1). (R. Avcı, Prodüktör, & TRT THM) [Erişim tarihi: 22.05.2023] (https://www.repertukul.com/GITME-HAMDI-M-GITME-SEN-BUGUN-ODUNA-2864)
• Yaltırık, H. (2021, Mayıs 18). Gitme Hamdi'm Sen Bugün Oduna - Hüseyin Yaltırık. [Erişim tarihi: 23.05.2023] (https://youtu.be/GqRxxUdwYcs)