Cumhuriyet arşivi belgelerine yansıyan Balya Rum emvâl-i metrûkesi

Yıl 2023, , 527 - 543, 29.10.2023

İsmail Oğuz

https://doi.org/10.31795/baunsobed.1354748

Cited By: 1

Öz

Balya bir yerleşim yeri olarak Osmanlı Devleti’nin klasik dönemlerinde var olmuştur. Ancak bu yerleşim yeri, 19.yüzyıl sonlarına gelindiğinde küçük bir köy yerleşimi olan günümüzdeki yerine taşınmıştır. Yabancıların işlettiği Balya madenlerinin gelişimiyle eş zamanlı olarak nüfus bakımından artış gösteren köy (Maden köyü), gelişmiş bir kasabaya dönüşmüştür. Bu gelişmeyle birlikte hem belediye teşkilatı kurulmuş hem de idari olarak nahiyeden kazaya tahvil olunmuştur. Balya kazası, madenleri nedeniyle bünyesinde gayrimüslim nüfus da barındırmıştır. Gayrimüslim nüfus daha ziyade Rumlardan oluşmaktadır. Rum nüfus birkaç köyde yoğunlaşmış olup bu yerleşim yerlerinden biri Maden köyüdür. Maden köyü aynı zamanda Balya madenlerinin çıkarıldığı bölgeden olduğundan burada Rum nüfus önemli bir yer tutmaktadır. Maden köyünün gelişmesine paralel olarak Rum nüfus da artmıştır. Ancak Balkan Savaşları sonrasında ve Birinci Dünya Savaşı sırasında Balya kazasındaki Rum nüfusun önemli bir kısmı Yunanistan’a firar etmiştir. Firariler sahip oldukları mallarını bırakarak gitmişler ve bu terk edilen mallara emvâl-i metruke adı verilmiştir.
Bu araştırmada Cumhuriyet Arşivi Toprak ve İskân Genel Müdürlüğü (muhacirin) fonunda yer alan Balya kazasındaki Rum emvâl-i metrukesi ile ilgili belgeler tarama ve aktarma yöntemleri kullanılarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Balya, Cumhuriyet arşivi, Rum emvâl-i metrûkesi

Balya Greek’s abandoned property reflected in the republic archive documents

Öz

Balya existed as a settlement in the classical periods of the Ottoman Empire. However, this settlement was moved to its present location, which is a small village settlement, at the end of the 19th century. The village (Maden village), which increased in population simultaneously with the development of the Balya mines operated by foreigners, turned into a developed town. With this development, both the municipal organization was established and administratively, the district was transformed into a district. Balya also included a non-Muslim population due to its mines. The non-Muslim population consists mostly of Greeks. The Greek population is concentrated in a few villages and one of these settlements is Maden village. Since the village of Maden is also from the region where the Balya mines are mined, the Greek population has an important place here. In parallel with the development of the Maden village, the Greek population also increased. However, after the Balkan Wars and during the First World War, a significant part of the Greek population in the Balya district fled to Greece. The fugitives left their possessions and left, and these abandoned goods were called abandoned properties.
In this research, the documents related to Balya Greek’s Abandoned Property, which is in the fund of the Republic Archives General Directorate of Land and Settlement (immigrant fund), were evaluated using scanning and transfer methods.

