Türkçede “Karadağlıca” Dil Adının Kullanılışına Dair

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 33 - 44, 31.01.2025

Cemre Sena Yıldız

https://doi.org/10.47139/balted.1597073

Öz

Karadağlıca; Balkan coğrafyasında konuşulan, Karadağ'da resmî dil statüsüne sahip olmuş, iki adet yazı sistemi, iki adet ağız sahası bulunan Güney Slav dilidir. Türkçenin Balkan coğrafyasındaki komşularından biri olmasına rağmen Türkçe konuşurları tarafından daha az duyulan ve bilinen dillerdendir. Bunun sebebi, konuşur sayısının diğer dillere göre az olmasına bağlanabilir. Türkçede bu dilin ismi, dili konuşan etnik kökene (Karadağlı) getirilen {+CA} ekiyle kurulmuştur. Ancak Türkçe yazılan akademik kaynaklarda bu dilin “Karadağlıca” olan adının yanında farklı şekillere de rastlanmıştır. Yayınlardaki örnekler sunularak durum ortaya konmuştur. Bu çalışmada öncelikle ana hatlarıyla Karadağ’a, Karadağlılara ve Karadağlıcaya dair genel bilgiler aktarılmıştır. Ardından Karadağlıların dillerini nasıl adlandırdıkları ve başka dillerde bu dilin nasıl adlandırıldığı açıklanmıştır. Çalışmanın öne sürdükleri arasında, Türkçede yeni kullanıma giren veya yaygınlaşan dil adlarında {+CA} yapım ekinin ülke veya coğrafya adına değil, o dili konuşan etnik ada getirilmesi gerektiğidir. Türkçenin dil adı düzeni millet, kavim, halk adlarına {+CA} ekini veya “dili” sözüyle kurulur. Ülke adına doğrudan ek getirerek yapılan adlandırmalar hatalı kullanılan adlar olarak yanlış anlamalara yol açabilir. O ülke veya coğrafyadaki diğer dilleri kapsam dışı bırakarak çok dilliliği ihlal edebilir ve Türkçenin dil adlandırma yaklaşımıyla da çelişir. Çalışma bu görüşten hareketle, yanlış kullanımların önüne geçmek ve henüz yaygınlaşmadan hatalı şekilden kaçınmak gerektiğini vurgulamıştır

Anahtar Kelimeler

Karadağ, Karadağlı, Karadağlıca, Karadağlı dili, dil adlandırması

On Use of Montenegrin Language Name in Turkish

Öz

Montenegrin is a South Slavic language spoken in the Balkans, official language in Montenegro. It has two writing systems, two dialectal areas. Despite being one of the neighboring languages to Turkish within the Balkans, Montenegrin remains relatively unfamiliar to Turkish speakers. This may be attributed to its smaller number of speakers compared to other languages. In Turkish, the name of this language is derived by attaching the suffix {+CA} to the ethnonym of speakers (Karadağlı). However, in Turkish academic literature, alternative names for this language are also encountered alongside “Karadağlıca”. Examples from publications are provided to illustrate this variation. This study first offers a general overview of Montenegro, Montenegrins, and the Montenegrin language. It then examines how Montenegrins refer to their language and how it is named in other languages. Among the arguments put forth is the assertion that in Turkish, when naming languages newly introduced or gaining prominence, suffix {+CA} should be applied to the ethnonym of speakers, rather than to the name of the country or region. Turkish naming conventions for languages are typically structured by adding the suffix {+CA} or the word “language” to the names of nations, ethnic groups, or communities. Naming practices based on the country's name can lead to erroneous interpretations, potentially excluding other languages spoken in the region, violating multilingualism, and contradicting the Turkish approach to language nomenclature. Building on this perspective, the study underscores the need to avoid incorrect naming practices before they become widespread and to adhere to accurate naming conventions

