MODERN TÜRKİYE’DE ORTA SINIF ÇALIŞMALARI: TARİHSEL LİTERATÜR DEĞERLENDİRMESİ

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 1, 325 - 349, 24.03.2020

Barışcan Kaya , Miki Suzuki Him

https://doi.org/10.11616/basbed.v20i53206.689544

Öz

Bu çalışmada, özellikle 20. Yüzyıl kapitalist gelişim sürecinde şekillenmeye başlayan “orta sınıf” analizlerinin teorik bir incelemesi yapılarak, orta sınıflar ve orta sınıfları konu alan çalışmaların modern Türkiye’nin farklı dönemleri içerisinde nasıl bir gelişim gösterdiği sorusuna odaklanılmaktadır. Bu araştırma sorusuna yanıt aramak için, literatür değerlendirmesi yapılmış ve literatür değerlendirme yöntemlerinden “tarihsel değerlendirme” yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada amaçlanan; literatür değerlendirme analizinin önemli bulgularına bağlı kalınarak ve kronolojik bir sıra dikkate alınarak, modern Türkiye’de orta sınıfların sınıfsal özelliklerini, gelişimini, bu gelişime etki eden toplumsal değişimleri ve orta sınıfları kavramlaştırma konusundaki güçlükleri anlayabilmektir. Bu amaç üzerinden gerçekleştirilen tartışmada, modern Türkiye’de orta sınıfların daha çok Bourdieucü bir perspektifle tüketim örüntüleri üzerinden açıklanmaya çalışıldığı dikkat çekici olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Tabakalaşma, Orta Sınıf, Yeni Orta Sınıf, Türkiye’de Orta Sınıf

