Tilimsânî'nîn Usûl Anlayışında Zâhir-Müevvel Diyalektiği ve Te'vil'in Yeri

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 21, 01.06.2021

Abdulbaki Deniz

Öz

İslam düşünce tarihinde te’vilin önemli bir vasıta olduğu hususunda şüphe yoktur. Usulcüler de te’vilin teşri vesilelerinden biri olduğuna dair kanaat bildirmişlerdir. Te’vilin içtihadın aklî yöntemlerinden biri olduğunu kabul eden usulcüler te’vilin usul sistematiğine dâhil etme konusunda farklı yöntemler kullanmışlardır. Söz konusu usulcülerden biri olan Tilimsânî’ye göre te’vil önemli bir içtihat yöntemi olup sağlıklı bir te’vil için lafzın bazı şartları hâiz olması gerekmektedir. Ayrıca te’vilde uygun bir delilin mutlaka ortaya konması şarttır. Ayrıca Tilimsânî te’vilin usul içerisindeki konumunu belirlemek için karşıtlıkları kullanmak suretiyle diyalektik bir metot tercih etmiştir. Bu kapsamda zâhir-müevvel kavramlarına yoğunlaşarak te’vili temellendirmeye çalışmıştır. Usul tarihinde ilk sayılabilecek bu sistematik bakış açısının detaylı bir çalışmaya ihtiyaç duyduğu açıktır. Bu kapsamda Tilimsânî’nin genel usul anlayışı içerisinde te’vilin konumu ve zâhir-müevvel lafızları bağlamında te’vili nasıl temellendirmeye çalıştığı önem arz etmektedir. Tilimsânî’ye göre lafızların manâya açıkça delalet etmesinin sekiz sebebi olduğu gibi karşıtlık ilkesi gereği lafızlarda te’vile başvurma ihtiyacı da sekiz sebepte somutlaşmaktadır. Bu çalışmada söz konusu sebepler örnekleriyle birlikte ayrı ayrı değerlendirilecek ve Tilimsânî’nin te’vil anlayışı ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Usul, Zâhir, Müevvel, Te'vil, Tilimsânî

Kaynakça

• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Huseyn b. Ali b. Abdullah en-Nisâbûrî. Ahkâmu’l-Kur’ân li’ş-Şâfiî. thk. Muhammed b. Zâhid b. Huseyn el-Kevserî. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1414.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nasır. Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Cüveynî, Ebû’l-Meâlî Abdülmelik, el-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. Salah b. Muhammed b. Uveyda. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
• Deniz, A. (2020). İslam Hukuk Metodolojisinde Fıkhî Bir İctihad Yöntemi Olarak Te’vil. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 7 Sayı 2.
• Deniz, Abdulbaki. İslam Hukuk Metodolojisinde Te’vil. İstanbul: İz Yayınları, 2020.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. thk. Muhammed Abdüsselam Abdüşşâfî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413.
• İbn Cüzey, Ebû’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed el-Kelbî el-Ğırnâtî el-Mâlikî. Takrîbu’l-vusûl ilâ ilmi’l-usûl. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed. Müsned. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Dârü’l-Hadis, 1416.
• Mâlik, b. Enes b. Âmir el-Asbahî el-Medenî. Muvattâ. nşr. Muhammed Fuâd Abdulbaki. Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1406.
• Müslim, b. Haccâc Ebû’l-Hasan el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbaki. Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Sem’ânî, Ebû’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed b. Abdilcabbâr b. Ahmed el-Mervezî et-Temîmî el-Hanefî sümme’ş-Şâfiî, Kavâti’u'l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah b. Hâfız b. Ahmed el-Hakemî. Riyâd: Mektebetü’t-Tevbe, 1419.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekir Celaluddin. Sahîhu ve za’îfu’l-câmi’i’s-sağîr ve ziyâdâtühü. Şâmile/Elektronik Ortam.
• Tilimsânî, el-İmamu’l-Müctehid eş-Şerîf Ebî Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Mâlikî. Mitfahu’l-vusûl ilâ binâi’l-fürû’i alâ’l-usûl. Mektebetü’r-Reşâd, ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed es-Sülemî. Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Fuâd Abdulbâkî, İbrahim Atve. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1395.