Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kyzikos Kazıları (BCS'21)

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: BCS 21 ÖZEL SAYI, 87 - 99, 31.12.2021

Engin Çağman

https://doi.org/10.38120/banusad.1026732

Cited By: 1

Öz

Makalenin amacı Osmanlı Devleti döneminde yerli ve yabancı şahısların Kyzikos antik kentine ilgisini, bölgede çeşitli amaçlarla giriştikleri kazı faaliyetlerini ve devletin bu faaliyetlere yaklaşımını ortaya koymaktır. Çalışma, Osmanlı arşiv belgeleri temelinde ele alınmıştır. Günümüzde Balıkesir’e bağlı Erdek ilçesinin sınırları içinde kalan ve halen arkeolojik kazıların devam ettiği bölge, Osmanlı arşiv belgelerinde bazen Belkıs harabeleri bazen de Kyzikos olarak ifade edilmektedir.
19. yüzyılın sonlarından itibaren hem yerli hem de yabancı araştırmacıların Kyzikos’a ilgisinin arttığı görülmektedir. Resmî araştırmacıların incelemeleri dışında bölge halkının da çeşitli amaçlarla kentin harabelerinden faydalanmaya çalıştığı anlaşılmaktadır. Buna ilave olarak kalıntılar İstanbul’da, bazı inşaat ve tadilat faaliyetlerinde kullanılmıştır. Avrupalıların kazı çalışmalarının resmi gerekçesi bilimsel araştırmalar olarak görülmekle birlikte o dönemde Osmanlı coğrafyasındaki antik eserlerin ülke dışına kaçırıldığı göz önüne alındığında Kyzikos’da da benzer amaçla hareket ettiklerini ileri sürmek mümkündür.
Osmanlı Devleti’nin de Kyzikos’un öneminin farkında olduğunu söyleyebiliriz. 1869’da kurulan Müze-i Hümayun’un ilk müdürü Edward Goold’un aynı yıl Kyzikos harabelerine gitmesi ve İstanbul’a çok sayıda eski eser getirmesi bunun göstergesidir. Buna ilave olarak Maarif Nezareti’nin, özel şahısların imparatorluk coğrafyasında kazı yapmasına olumlu yaklaşırken Kyzikos’ta izin vermek istememesi ve bu kentte kazıyı bizatihi devletin yapması konusundaki ısrarı konuyla ilgili başka bir örnektir. Ayrıca yine Müze-i Hümayun’un kurulduğu yıl eski eserlerin korunmasını ve kazıların bir düzen çerçevesinde yapılmasını amaçlayan “Asar-ı Atika Nizamnamesi” ihdas edilmiş, Kyzikos kazılarında nizamnameye uyulması konusunda gayet hassas davranılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kyzikos, Belkıs, Bandırma, Erdek

Destekleyen Kurum

Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi

Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kyzikos Kazıları

Öz

Makalenin amacı Osmanlı Devleti döneminde yerli ve yabancı şahısların Kyzikos antik kentine ilgisini, bölgede çeşitli amaçlarla giriştikleri kazı faaliyetlerini ve devletin bu faaliyetlere yaklaşımını ortaya koymaktır. Çalışma, Osmanlı arşiv belgeleri temelinde ele alınmıştır. Günümüzde Balıkesir’e bağlı Erdek ilçesinin sınırları içinde kalan ve halen arkeolojik kazıların devam ettiği bölge, Osmanlı arşiv belgelerinde bazen Belkıs harabeleri bazen de Kyzikos olarak ifade edilmektedir.
19. yüzyılın sonlarından itibaren hem yerli hem de yabancı araştırmacıların Kyzikos’a ilgisinin arttığı görülmektedir. Resmî araştırmacıların incelemeleri dışında bölge halkının da çeşitli amaçlarla kentin harabelerinden faydalanmaya çalıştığı anlaşılmaktadır. Buna ilave olarak kalıntılar İstanbul’da, bazı inşaat ve tadilat faaliyetlerinde kullanılmıştır. Avrupalıların kazı çalışmalarının resmi gerekçesi bilimsel araştırmalar olarak görülmekle birlikte o dönemde Osmanlı coğrafyasındaki antik eserlerin ülke dışına kaçırıldığı göz önüne alındığında Kyzikos’da da benzer amaçla hareket ettiklerini ileri sürmek mümkündür.
Osmanlı Devleti’nin de Kyzikos’un öneminin farkında olduğunu söyleyebiliriz. 1869’da kurulan Müze-i Hümayun’un ilk müdürü Edward Goold’un aynı yıl Kyzikos harabelerine gitmesi ve İstanbul’a çok sayıda eski eser getirmesi bunun göstergesidir. Buna ilave olarak Maarif Nezareti’nin, özel şahısların imparatorluk coğrafyasında kazı yapmasına olumlu yaklaşırken Kyzikos’ta izin vermek istememesi ve bu kentte kazıyı bizatihi devletin yapması konusundaki ısrarı konuyla ilgili başka bir örnektir. Ayrıca yine Müze-i Hümayun’un kurulduğu yıl eski eserlerin korunmasını ve kazıların bir düzen çerçevesinde yapılmasını amaçlayan “Asar-ı Atika Nizamnamesi” ihdas edilmiş, Kyzikos kazılarında nizamnameye uyulması konusunda gayet hassas davranılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kyzikos, Belkıs, Bandırma, Erdek

Anahtar Kelimeler

Kyzikos, Belkıs, Bandırma, Erdek

Kaynakça

• Referans 1 Osmanlı Arşiv Belgeleri; MF.MKT.00035.00036.001.001, 5 Nisan 1292/17 Nisan 1876
• MF.MKT.00036.00047.001.001, 29 Nisan 1292/11 Mayıs 1876
• Referans 2 -Nurettin, K. (2013) “Kyzikos, Hellespontus’da Bir Eyalet Merkezi”,Güzel Sanatlar Dergisi, 31: 69-91
• -Tercanlıoğlu, A. (2013) “18. Yüzyıldan 20. Yüzyılın İlk Çeyreğine Kadar Kyzikos Kentini Ziyaret Eden İngiliz Seyyahlar, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi