“YİNE / GENE” SÖZCÜĞÜ ÜZERİNE

Yıl 2019, Cilt: 22 Sayı: 41, 47 - 74, 15.06.2019

Zeynep Şimşek Umaç

https://doi.org/10.31795/baunsobed.580810

Öz

Bu çalışmada
Türkçede kullanım sıklığı oldukça yüksek olan, günümüz Türkiye Türkçesine “yine
/ gene” şeklinde gelmiş sözcükler üzerinde durulmuştur. “Giriş” bölümünde, bu
sözcüklerin anlamları verilmiş, “Yöntem” bölümünden sonra “Bulgular” bölümünde
sözcüklerin tarihi edebî metinlerdeki görünümü seçilen metinlerden yola
çıkılarak örneklendirilmiştir. “Değerlendirme” bölümünde ise çalışmanın temel
problemi olan sorulara cevap aranmıştır.
Ortaya atılan sorular ve bulunan sonuçlar kısaca şöyledir:

1.
Günümüzde kullanılan “yine, gene” ve tarihi dönemlerde karşımıza çıkan “yime/
yeme” şekli aynı sözcüğün ses değişimlerine uğramış şekilleri midir yoksa
farklı kökene ait sözcükler midir? 

-Bu
sözcüklerin farklı kökenlerinin bulunduğu kaynaklarla ortaya konmuştur.

2.
Bu sözcüklerin kullanım ve yayılma alanları nelerdir?

-“Yine”
sözcüğünün yayılma alanı küçük ses değişiklikleriyle bütün Türk dünyası
olurken, “gene” Batı Türkçesine ait bir şekil olarak tespit edilmiştir.

3.
Bu sözcükler cümlede hangi görevde kullanılagelmişlerdir? Sözcük türü olarak
nasıl adlandırılmalıdır?

-Cümlede
içerisinde yaygın olarak zarf görevinde kullanılmış ancak cümle başı edatı
olarak kullanımı da açıklamaya değer bir alan oluşturmuştur.

“Sonuç” kısmında
da Değerlendirmeler bölümünde elde edilen veriler özetlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yine / Gene, Zarf, Cümle Başı Edatı

About Turkish Word Forms “Yine / Gene”

Öz

This study
focused on the words that high frequency of use in Turkish. These words in the
form of yine / gene in Turkey Turkish. In “The Introduction”, the meaning of
these words are given. After “The Method” section, in “The Findings” section
based on selected texts, apperance of these words in historical literary texts
is exemplified. In “The Interpration” section, searched the answers to the main
problems of this study. Questions revealed and the results found are briefly as
follows:

1. yine / gene form at the present time and
yime / yeme form that used to in historical periods are the same words that
have change the phonetic or are the words of different origins?

-These words have different origins have
explaned with researches.

2. What are the usage and propagations
areas of these words?

“yine” the spon of this word is the whole
Turkish World with little phonetic changes, “gene” only belongs to Western
Turkish.

3. In which position were these words used
in th sentence? How should they be named as word type?

-These words are commonly used in the
sentence as “adverb”, but use at “preposition at the beginning of the sentence”
is also be explained.

In “The Conclusion” section, data obtained in the
Interpration section.

Anahtar Kelimeler

yine / gene, adverb, preposition at the beginning of the sentence.

Kaynakça

• Akalın Ş. H. (1995). Eski Anadolu Türkçesinde Cümle Başı Edatlarıyla Kurulmuş Cümleler. Türk Dili, 518, 156-163.
• Arat R. R. (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arat R. R. (1998). Kutadgu Bilig II Çeviri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arat R. R. (1999). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ata A. (1997a). Kısasü’l-Enbiya (Peygamber Kıssaları) I Giriş-Metin-Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ata A. (1997b). Kısasü’l-Enbiya (Peygamber Kıssaları) II Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ata A. (1998). Nehcü’l-Feradis III Dizin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Bang W., Arat R. R. (1936). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili Semineri Neşriyatından.
• Banguoğlu T. (2004). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Can M. (2017). Dilbilgiselleşme ve Edat Kavramı. Türkiyat Araştırmaları, Bahar 26, 37-68.
• Dilçin C. (1991). Süheyl ü Nevbahar İnceleme-Metin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eckmann J. (1995). Nehcü’l-Feradis I Metin- II Tıpkıbasım (TEZCAN S., ZÜLFİKAR H. Yay.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eraslan K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Ercilasun A. B., Akkoyunlu Z. (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin M. (1997a). Dede Korkut Kitabı I Giriş-Metin-Faksimile. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin M. (1997b). Dede Korkut Kitabı II İndeks-Gramer. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin M. (1997c). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basın Yayın Tanıtım.
• Ergin M. (2001). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Gabain A. (2000). Eski Türkçenin Grameri (Çev. AKALIN Mehmet). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (Orijinali 1941 yılında yayınlanmıştır.)
• Güzeldir M. (2002). AbuşkaLûgati (Giriş-Metin-İndeks). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Hcıeminoğlu N. (2015), Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat. Kara F. (2009). Edat ve Zarf Üzerine Bazı Düşünceler. Turkish Studies, Bahar 4/3, 1281-1300.
• Karahan L. (2014). Terimlerde Kapsam Sorunu: “Zarf” Örneği. VI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, 4-7 Aralık 2013-Bursa, Bildiri Kitabı (. 931-937). Bursa.
• Karahan L. (2005). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karamollaoğlu A. F. (1989). Gülistan Tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaya Ö. (1996). Ali Şir Nevayî Fevayidü’l-Kiber. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Komisyon (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Korkmaz Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Küçük M. (2014). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur’an Tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Maufov Z. M. (1981). Özbek Tilining İzahlı Lugatı. Moskva: “Rus Tili” Naşriyeti.
• Pelliot P. (1995). Uygur Yazısıyla Yazılmış Uğuz Han Destanı Üzerine (V. KÖKEN, Çev.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (Orjinali 1930’da yayınlanmıştır.)
• Şemseddin Sami (2010). Kamus-ı Türkî (YAVUZARSLAN P. Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şirin H. (2015). Kültigin Yazıtı -Notlar-. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Tekin T. (2006). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin T. (2017). XI. Yüzyıl Türk Şiiri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toparlı R. (1992). İrşâdü’l-Mülûk Ve’s-Selâtîn. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yavuz K. (2000a). Garib-nâme I/1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yavuz K. (2000b). Garib-nâme I /2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yavuz K. (2000c). Garib-nâme II / 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yavuz K. (2000d). Garib-nâme II / 2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yücel B. (1995). Babür Divanı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları