Filibeli Ahmet Efendi Örneğinde Tanzimat Dönemi Edebî Patronaj İlişkilerinin İşleyiş Süreci

Yıl 2023, , 223 - 244, 31.07.2023

Umut Soysal , Ali Emre Özyıldırım

https://doi.org/10.47139/balted.1314740

Öz

Türk edebiyatının en uzun periyodu sayılan İslam etkisinde gelişen Türk edebiyatı, edebiyat tarihçileri tarafından divan, klasik, eski Türk edebiyatı gibi farklı tanımlarla adlandırılmaktadır. 15. yüzyıldan itibaren güçlü örneklerini veren Türk edebiyatının bu dönemi, 19. yüzyılın ortalarından itibaren Osmanlı Devleti'nde yaşanmaya başlanan siyasi, iktisadi ve idari dönüşümden doğrudan etkilenmiş, Tanzimat süreci ile birlikte batı etkisinde yeni bir edebiyat oluşmaya başlamıştır. Ancak bu dönüşüm süreci çok hızlı olmamış, klasik dönemdeki tür, şekil ve içeriklerin değişmesi zamanla gerçekleşmiştir. Bu değişim sürecinden doğrudan etkilenmeyen geleneğin bir başka unsuru, şiirlerin yazılış ve sunuluş süreçleridir. Şairler bu dönemde de şiirlerini yine belirli patronlara sunmuşlar, şiirleri karşılığında sosyal ve iktisadi beklentilere girmişlerdir. Balkan coğrafyasında yaşayan Osmanlı şairleri de Osmanlı edebiyatının en büyük koruyucusu ve hamisi olan padişahla edebî bir iletişim hâlinde olmuşlar, padişahtan bir takım talep ve beklentilerde bulunmuşlardır. Bu yazıda Abdülaziz devri şairlerinden olan Muhtar mahlaslı Filibeli Ahmet Efendi'nin Sultan ile kurduğu edebî patronaj ilişkisi incelenmiş, Muhtar'ın Sultan’a sunduğu şiir üzerinden Tanzimat dönemi devlet sanat ilişkisi hakkında bazı değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, edebî patronaj, Balkanlar, Filibe, Filibeli Ahmet Efendi, Muhtar

The Process of Literary Patronage Relations in the Tanzimat Period in the Example of Filibeli Ahmet Efendi

Öz

Turkish literature, which developed under the influence of Islam, which is considered the longest period of Turkish literature, is named by literary historians with different definitions such as divan, classical, old Turkish literature. This period of Turkish literature, which has given strong examples since the 15th century, was directly affected by the political, economic and administrative transformation that started to be experienced in the Ottoman Empire from the middle of the 19th century, and a new literature under the influence of the West began to emerge with the Tanzimat process. However, this transformation process was not very fast, and the changes in the type, shape and content in the classical period took place over time. Another element of the tradition that is not directly affected by this change process is the writing and presentation processes of the poems. In this period, the poets presented their poems to certain patrons, and they entered into social and economic expectations in return for their poems. Ottoman poets living in the Balkan geography were in literary communication with the sultan, who was the greatest protector and patron of Ottoman literature, and they made some demands and expectations from the sultan. In this article, the literary patronage relationship of Filibeli Ahmet Efendi, one of the poets of the Abdülaziz era, with the pseudonym Muhtar, and the Sultan, was examined, and some evaluations were made about the state-art relationship in the Tanzimat period through the poem that Muhtar presented to the Sultan.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, literary patronage, Balkans, Plovdiv, Filibeli Ahmet Efendi, Muhtar

Kaynakça

• Akyıldız, A. (1993). Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform. İstanbul: Eren.
• Altuntaş, H. ve Şahin M. (2011). Kur’an-ı Kerim Meali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Bogdanar, V. (1999). Siyaset Bilimi Ansiklopedisi. Bülent Peker (Çev.). Ankara: Ümit.
• Findley, C. (1994). Osmanlı Devletinde Bürokratik Reform (1789-1922). İstanbul: İz.
• İsen, M. (2009). Varayım Gideyim Urumeli'ne. Türk Edebiyatının Balkan Boyutu. İstanbul: Kapı.
• İsen, M. (2010). Tezkireden Biyografiye. İstanbul: Kapı.
• Karaer, N. (2003). Sultan Abdülaziz'in Avrupa Seyahati ile Osmanlı ve Batı Kamuoyundaki Yankıları [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Karakuş, F. (2021). Bulgaristan'ın Sofya, Filibe ve Eski Zağra Kentlerinde İnşa Edilen Osmanlı Camileri Üzerine Bir Değerlendirme Çalışması. International Journal of Social Humanities Sciences Research (JSHSR). 8(71), 1564-1582.
• Kılıç, F. (2007). Kültür Tarihimizde Filibe ve Filibeli Divan Şairleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Velî Araştırma Dergisi, (43), 67-81.
• Köprülü, F. (2009). Osmanlı İmparatorluğu'nun Kuruluşu. Ankara: Akçağ.
• Kuneralp, S. (1999). Son Dönem Osmanlı Erkan ve Ricali (1839-1922). İstanbul: İSİS.
• Kurnaz, C. ve Çeltik, H. (2013). Divan Şiiri Şekil Bilgisi. Ankara: Berikan.
• Kütükoğlu, M. (2013). Osmanlı Belgelerinin Dili, Diplomatika. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Süreyya, M. (1996). Sicill-i Osmani. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
• Tekin, Ş. (2014). İştikakçının Köşesi. İstanbul: Dergah.
• Uzunçarşılı, İ.H. (2014). Osmanlı Devleti'nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Weber, M. (2012). Ekonomi ve Toplum. Latif Boyacı (Çev.). İstanbul: Yarın.