Anahtar Kelimeler

Montenegro, Montenegrin (Karadağlı), Montenegrin language (Karadağlıca), language nomenclature

Kaynakça

• Alibekiroğlu, S. (2017). Türkçede Sözcük Türetme Yolları. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 16(1), 35-46.
• Anayasa: “Karadağ Cumhuriyeti Anayasası”, Ustav Crne Gore. 19 Oktobar 2007, Podgorica: Ustavotvorna Skupština Republike Crne Gore.
• Dilek, M. Ş. (2022). Türkiye-Karadağ İlişkileri. Geçmişten Günümüze Türkiye-Balkan Ülkeleri İlişkileri içinde, 181-200.
• Gökdağ, B. A. (2012). Balkan Ülkelerinin Anayasalarında Dil Kullanımı ile İlgili Düzenlemeler. Turkish Studies, 7(4), 69-97.
• Gökdayı, H.; Sebzecioğlu, T. (2011). Türkiye Türkçesinde {-CA} Biçimbiriminin Türleri. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 147-172.
• Handžić, A. (2017). Sultan IV. Murad’ın Erdel Prensi I. George Rakoçi’ye Yazdığı Berât. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 6(2), 381-407.
• İğci, A. (2019a). Karadağ Türk Ağzı. Ankara: Gazi Kitabevi.
• İğci, A. (2019b). Türkçede Kullanılan Dil Adlarının Yapısı. XI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, 16-18.
• İğci, A. (2020). Güney Slav Resmî Dillerinden Karadağlıcaya Genel Bakış. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, 2(2), 17-30.
• Korkmaz, Z. (1959). Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek ile Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Bir Deneme. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XVII(3-4), 275-358.
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi) [2. baskı]. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köseoğlu, N. A. (2020). Batı Balkan Ülkelerinde Azınlık Hakları. Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, 28(1), 147-177.
• Morrison, K. (2009). Montenegro: A Modern History. Bloomsbury Publishing.
• Orhanlı, T. (2020). Karadağ Dilinde Türkçe Unsurlar [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erciyes Üniversitesi.
• Özer, F. (2010). Arşiv Vesikalarına Göre XIX. Yüzyılda Karadağ İsyanları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi.
• Özkan, A. (2016). Berlin Antlaşması Sonrasında Karadağ’da Müslüman Emlakı Meselesi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 35(59), 85-114.
• Rastoder, Š. (2017). Montenegro and the Montenegrins in the Yugoslavia-Statehood Loss and Its Renewal. In Yugoslavia from a Historical Perspective, (s. 90-125).
• Temizer, A. (2013). Karadağ’da Öteki Sorunu: Müslümanlar (1878-1913). History Studies, Volume 5 Issue 3, s. 223-240.
• Tosun, İ. (2010). Türkiye Türkçesinde +CA Ekinin Kullanım ve Anlam Çeşitliliği. Turkish Studies.
• Tulun, T. E. (2022). Ortodoks Kilisesi-Karadağlılar ile Sırp Ortodoks Kilisesi Arasında Kilise Çatışması (No. rkvtg). Center for Open Science.
• Urhan, V. C. (2015). Karadağ’da Osmanlı Hâkimiyetinin Zayıflaması (17. ve 18. Yüzyıllar). Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 4(2), 113-135.
• Taranan Kaynaklar:
• 2006 Kaynak-1: Eker, S. (2006). Bosna’da Etno-Linguistik Yapı ve Türk Dili ve Kültürü Üzerine. Millî Folklor, (72), 71-84.
• 2011 Kaynak-1: Türbedar, E. (2011). Balkanlar’da Nüfus Sayımları ve Kimlik Tartışması. TEPAV Değerlendirme Notu. (Mart 2011), 2-6.
• 2012 Kaynak-1: Gökdağ, B. A. (2012). Balkan Ülkelerinin Anayasalarında Dil Kullanımı ile İlgili Düzenlemeler. Turkish Studies, 7(4), 69-97.
• 2015 Kaynak-1: Bayram, M., & Emiroğlu, H. (2015). Hırvat Milliyetçiliğinde Dil Unsurunun Rolü The Role of Language in Croatian Nationalism, Uluslararası Hukuk ve Politika, 11(43), 39-67.
• 2015 Kaynak-2: Tuğluca, M. (2015). Güvenlik Kaygılarının İdari Modernleşmeye Etkisi: Taşlıca'nın İdari Dönüşümü 1851-1912. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (38), 177-218.
• 2018 Kaynak-1: İğci, A. (2018). Batı Rumeli Ağızlarının Sınıflandırılması İçin Görüşler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 18(2), 523-534.
• 2019 Kaynak-1: İğci, A. (2019). Karadağ Türk Ağzı. Ankara: Gazi Kitabevi.
• 2019 Kaynak-2: İğci, A. (2019). Türkiye Türkçesi Coğrafyası İçinde Karadağ Sahası. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(1), 159-182.
• 2019 Kaynak-3: İğci, A. (2019). Türkçede Kullanılan Dil Adlarının Yapısı. XI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, 16-18.
• 2019 Kaynak-4: İğci, A. (2019). Karadağ Ağızlarında Gelecek Zaman Eki Olarak {˗[A]r}. X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı.
• 2020 Kaynak-1: İğci, A. (2020). Güney Slav Resmî Dillerinden Karadağlıcaya Genel Bakış. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, 2(2), 17-30.
• 2020 Kaynak-2: İvosevic İpek, S. (2020). Dil Öğretimi Amaçlı Türkçe-Sırpça Karşılaştırması. International Journal of Language Academy, 8(1), 151-165.
• 2020 Kaynak-3: Cansu, E.; Bahar, M. (2020). Türkiye’de Turist Başına Düşen Rehber Sayılarının Tespiti ve İhtiyaç Analizi. 3. Ulusal Turist Rehberliği Kongresi Bildiri Kitabı, 173-183.
• 2021 Kaynak-1: İğci, A. (2021). Karadağ Topraklarında Türkçe ve Karadağlıca Ağızlarının Etkileşimi “Interaction of Turkish And Montenegrin Dialects In Territory of Montenegro”. V. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri: 7-8 Kasım 2019, 483-534.
• 2021 Kaynak-2: İğci, A. (2021). Batı Rumeli’yi Osmanlı Türkçesi Geçmişiyle Anlamaya Çalışmak, “Trying to Understand Western Rumelia with Ottoman Turkish Background”. I. Uluslararası Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 20-21
• 2021 Kaynak-3: Sülçevsi, İ.; Memishi, İ. (2021). Kosova Türklerinde Sevimli (Hipokoristik) Adlar. Folklor/Edebiyat, 27(106), 581-596.
• 2022 Kaynak-1: Kanacı, A., Demirarslan, D., & Savçın, E. B. (2022). Karadağ Geleneksel Konut Mimarisine Genel Bir Bakış. Mimarlık ve Yaşam, 7(2), 467-502.
• 2022 Kaynak-2: Özdamar, F. (2022). Kültürün Yolculuğu: Yeni Pazar Boşnak Kültüründe Türk Kültürünün İzleri. Yol Kitabı, 177.
• 2022 Kaynak-3: Dilek, M. Ş. (2022). Türkiye-Karadağ İlişkileri. Geçmişten Günümüze Türkiye-Balkan Ülkeleri İlişkileri içinde, 181-200.
• 2023 Kaynak-1: İğci, A. (2023). Rumeli’de Türkiye Türkçesinin XXI. Yüzyılı, Doğumunun 80. Yılında Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı içinde, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• 2023 Kaynak-2: Yolcu, F. (2023). Kültürlerarası İletişim Yeterliği Bağlamında Uluslararası Öğrencilerin Çok Dilli Becerileri. SSD Journal, 8(41), 15-28.