A GENERAL EVALUATION ON CRITICAL THEORY

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 38 - 49

Zeynep Dilekli Karatay

https://doi.org/10.38120/banusad.1422246

Öz

Critical Theory (Frankfurt School) is a tradition that brings together important names such as Adorno, Horkheimer, Marcuse and Fromm and approaches modernism and its practices critically. Proponents of Critical Theory have also made criticisms in areas such as positivism, culture industry, sociology, Marxism, especially based on the criticism of the Enlightenment. The basic reference core of all criticism points sprouted from their approaches to modernism. Critical Theory has subjected Marx to a new reading. However, while Marx focused on the infrastructure that includes economic tools and production processes, Critical Theory thinkers focused on the superstructure that includes elements such as religion, ideology and culture. The theory criticized this by stating that enlightenment did not fulfill its promise of liberating the individual and instead of liberating the individual, it dragged him into a more passive position. This study aims to make a general evaluation by reference to the formation of Critical Theory, its historical development, its founders, their fields of work, the main points they criticize and the criticisms made against them.

Anahtar Kelimeler

Critical Theory, Enlightenment, Positivism, Modernity, Culture Industry.

ELEŞTİREL TEORİ ÜZERİNE GENEL BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Eleştirel Teori (Frankfurt Okulu), Adorno, Horkheimer, Marcuse, Fromm gibi önemli isimlerin bir araya gelerek modernizm ve onun pratiklerine yönelik eleştirel yaklaşan bir gelenektir. Eleştirel Teori’nin savunucuları özellikle Aydınlanma eleştirisinden hareketle, pozitivizm, kültür endüstrisi, sosyoloji, Marxizm, gibi alanlarda da eleştirilerde bulunmuşlardır. Eleştiri noktalarının tamamının temel referans çekirdeği ise modernizme yönelik yaklaşımlarından filizlenmiştir. Eleştirel Teori, Marx’ı yeni bir okumaya tabi tutmuştur. Fakat Marx ekonomik araçları ve üretim süreçlerini içeren alt yapıya odaklanırken Eleştirel Teori düşünürleri, din, ideoloji, kültür gibi unsurları barındıran üst yapıya ağırlık vermiştir. Teori, aydınlanmanın bireyi özgürleştirme vaadini yerine getirmediğini ve bireyi özgürleştirmek yerine daha pasif bir konuma sürüklediğini belirterek bunu eleştirmiştir. Bu çalışma Eleştirel Teori’nin oluşumunu, tarihsel gelişimini, kurucularını, çalışma alanlarını ve eleştirdikleri temel noktaları referans alarak genel bir değerlendirme yapmayı amaçlamaktadır. Bunun yanı sıra Eleştirel Teori’ ye yönelik yapılan eleştirilere de yer verilerek konunun kapsamı genişletilmektedir. Çalışma Eleştirel Teori’nin oluşumu ve tarihçesi, önemli temsilcileri, temel yaklaşımları ve eleştiri alanlarını içeren başlıklardan oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel Teori, Aydınlanma, Pozitivizm, Modernlik, Kültür Endüstrisi

Kaynakça

• Adorno, T. W. (2016). “Negatif Diyalektik”, (Ş. Öztürk, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Adorno, T.W. ve Horkheimer, M. (2014). “Aydınlanmanın Diyalektiği”. (N. Ülner ve E. Ö. Karadoğan, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Altınkaya, M.T. (2014). “Eleştirel Teori’nun Aydınlanma Eleştirisi Bağlamında Distopik Filmlerde İnsan-Doğa İlişkisinin Başkalaşımı”, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Bayır, M. (2021). “Giddens ve Habermas: Modernite Temelinde Yapısal Bir Karşılaştırma”, Nosyon: Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi, (7): 52-65.
• Becermen, M. (2009). “Theodor W. Adorno ve Michel Foucault'da Hakikat ve İktidar İlişkisi”, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Bekalp, B. (2019). “Frankfurt Okulu’nun Temel Eleştiri ve Amaçları”, Sosyal Bilimler Metinleri, (1): 15-24. Best, S. ve Kellner, D. (2016). “Postmodern Teori” (3). (M. Küçük, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bottomore, T. (1994). “Eleştirel Teori ve Eleştirisi” (A. Çiğdem, Çev.). Ankara: Vadi Yayınları.
• Cevizci, A. (2013). “Paradigma Felsefe Sözlüğü”, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Coşkun, B. (2013). “Eleştirel Teori: Düş Kırıklığı, Aklın Büyüsü ve Sirenlerin Sesi”, Posseible (4): 48-58.
• Çiçekdağı, C. (1999). “Horkheimer ve Adorno Bağlamında Eleştirel Teori”, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Çiğdem, A. (1992). “Akıl ve Toplum Özgürleşimi”, Ankara: Vadi Yayınları.
• Dellaloğlu, B.F. (1994). “Eleştirel Teorinin Sanat Anlayışı”, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul. Dellaloğlu, B. F. (2003). “Bir Giriş: Adorno Yüz Yaşında”, Cogito Dergisi, (36): 13-36.
• Doğan, Ş. (1997). Postmodernizm Tartışmaları Çerçevesinde Özne Sorunu. Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale.
• Durdu, Z. (2002). “Eleştirel Teori ve Türk Sosyolojisinde Eleştiri: 1940-1950”, Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi, Muğla.
• Ergün, D. (2018). “Eleştirel Teori ve Aydınlanma Eleştirisi”, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1(1): 68-76.
• Habermas, J. (2001). “İletişimsel Eylem Kuramı” (M. Tüzel, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Horkheimer, M. (1986). “Akıl Tutulması” (O. Koçak, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Keskin, F., Soykan, Ö.N. ve Dellaloğlu, B.F. (2003). “Adorno ve Yapıtı”, Cogito, Sayı 36: 37-64.
• Kızılçelik, S. (2018). “Frankfurt Okulu”, Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kızılçelik, S. (2019). “Çağdaş Sosyal Teorisyenler 2”, Ankara: Anı Yayıncılık.