Dantipali bey ve mukaddes tavşan hikâyelerinin söz varlığı üzerine bir değerlendirme

Yıl 2022, , 379 - 402, 31.12.2022

Muammer Şehitoğlu

https://doi.org/10.31795/baunsobed.1088892

Öz

Çalışma, Eski Uygur Türkçesi döneminin Budist çevreye ait çatik türündeki eserlerinden Dantipali Bey ve Mukaddes Tavşan Hikayelerinin söz varlığındaki birden fazla anlam ögesiyle (sentaktik yolla) oluşmuş kavram işaretlerinin tespit edilmesini ve bu kavram işaretlerinden hareketle Eski Uygur Türkçesi döneminin gelişmiş dil özelliğinin ortaya çıkarılmasını amaçlamaktadır. Böylelikle ilgili hikâyelerin orijinal ve Türkiye Türkçesi metin örnekleri incelenecek ve bu yöntemle oluşan kavram işaretleri tespit edilecektir. Daha sonra elde edilen kavram işaretleri kendi aralarında sınıflandırma yapılarak teorik özellikleri ile birlikte açıklanacaktır. Ardından her iki hikâyede de yer alan ilgili kavram işaretlerinin geçiş sıklığı sayısal olarak tablo hâlinde karşılaştırmalı biçimde sunulacaktır. Sonuç bölümünde ise, tabloda yer alan verilerden hareketle her iki hikâyedeki kavram işaretlerinin geçiş sıklığı nitelik yönünden değerlendirilecek ve bu kavram işaretlerinin Türkçenin gelişmiş dil özelliği bakımından ifade ettiği değer ve önem dikkatlere sunulacaktır. Ayrıca, çalışmanın Eski Türkçe ve Eski Uygur Türkçesi dönemi eserleri ile ilgili yapılacak dil bilgisi çalışmaları için yol gösterici olması üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dantipali Bey hikâyesi, Eski Uygur Türkçesi, Mukaddes Tavşan hikâyesi., Söz varlığı.

An evaluation on the vocabulary of the dantipali bey's story and the sacred rabbit story

Öz

The study aims to determine the concept marks formed by more than one semantic (syntactic way) in the vocabulary of Dantipali Bey and Sacred Rabbit Stories, one of the works of the Buddhist circle of the Old Uyghur Turkish period, and to reveal the developed language feature of the Old Uyghur Turkish period based on these concept marks. Thus, the original and Turkey Turkish text samples of the related stories will be examined and the concept marks formed by this method will be determined. Then, the obtained concept signs will be classified among themselves and explained together with their theoretical features. Then, the frequency of occurrence of the relevant concept signs in both stories will be presented numerically in a tabular form. In the conclusion part, based on the data in the table, the frequency of occurrence of the concept signs in both stories will be evaluated in terms of quality and the value and importance of these concept signs in terms of the developed language feature of Turkish will be presented to the attention. In addition, it will be emphasized that the study will be a guide for grammar studies to be made about Old Turkish and Old Uyghur Turkish works.

Anahtar Kelimeler

Story of Dantipali Bey, Old Uyghur Turkish, Story of sacred rabbit, Vocabulary

Kaynakça

• Alyılmaz, C. (1994). Orhun yazıtlarının söz dizimi. [Yayımlanmamış doktora tezi], Atatürk Üniversitesi.
• Alyılmaz, S. (2017). Türkçede nesne tekrarlı fiiller. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Alyılmaz, S. (2018). “Türkçede birden fazla anlam ögesiyle (sentaktik yolla) kavramların işaretlenmesi.” Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1 (3), 11-25.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9 (2), 27-40.
• Demirci, Ö. Ü. (2014). Eski Uygurca dört çatik, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Elmalı, M. (2016). Daśakarmapathaavadānamālā, giriş-metin-çeviri-notlar-dizin-tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Emre, C. A. (1945). Türk dil bilgisi, Türkçenin bugünkü ve geçmişteki gelişimleri üzerine gramer denemesi. İstanbul: Cumhuriyet.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gabain, von. A., ve Müller, K. W. F. (1908-1931). Uigurica I-IV. Berlin: Abhandlungen der preußlischen Akademie der Wissenschaften Phil-hist.-Sitzungsberichte der preußlischen Akademie der Wissenschaften Phil-hist.
• Gabain, von. A., ve Müller, K. W. F. (1946). Uygurca üç hikâye, (Çev. S. Himran) İstanbul: Burhaneddin Erenler.
• Gemalmaz, E. (1995). “Uyum ve standart Türkiyeli Türkçesinde uyumlar.” Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi, 17, 1-32.
• Gemalmaz, E. (1999). “Türkiye Türkçesinde ses olayları.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 13, 1-25.
• Gencan, N. T. (1971). Dil bilgisi. (Gözden geçirilmiş 2. Baskı). İstanbul: İÜ. Fen Fakültesi (Döner Sermaye).
• Mert, O. (2015). Köli çor yazıtı ve anıt mezar kompleksi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Wılkens, J. (2021). Eski Uygurcanın el sözlüğü, Eski Uygurca-Almanca-Türkçe. Göttingen: Universität verlag.
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.