Anahtar Kelimeler

Balya, the Republic archive, Balya Greek’s abandoned property

Kaynakça

• 166 numaralı muhâsebe-i vilâyet-i Anadolu defteri (937/1530) : Hudâvendigâr, Biga, Karesi, Saruhân, Aydın, Menteşe, Teke ve Alâiye Livâları. (1995). Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Adın, H. (1991). Tarih, coğrafya ve sosyolojik yönden Balya, Ilıca, Şamlı yöreleri. Uğur Ofset Matbaa.
• Ağan, A. ve Polat Pekmezci, I. (2023). Tarsios vadisinde bir savunma yapısı: Ergasteria (Kadıköy) kalesi. Online Journal of Art and Design, 11 (5), (Special Issue), 625-637.
• Ahmad, F. (1999). İttihatçılıktan Kemalizme (F. Berktay, Çev.). Kaynak Yayınları. (1. Bs. 1985’te yayımlanmıştır).
• Akşar, A. (2008). Eskiçağ literatüründe Mysia: Coğrafya, kentler ve kültlerYüksek lisans tezi. Balıkesir Üniversitesi.
• Altunbay, M. (1998). 15-18. Yüzyıllar arasında Osmanlı Devleti’nde madenler ve madencilikYüksek lisans tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Altunbay, M. (2002). Klasik dönemde Osmanlı’da madencilik. Türkler (c.10, s. 1464-1484). Yeni Türkiye Yayınları.
• Aykut, Ş. N. (2002). Osmanlı sikkeleri. Türkler (c.10, s. 1528-1561). Yeni Türkiye Yayınları.
• Balya Kaymakamlığı Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı. (2008). Geçmişten geleceğe Balya. (1. Bs.). Kültür Yayınları.
• Bayraktaroğlu, Ş. ve Gültekin, E. (1979). Balya kurşun madenleri üzerinde Fransız emperyalizmi-Balya’nın sosyo-ekonomik yapısı ve madenin dünü-bugünü. Ülke, 9, 146-167.
• BCA.272-0-0-10/1-5-11
• BCA.272-0-0-10/1-5-21
• BCA.272-0-0-10/1-6-3
• BCA.272-0-0-10/1-6-7
• BCA.272-0-0-10/1-7-18
• BCA.272-0-0-10/1-7-19
• BCA.272-0-0-10/1-8-1
• BCA.272-0-0-10/1-8-3
• BCA.272-0-0-10/1-8-10
• BCA.272-0-0-10/2-10-4
• BCA.272-0-0-10/2-10-5
• BOA.ADVN.MKL.15-33
• BOA.C.ADL.97-5867
• BOA.C.DRD.56-2800
• BOA.DH.MKT.1562-11
• BOA.DH.MKT.2233-45
• BOA.DH.MKT.128-12
• BOA.DH.MKT.2439-12
• BOA.DH.TMIK.M.23-70
• BOA.HH.d.19738
• BOA.İE.ML.104-9847
• BOA.KK.d.63
• BOA.MAD.12908
• BOA.ML.EEM.216-18
• BOA.MVL.45-24
• BOA.NFS.d.1208
• BOA.TS.MA.e.1213-39
• BOA.TS.MA.e.1216-43
• BOA.TS.MA.e.1220-40
• BOA.TS.MA.e.1220-50
• BOA.TS.MA.e.1222-51
• BOA.TS.MA.e.1265-65
• BOA.TT.d.59
• Bülbül, İ. (2010). Balya-Karaaydın maden şirketi işçileri (1901-1922). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (24), 227-240.
• Çakar, E. (2002). Kanuni Sultan Süleyman kanun-nâmesine göre 1522 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun idarî taksimatı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (1), 261-282.
• Çakmak, Z. (2004). Batı Anadolu’da (İzmir ve havalisinde) Rumların faaliyetleri (1919-1922)Doktora tezi. Fırat Üniversitesi.
• Çetin, N. (2010). 1914 Osmanlı-Yunan nüfus mübadelesi girişimi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 149-172.
• Çokona, A. (2017). 20. yüzyıl başlarında Anadolu ve Trakya’daki Rum yerleşimleri. Literatür Yayınları.
• Darkot, B. ve Tuncel, M. (1981). Marmara bölgesi coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Demircan, H. (2000). Osmanlı klasik dönemi Biga tarihiDoktora tezi. Ankara Üniversitesi.
• Dumankaya, O. (2019). Pericharaxis/Ergasteria’dan Propontis’e: Kuzey Mysia’nın antik çağ ticaret rotaları üzerine yeni gözlemler. Oktay Dumankaya (Ed.). Çağlar boyunca üretim ve ticaret: Prehistorya’dan Bizans dönemine içinde (ss. 579-594). Bilgin Kültür Sanat Yayınevi.
• Dündar, R. (2013). 59 Nolu tahrir defterine göre Biga sancağında yerleşim ve nüfus. The Journal of Akademic Social Science Studies (JASS), 6 (2), 1131-1167.
• Efiloğlu, A. (2020). Ayvalık Rumlarının tehciri. History Studies, 12 (3), 727-743.
• Efiloğlu, A. ve İvecan, R. (2010). Rum emvâl-i metrûkesinin idaresi. History Studies, 2 (3), 125-146.
• Gençlik ve Spor Müdürlüğü Balya Gençlik ve Spor İlçe Müdürlüğü. (1989). Balya ilçesi. (1. Bs.). MEB Gençlik ve Spor Müdürlüğü.
• Güler, A. (1999). Dünden bugüne Yunan-Rum terörü. Ocak Yayınları.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi (HVS), 1310.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi (HVS), 1313.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi (HVS), 1314.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi (HVS), 1315.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi (HVS), 1316.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi (HVS), 1317.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi (HVS), 1318.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi (HVS), 1319.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi (HVS), 1324.
• Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi (HVS), 1325.
• Karaman, İ. S. (2019). Perikles dönemi ve AtinaYüksek lisans tezi. Kırklareli Üniversitesi.
• Karpat, K. (2010). Osmanlı nüfusu, 1830-1914. Timaş Yayınları.