Kaynakça

• Ahmad, F. (1996), “İttihatçılıktan Kemalizme”, (çev.) Fatmagül Berktay, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Akçaoğlu, A. (2019), “Zarif ve Dinen Makbûl: Muhafazakâr Üst-Orta Sınıf Habitusu”, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Akpolat, Y. (2008), “Behice Sadık Boran”, Türkiye’de Sosyoloji: İsimler-Eserler I, Phoenix Yayınevi, Ankara.
• Aralov, S. İ. (2010), “Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları: 1922-1923”, (çev.) Hasan Ali Ediz, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Arslan, A. (2004), “Temel Sorunları ve Açılımları ile Sınıf Teorisi, Sınıf Bilinci ve Orta Sınıflar”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s. 126-143. Arslan, Z. (2011), “Urban Middle Class, Lifestyle and Taste in Keçiören and Çankaya, Ankara: Distinction Through Home Furniture, Furnishing and Decoration”, (Basılmamış Doktora Tezi), Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Arslan, Z. (2012), “Geçmişten Bugüne Eleştirel Bir Orta Sınıf Değerlendirmesi”, Toplum ve Demokrasi , yıl: 6, sayı 13-14, s.55-92.
• Ayata, S. (2005), “Yeni Orta Sınıf ve Uydu Kent Yaşamı”, Kültür Fragmanları: Türkiye’de Gündelik Hayat”, (çev.) Zeynep Yelçe, (haz.) Deniz Kandiyoti ve Ayşe Saktanber, Metis Yayınları, İstanbul.
• Aydın, K., (2018), “Max Weber, Eşitsizlik ve Toplumsal Tabakalaşma”, Journal of Economy Culture and Society, 57: s.245-267.
• Belek, İ. (2013), “Kapitalizmde Sınıf”, Yazılama Yayınevi, İstanbul.
• Berber, Ş. (2003) “Modern Bir Olgu Olarak Sosyal Sınıflar”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı: 9, s.223-232. Bıçakçı, İ. (2008), “Sanayi Toplumundan Bilgi Toplumuna Tüketimin Evrimi ve Türkiye’deki Yansımaları”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, cilt: 5, sayı: 1, s.1-25.
• Bilton, T., Bonnet, K. vd. (2009), “Sosyoloji”, (ed.) Bülent Özçelik, (çev.) Kemal İnal, Siyasal Kitabevi, Ankara.
• Boran, B. (1992), “Toplumsal Yapı Araştırmaları: İki Köy Çeşidinin Mukayeseli Tetkiki”, Sarmal Yayınevi, İstanbul.
• Boratav, K. (2004), “İstanbul ve Anadolu’dan Sınıf Profilleri”, İmge Kitabevi, Ankara.
• Boratav, K. (2016), “1980’li Yıllarda Türkiye’de Sosyal Sınıflar ve Bölüşüm”, İmge Kitabevi, Ankara.
• Bourdieu, P. (2017), ““Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi”, (çev.) Derya Fırat ve Günce Berkkurt, Heretik Yayınları, Ankara.
• Burris, V. (1986), “The discovery of the new middle class”, Theory and Society, 15:317- 349.
• Burris, V. (1987), “Class Structure and Political Ideology”, The Insurgent Sociologist, 14:2 s.5-46.
• Burris, V. (2011), “Sınıf Yapısı ve Politik İdeoloji”, (çev.) Aydın Gelmez, Kırılmalar: Yakalar ve Renkleri, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, Ankara.
• Carchedi, G. (1975), “On the Economic Idendification of the New Middle Class”, Economy and Society, 4:1, p.1-86.
• Carchedi, G. (2017), “Sınıflar ve Sınıf Analizi”, (çev.) Tahir Emre Kalaycı, Sınıflar Üzerine Tartışmalar, (ed.) E. O. Wright, NotaBene Yayınları, İstanbul.
• Dilik, S. (1985), “Atatürk Döneminde Sosyal Politika”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, cilt: 40, sayı: 01, s.93-102.
• Edgell, S. (1998), “Sınıf”, (çev.) Didem Özyiğit, (haz.) Berna Ülner, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Ehrenreich, B. ve Ehrenreich, J. (1977a), “The Professional-Managerial Class”, Radical America, vol. 11, no: 2, p.7-32.
• Ehrenreich, B. ve Ehrenreich, J. (1977b), “The New Left and The Professional- Managerial Class”, Radikal America, vol: 11, no: 3, p.7-24.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1958), “İçtimaî Değişmelerimiz ve Sosyal Tabakalaşma”, İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi Mecmuası, cilt: 20, sayı: 1-4 s.100-112.
• Giddens, A. (1999), “İleri Toplumların Sınıf Yapısı: Marksist Yaklaşımın Eleştirisi”, (çev.) Ömer Baldık, Birey Yayıncılık, İstanbul.
• Giddens, A. (2008), “Sosyoloji”, (çev.) Eren Rızvanoğlu, (haz.) Cemal Güzel, Kırmızı Yayınları, İstanbul.
• Giddens, A. (2010), “Kapitalizm ve Modern Sosyal Teori” (çev.) Ümit Tatlıcan, İletişim, Yayınları, İstanbul.
• Gilbert, D. (2007), “Mexico’s Middle Class in the Neoliberal Era”, The University of Arizona Press.
• Goldthorpe, J. H. (2003), “The Service Class Revisited”, Social Change and Middle Classes, (der.) Tim Butler & Mike Savage, p.313-329, Routledge, London and New York.
• Heper, M. (2015), “Türkiye’de Devlet Geleneği”, (çev.) Nalan Soyarık, Doğu-Batı Yayınları, Ankara.
• İçli, G. (2011). “Küreselleşme ve Sınıf”, Küreselleşen Dünyada Değişimin Farklı Yüzleri: Disiplinler Arası Bir Yaklaşım”, (ed.) Neslihan Sam ve Rıza Sam, Ezgi Kitabevi, Bursa.
• Jourdain, A. ve Naulin, S. (2016), “Pierre Bourdieu’nün Kuramı ve Sosyolojik Kullanımları” (çev.) Öykü Elitez, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kalaycıoğlu, S. vd, (2010), “Temsili Bir Örneklemde Sosyo-Ekonomik Statü (SES) Ölçüm Aracı Geliştirilmesi: Ankara Kent Merkezi Örneği”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, cilt:13, sayı: 1, s.182-220.
• Karadağ, M. (2009), “On Cultural Capital and Taste”, European Societies, 11(4) p.531- 551.
• Karademir, I. (2009), “Different Facets of New Middle Classness: A Case Study in the City of Ankara”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karademir-Hazır vd. (2016), “Orta Sınıfların Farklı Kesitleri: Sınıf Geçmişi, Kültür Pratikleri ve Mesleki Statü, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, cilt: 19, sayı: 2 s.64-107.
• Karpat, K. (2010), “Türk Demokrasi Tarihi”, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Kemerlioğlu, E. (1996), “Toplumsal Tabakalaşma ve Hareketlilik”, Saray Kitabevi, İzmir.
• Keyder, Ç. (2003), “Türkiye’de Devlet ve Sınıflar”, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Keyder, Ç. (2013), “Yeni Orta Sınıf”, Bilim Akademisi Derneği, 34-179/148. https://bilimakademisi.org/yeni-orta-sinif-caglar-keyder/
• Kıray, M. (2005), “Tüketim Normları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma”, Bağlam Yayıncılık, İstanbul.
• Kurtkan, A. (1960), “Türkiye’de İçtimai Sınıflar”, Sosyoloji Konferansları, 1, s. 62-80.
• Kurtkan, A. (1968), “Metodolojik Bir Deneme Olarak Mali Sosyoloji”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Lash, S. ve Urry, J. (1987), “The End of Organized Capitalism”, Polity Press, Cambridge.
• Mardin, Ş. (2003), “Türkiye’de Orta Sınıfların Üç Devri”, Türk Modernleşmesi: Makaleler 4, (der.) Mümtaz’er Türköne, Tuncay Önder, İletişim Yayınları, İstanbul, s.337-342.
• Mardin, Ş. (2013a), “Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar: Merkez-Çevre İlişkileri”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset Makaleler 1, (der.) Mümtaz’er Türköne, Tuncay Önder, İletişim Yayınları, İstanbul, s.35-77.
• Mardin, Ş. (2013b), “Tabakalaşmanın Tarihsel Belirleyicileri: Türkiye’de Toplumsal Sınıf ve Sınıf Bilinci”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset Makaleler 1, (der.) Mümtaz’er Türköne, Tuncay Önder, İletişim Yayınları, İstambul, s.79-118.
• Marx, K. (1999), “Artı-Değer Teorileri”, İkinci Kitap (çev.) Yurdakul Fincancı, Sol Yayınları, Ankara.
• Marx, K. (2004), “Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi”, cilt: 3 (çev.) Alaattin Bilgi, (haz.) Friedrich Engels, Eriş Yayınları.
• Marx, K. (2018), “Louis Bonaparte’ın 18. Brumaire’i”, Fransız Üçlemesi, (çev.) Erkin Özalp, Yordam Kitap, İstanbul.
• Marx, K. ve Engels, F. (2018), “Komünist Manifesto”, (çev.) Tanıl Bora, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Mills, C. W. (1969), “White Collar: The American Middle Classes”, Oxford University Press, New York.
• Neuman, W. L. (2014), “Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar cilt: 1”, (çev.) Sedef Özge, Yayın Odası, Ankara.
• Öğütle, V. ve Çeğin, G. (2010), “Toplumsal Sınıfların İlişkisel Gerçekliği: Sosyo- Tarihsel Teorinin “Sınıf”la İmtihanı”, Tan Kitabevi, Ankara.
