Cumhuriyetin ilanından günümüze Türkiye’de kuvvetler ayrılığı/birliği

Yıl 2023, , 271 - 287, 29.10.2023

Abdülkadir Özdemir

https://doi.org/10.31795/baunsobed.1351252

Öz

Kuvvetler ayrılığı ilkesi bazı ülkelerde sert bir şekilde uygulanırken, bazı ülkelerde daha yumuşak bir ayrımla uygulama alanı bulmaktadır. Kuvvetler arasındaki ilişkilerin nasıl olduğunu belirleyebilmek için söz konusu ülkenin yazılı hukuk kurallarını incelemek gerekmektedir. Bu yazılı hukuk kurallarının en üstünü de anayasadır. Bu çalışmanın amacı kuvvetler ayrılığı ilkesinin Türkiye Cumhuriyeti’ndeki 100 yıllık dönüşümünü, 1921, 1924, 1961 ve 1982 anayasalarını dikkate alarak analiz etmektir. Bu minvalde, çalışmada ilk olarak kuvvetler ayrılığı ilkesine dair tarihsel ve kavramsal değerlendirmelere, ardından da kuvvetler ayrılığı ilkesinin Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki gelişim ve dönüşümüne dönemsel olarak yer verilmiştir. Türkiye’de 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyetin ilan edilmesinden günümüze kadar olan süreçte yasama, yürütme ve yargı kuvvetleri bazı dönemlerde birbirlerine yakınlaşmış ve hatta bu kuvvetler az sayıdaki kişinin kontrolünde tutulmuş; bazı dönemlerde ise birbirlerinden uzaklaşmıştır. Başka bir ifadeyle Türkiye Cumhuriyeti devleti, bazı dönemlerde kuvvetler birliğiyle; bazı dönemlerde ise kuvvetler ayrılığı ilkesiyle yönetilmiştir. Türkiye’de, 1921 Anayasası’nın kabulünden 1961 Anayasası’nın kabulüne kadar olan dönemde kuvvetler birliği, 1961 Anayasası’nın kabulünden cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin uygulanmaya başlamasına kadar olan dönemde kuvvetlerin yumuşak ayrılığı, cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin uygulanmaya başlamasından sonra ise kuvvetlerin sert ayrılığı hakim olmuştur. 1960-1961 ve 1980-1983 yılları arasındaki darbe dönemlerinde ise kuvvetler birliği ön plana çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk siyasal hayatı, Kuvvetler ayrılığı, Kuvvetler birliği

Separation/unity of powers in Türkiye from the proclamation of the republic to date

Öz

ABSTRACT: While the principle of separation of powers is implemented strictly in some countries, some countries adopt a softer separation of power. It is necessary to examine the written rules of law of a country in order to determine how the relationships between the powers are in that country. The highest form of these written rules of law is the constitution. The present study aims to analyze the transformation of the principle of separation of powers in the Republic of Türkiye over a period of 100 years by considering the constitutions of 1921, 1924, 1961 and 1982. In this context, historical and conceptual evaluations of the principle of separation of powers are presented first and then the development and transformation of the principle of separation of power in the Republic of Türkiye is discussed by periods. In the period between the declaration of the republic on 29 October 1923 and the present day, the legislative, executive and judiciary powers in Türkiye have converged sometimes, even been controlled by a few individuals, and they have drifted apart in some periods. In other words, the Republic of Türkiye has been governed by following the principle of unity of powers in some periods and the principle of separation of powers in others. In Türkiye, the unity of powers was practiced during the period between the adoption of the 1921 Constitution and the adoption of the 1961 Constitution implementation, whereas the soft separation of powers was implemented between the adoption of the 1961 Constitution to the beginning of the presidential government system. Then, after the beginning of the presidential government system, a strict separation of powers became the practice. During coup periods such as 1960-1961 and 1980-1983, there was an emphasis on the unity of powers.

Anahtar Kelimeler

Turkish political life, Separation of powers, Unity of powers

Kaynakça

• Acar, A. ve Çelebi, M. B. (2012). Türkiye Cumhuriyeti anayasalarında Cumhurbaşkanlığı makamının önemi ve 2007 yılı anayasa değişiklikleri çerçevesinde Abdullah Gül’ün görev süresi tartışmaları. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12 (23), 1-34.
• Akgül, M. E. (2010). Kuvvetler ayrılığı ilkesinin dönüşümü ve günümüz demokratik rejimlerindeki anlamı. Ankara Barosu Dergisi, 68 (4), 79-101.
• Akipek, İ. (1952). Kuvvetler ayrılığı nazariyesinin doğmasında amil olan fikirler. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 9 (1), 167-182. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001013
• Anayasaya Dair Kanun. (1945). Resmi Gazete (15.01.1945). Erişim adresi: https://resmigazete.gov.tr/arsiv/5905.pdf
• Anayurt, Ö. (1997). 1924 Anayasası’nda meclis-yürütme ilişkileri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8 (39), 673-694.
• Buçukcu, Ö. (2017). 1960’lı yıllar ve sosyalist sol. Ö. Buçukcu. (Ed.). Kuruluş yıllarından 12 Eylül’e Cumhuriyet dönemi Türk siyasal hayatı içinde (ss. 95-140) Bibliyotek Yayınevi.
• Civelek, J. (1989). 1789 Fransız Bildirisi ve 1948 Evrensel İnsan Hakları Bildirisi. Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 9 (1), 1-9.
• Declaration of the rights of man (1789). Yale Law School, Lillian Goldman Law Library/documents in law, history and diplomacy, Erişim adresi: https://avalon.law.yale.edu/18th_century/rightsof.asp)
• Doğan, B. ve Geyik, A. F. (2020). Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde kuvvetler ayrılığı ilkesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 10 (2), 19-46.
• Feyzioğlu, T. (1947). Kuvvetler ayrılığı nazariyesi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 2 (1), 50-60.
• Gözler, K. (2011). Anayasa hukukunun genel teorisi cilt 1. Ekin Yayınevi.
• Gözler, K. (2016). Elveda kuvvetler ayrılığı, elveda Anayasa (10 Aralık 2016 tarihli Anayasa değişikliği teklifi hakkında bir eleştiri). Ankara Barosu Dergisi, 2016 (4), 25-36.
• Gürkan, Ü. (1988). Montesquieu ve kanunların ruhu (hukuk sosyolojisi açısından bir değerlendirme). Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 40 (1), 9-31. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000000778
• Işık, H. M. (2022). İsviçre Konfederasyonu hükümet sisteminin meclis hükümeti sistemi bakımından değerlendirilmesi. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 27 (47), 533-561.
• Karakul, S. (2015). Yeni kuvvetler ayrılığı teorisi ve Türkiye’de uygulanabilirliği. İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2 (2), 63-112.
• Keskinsoy Ö. ve Kaya, S. B. (2018). Türkiye’nin hükümet sistemleri üzerine bir değerlendirme. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 137, 67-96.
• Locke, J. (2012). Yönetim üzerine ikinci inceleme (F. Bakırcı, Çev.). Ebabil Yayınları. (Orijinali 1660’ta yayımlanmıştır).
• Montesquieu. (1998). Kanunların ruhu üzerine I (F. Baldaş, Çev.). Toplumsal Dönüşüm Yayınları. (Orijinali 1748’de yayımlanmıştır).
• Mumcu, A. (1986). 1924 Anayasası. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 2 (5), 383-400.
• Okandan, R. (1961). Milli hakimiyet, milli irade mefhumlarının ve kuvvetler birliği sisteminin esas teşkilat hukukumuza girişi. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 27 (1-4), 21-33.
• Ordu Dahili Hizmet Kanunu. (1935). Resmi Gazete (18.06.1935). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/3031.pdf
• Sala, B. (2017). Türkiye’nin İkinci Dünya Savaşı yılları ve çok partili döneme geçiş süreci. Ö. Buçukcu. (Ed.). Kuruluş yıllarından 12 Eylül’e Cumhuriyet dönemi Türk siyasal hayatı içinde (ss. 67-94) Bibliyotek Yayınevi.
• Sezer, A. (2013). Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde adaylık (2007 Anayasa değişikliği ve 6271 no’lu yasa ekseninde karşılaştırmalı bir analiz). Anayasa Hukuku Dergisi, 2 (4), 199-264.
• Teşkilâtı Esasiye Kanunu. (1921). Anayasa Mahkemesi Resmi İnternet Sitesi (20.01.1921). Erişim adresi: https://anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1921-anayasasi/
• Teşkilâtı Esasiye Kanunu. (1924). Anayasa Mahkemesi Resmi İnternet Sitesi (20.04.1924) Erişim adresi: https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1924-anayasasi/
• Teşkilâtı Esasiye Kanununun Bazı Mevaddının Tavzihan Tadiline Dair Kanun. (1923). Resmi Gazete (29.10.1923). Erişim adresi: https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/kanunlar_erisim.tutanak_hazirla?v_meclis=&v_donem=&v_yasama_yili=&v_cilt=&v_birlesim=&v_sayfa=&v_anabaslik=KANUNLAR&v_altbaslik=364&v_mv=&v_sb=&v_ozet=&v_kelime=te%FEkilat%FD&v_bastarih=&v_bittarih=
• Teziç, E. (2012). Anayasa hukuku. (14. Bs.). Beta Yayınevi.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. (1982). Resmi Gazete (20.10.1982). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17844.pdf
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2017). Resmi Gazete (11.02.2017). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/02/20170211-1.htm
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. (2007). Resmi Gazete (16.06.2007). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/06/20070616-1.htm
• Yavuz, B. (2008). 2007 Anayasa değişikliğinin doğurduğu tereddütler ve çözüm yolları. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12 (1), 1173-1214.
• Yazıcı, S. ve Yazıcı, F. (2011). Tarihsellik ve kuramsallık arasında: 1921 ve 1924 Anayasalarında kuvvetler birliği/ayrılığı tartışması. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 59, 235-254.
• Yılmaz, D. D. (2021). 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün seçim sürecinde yaşanan gelişmeler. Ekonomi, İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 7 (2), 244-259.
• 491 Sayılı Teşkilatı Esasiye Kanununun Tekrar Meriyete Konulması Hakkında Kanun. (1952). Resmi Gazete (31.12.1952). Erişim adresi: https://resmigazete.gov.tr/arsiv/8297.pdf
• 1924 tarih ve 491 sayılı Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun Bazı Hükümlerinin Kaldırılması ve Bazı Hükümlerinin Değiştirilmesi Hakkında Geçici Kanun. (1960). Resmi Gazete (14.06.1960). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10525.pdf