• Kaya Zenbilci, İ. (2018). Orta Çağ’a ait bir yazıhane/nakkaşhane örneği olarak Konstantinopolis’teki Galakrenai Manastırı ve Gregorios Nazianzenos’un liturjik homiliye kopyası: Vat. Gr. 463. Journal of Social And Humanities Sciences Research (JSHSR), 5 (29), 3881-3894.
• Kıpçak, R. M. (1974). 50. yılda Balıkesir. (1. Bs.). Ticaret Odası Yayını.
• Koç, T. (2000). Balya çevresinin (Balıkesir) jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, 35, 203-221.
• Koç, T. (2002). Araovacık-Danışment (Çanakkale-Balıkesir) çevresinin jeomorfolojisi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 1-19.
• Korkmaz, Ş. (2005). Tanzimat sonrası Çanakkale’nin idari ve nüfus yapısı. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 3, 108-136.
• Kovenko, V. (1940). Balya kurşun madenleri. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, 4 (21), 5.
• Köreken, F. (1997). 731 Numaralı Cezayir eyaleti timar defterinin değerlendirilmesi (1.Ahmed dönemi)Yüksek lisans tezi. İnönü Üniversitesi.
• Körpe, R. (2011). Son arkeolojik bulgular ışığında Aziz Paulus’un ikinci kutsal görev gezisinde Troas yolculuğu. Selevcia ad Calycadnum, 1, 51-75.
• Kurt, Ü. (2015). Emvâl-i metrûke ve tasfiye komisyonlarının yapısı ve işlevi. Toplumsal Tarih, 259, 50-58.
• Mete, Z. (1992). Bursa darbhâne ve rüsûm-ı ihzâriye mukata’ası teftiş defteriYüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Mutaf, A. (1997). Salnâmelerde Karesi sancağı (1847-1922). (1. Bs.). Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınları.
• Orhan, İ. (2004). Ergama (Gökçeyazı) ovası ile Manyas ovası arasında kalan Kocaçay (Balıkesir) vadisinin jeomorfolojisiYüksek lisans tezi. Balıkesir Üniversitesi.
• Öden, Z. G. (1999). Karesi beyliği. (1. Bs.). Türk Tarih Kurumu.
• Öncel, B. (2016). Jeomorfolojik özelliklerin arazi kullanımına etkileri: Balya ilçesi örneğiYüksek lisans tezi. Balıkesir Üniversitesi.
• Önder, S. (1990). Balkan devletleriyle Türkiye arasındaki nüfus mübadeleleri (1912-1930Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi.
• Özdamar, T. (2022). Osmanlı madenlerinde Fransız sermayesi ve Galata bankerleri ortaklığı: Balya-Karaaydın, Kesendire ve Karasu şirketleriDoktora Tezi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Özdemir, M. (2007). I. Dünya savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşanan göç hareketleriDoktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Özkan, K. (2020). Resmî istatistiklere göre Yunan işgalinin Balıkesir ve çevresinde neden olduğu tahribat. Belgi Dergisi, 2 (20), 2293-2321.
• Öztürk, İ. (2016). Biga Sancağı’nda XIX. yüzyıl ve XX. yüzyıl başlarında asayiş bozukluğu. 21.Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 5 (14), 207-222.
• Parlak, C. C. (2017). Tanzimat döneminde Biga sancağı yörükleriYüksek lisans tezi. İstanbul Üniversitesi.
• Sahillioğlu, H. (1958). Kuruluştan XVIII. asrın sonlarına kadar Osmanlı para tarihi üzerinde bir denemeDoktora Tezi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi.
• Sevin, V. (2016). Anadolu’nun tarihi coğrafyası I. Türk Tarih Kurumu.
• Su, K. (1939). Balıkesir madenleri. (1. Bs.). Resimli Ay Matbaası.
• Şemseddin Sami, (2010). Kamus-ı Türkî. (P. Yavuzarslan, Haz.). Türk Dil Kurumu
• Şimşek, S. (2020). Ermeni malları (emvâl-i metrûke) kakkında yapılan ilk düzenlemelerin hukuki açıdan tahlili. Adalet Dergisi, 65, 301-333.
• Şimşir, N. (2009). Osmanlı Devleti’nin son yıllarında Balya Kazası’nın demografik durumu. Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 8/Yaz, 155-172.
• Şimşir, N. (2013). Balıkesir şehri ve tarihi araştırmaları. IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Tekin, O. (2002). Başlangıcından Türkiye Cumhuriyeti'ne kadar Türk devletlerinin sikkeleri. Türkler (c.5, s. 788-803). Yeni Türkiye Yayınları.
• Türk, M. (2019). Balıkesir çevresinde Hadrianoutherai örneğinde Eskiçağ kentleriDoktora tezi. İstanbul Üniversitesi.
• Umar, B. (1993). Türkiye’deki tarihsel adlar. İnkılâb Kitabevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Anadolu beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu devletleri. Türk Tarih Kurumu.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2000). Karesi Vilayeti Tarihçesi. Petek Ofset.
• Yurtoğlu, N. (2019), Cumhuriyet Türkiye’sinde maden işletmeciliği ve maden politikaları (1923-1960). Siyasal Kitabevi.
• Yüzbaşı İshak Hakkı Bey, (1997). 1920’de Balıkesir. (1. Bs.). Alem Basımevi.
• 7 Haziran 2023 tarihinde kelimeler.gen.tr adresinden erişildi.
• 10 Ağustos 2023 tarihinde harita.gov.tr/uploads/files/products/Balikesir-mulk-idare-il-haritası-1461.pdf adresinden erişildi.
• 4 Mayıs 2023 tarihinde http://hdl.handle.net/11543/1191 adresinden erişildi. Eski harfli Türkçe haritanın TBMM kütüphanesi açık erişim koleksiyonundaki künyesi: Balıkesir [Harita]. (1327). Erkan-ı Harbiye-i Umumiye.