• Öğütle, V. ve Çeğin, G. (2017), “E.O Wright’ın Mikro Kavramları ile Pierre Bourdieunün Kavramsal Repertuarı Arasındaki Sentezin Empirik Analizde Yaratacağı İmkanlar, Terkipler: Tarihe, Topluma ve Siyasete Dair Yazılar (yazar): Güney Çeğin, Kafka Kitap Kafe Yayınları, Denizli.
• Öngen, T. (1993), “Çağdaş Toplumsal Çatışma”, SBF Dergisi, 48(1), s.73-91.
• Öngen, T. (1994), “Tekelci Kapitalizm ve Sınıf Yapısı”, SBF Dergisi, 49(3-4), s.303-349.
• Öngen, T. (2006),“Marksist Sınıf Kavramının ve Sınıf Analizinin Ayırt Edici Özellikleri” “Türkiye’yi Sınıf Gerçekliğiyle Anlamak: Türkiye’de Sınıfların Algışanışı, Temsili, Sınıf Çalışmaları ve Sınıf Kavramının Kullanımına Bakış”, s.23-31 Sosyal Araştırmalar Vakfı Türkiye Sınıf Araştırmaları Merkezi (TÜSAM), (haz.) Başak Ergüder, vd., Ezgi Matbaası, İstanbul.
• Öngen, T. (2011), “Marx ve Sınıf”, Praksis Sosyal Bilimler Dergisi, sayı: 8, s. 9-28.
• Öngen , T. (2014), “Prometheus’un Sönmeyen Ateşi: Günümüzde İşçi Sınıfı”, Yordam Kitap, İstanbul.
• Özatalay, C. (2015), “Türkiye’nin Toplumsal Yapısının Temsili Meselesi Bağlamında Sınıflar ve Sınıflandırma Savaşları”, “Modus Operandi: İlişkisel Sosyal Bilimler Dergisi, sayı: 2, s.95-130, Heretik Yayınları, Ankara.
• Özonur, D. (2010), “Türkiye’de ‘Yeni Orta Sınıf’ Üzerine Bir Analiz: Issız Adam; “Yuppie” Alper”, Marmara İletişim Dergisi, sayı: 16 s. 187-200.
• Poulantzas, N. (1976), “Classes in Contemporary Capitalism”, Lowe & Brydone Printers Ltd., Britain. Poulantzas, N. (1979), “The New Petty Bourgeoisie”, Critical Sociology, 9:1, p.56-60.
• Ritzer, G. ve Stepnisky, J. (2018), “Sosyoloji Kuramları”, (çev.) Himmet Hülür, De Ki Yayım, Ankara.
• Savage, M., Barlow, J., vd. (1995), “Property, Bureaucracy and Culture: Middle-Class Formation in Contemporary Britain”, Routledge, London and New York.
• Selçuk, F. (2006), “İşçi Sınıfının Kapsamının Belirlenmesinde Bazı Marxist Yaklaşımlar ve Bu Yaklaşımların Temel Politik Sonuçları”, Türkiye’yi Sınıf Gerçekliğiyle Anlamak: Türkiye’de Sınıfların Algılanışı, Temsili, Sınıf Çalışmaları ve Sınıf Kavramının Kullanımına Bakış, s. 32-43, Sosyal Araştırmalar Vakfı Türkiye Sınıf Araştırmaları Merkezi (TÜSAM), (haz.) Başak Ergüder, vd., Ezgi Matbaası, İstanbul.
• Şengönül, T. (2008), “Sosyal Sınıf Kökeni, Eğitimsel Kazanım ve Dikey Sosyal Hareketlilik İlişkisi”, Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-dergisi Ankara. (www.sdergi.hacettepe.edu.tr)
• Turner, B. (2001), “Statü”, (çev.) Kemal İnal, Ütopya Yayınevi, Ankara.
• Ünal, A. Z (2014), “Rahatsız Eden Bir Adamın Bilimi: Sosyoloji”, Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi, (der.) Güney Çeğin vd., İletişim Yayınları, İstanbul.
• Ünal, A. (2017), “Spor Etkinliğinin Sosyal Tabakalaşma Bağlamında Anlamı”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, cilt: 6, sayı: 2, s.1274-1288.
• Üstüner, T. ve Holt, D. B. (2010), “Toward a Theory of Status Consumption in Less Industrialized Countries”, Journal of Consumer Research, vol: 37 (1) p.37-56.
• Weber, M. (2004), “Sosyoloji Yazıları”, (çev.) Taha Parla, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Weber, M. (2012a), “Ekonomi ve Toplum”, cilt: 1, (ed.) Peren Birsaygılı Mut, (çev.) Latif Boyacı, Yarın Yayınları, İstanbul.
• Weber, M. (2012b), “Ekonomi ve Toplum”, cilt: 2, (ed.) Peren Birsaygılı Mut, (çev.) Latif Boyacı, Yarın Yayınları, İstanbul.
• Wright, E. O. (1980), “Varieties of Marxist Conceptions of Class Structure”, Politics & Society, vol: 9, no: 3 p.323-370.
• Wright, E.O. (2016), “Sınıflar”, (çev.), Selma Toral, NotaBene Yayınları, İstanbul.
• Wright. E.O. (2017), “Sınıflar Üzerine Tartışmalar”, (çev. Ed.) Eren Karaca, NotaBene Yayınları, İstanbul.
• Yıldırım, C. (2011), “Neoliberal İktisat Politikalarının Türkiye’de Orta Sınıfa Etkisi”, (Basılmamış Doktora Tezi), Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat ABD., Bolu.
• Yıldırım, C. (2017), “Orta Sınıf Analizleri: Teorik Bir Yaklaşım”, Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, cilt: 3 sayı: 2, s.171-189.
• Yurtsever, H. (2016), “Orta Sınıf Efsanesi”, Yordam Kitap, İstanbul.