Charity of the Ottoman Ruling Class: Some Thoughts on the Ümera and Ulema’s Pious Foundation

Yıl 2016, Cilt: 19 Sayı: 35, 303 - 322, 01.06.2016

Ahmet Köç

https://doi.org/10.31795/baunsobed.645314

Cited By: 2

Öz

Ümera and ulema which composed the ruling class in the Ottoman community formed a total distant unit from subjects reaya with regard to administrative and financial facilities they had. The question how those two groups composing the ruling class used financial facilities under their control leads us to the roots of Ottoman charity. Members of those two groups had an enormous impact as waqf founders. Because waqfs were instituted by those groups members mostly in the Ottoman community following up the Near East/Islamic tradition. The Ottoman ümera and ulema was rewarded with various priviliges by sultans and those people used the priviliges instituting waqfs for public good. Ottoman ruling class members canalized movables and immovables they had into their waqfs so the relationship between ruling and ruled consolidated. In this work, it has been mentioned similarities and differences of ümera and ulema about instituting waqfs and contribution of the ruling class to Ottoman charity using with the horizontal chronological approach

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Ruling Class, Pious Foundation Waqf, Charity

OSMANLI DEVLETİ’NDE YÖNETİCİ SINIFIN HAYIRSEVERLİĞİ: ÜMERA VE ULEMA VAKIFLARI ÜZERİNE BAZI DÜŞÜNCELER

Öz

Osmanlı Devleti’nde yönetici/askeri sınıfı oluşturan ümera ve ulema, sahip oldukları idari ve mali imkanlar bakımından reaya sınıfından ayrılmıştır. Yönetici sınıfı oluşturan bu iki grubun, kontrolleri altında bulunan mali imkanları nasıl kullandıkları sorusu, Osmanlı hayırseverliğinin kökenleri hakkında bilgi vermektedir. Vakıf kurucuları olarak bu iki sınıf mensuplarının potansiyelleri değerlendirildiğinde, önemli sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Zira Osmanlı Devleti, Yakındoğu-İslam geleneklerine göre şekillendiği için toplum yararına çalışan vakıfları da çoğunlukla bu grup mensupları tesis etmişlerdir. Yönetim kademesinde bulunan Osmanlı ümera ve uleması, padişahlar tarafından çeşitli ayrıcalıklarla ödüllendirilmişler ve elde ettikleri ayrıcalıkları vakıflar kurarak toplum yararı için kullanmışlardır. Osmanlı yönetici sınıfı mensuplarının sahip oldukları menkul ve gayrimenkulleri oluşturdukları vakıflara yönlendirmeleri, yönetici sınıfı ile yönetilenler arasındaki bağı kuvvetlendirmiştir. Çalışmada askeri sınıfı oluşturan ümera ve ulemanın statülerinin farklılığına rağmen vakıf kurma konusunda ortaya koydukları benzerlikler ve farklılıklardan bahsedilecektir. Bu çalışmada Osmanlı hayırseverliğine yönetici sınıfın yaptığı katkı, kronolojik yatay yaklaşım tarzıyla ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Yönetici Sınıf, Vakıf, Hayırseverlik

Kaynakça

• BOA. C. EV. 20630- BOA. C. EV. 32804- BOA. C. BLD. 3663, BOA. BEO.191/14289 BOA. HAT.487/23869
• Ankara Şer ‘iye Sicili: AŞS. 68/754: 504; AŞS. 88/774:136; AŞS. 98/784:20, AŞS.102/788:707
• Balıkesir Şer‘iye Sicili(BŞS.): BŞS. 706;15b, BŞS.707;68b
• Ahmed Cevdet Paşa. (1993). Târih-i Cevdet I-VI, (1. Bs.). İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Akça, G. (2002). Osmanlı Devletinde Şeyhülislamlık, (1. Bs.). İstanbul: Beyan Ya- yınları.
• Barkan, Ö, L. (1940). Şer’i Miras Hukuku ve Evlatlık Vakıflar, İÜİFM. VII, 165- 181.
• Barkan, Ö, L. (1942a). Vakıfların Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Kullanılmasında Diğer Şekiller, VD. I, 354-365.
• Barkan, Ö. L. (1942b). Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I, İstila Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler, VD. II, 279-304.
• Barkan, Ö. L. (1954). Hicri 933/934(M.1527/1528) Mali Yılına Ait Bütçe Örneği, İÜİFM. 15(1-4), 251-329.
• Barkan, Ö. L. E. H. Ayverdi. (1970). İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri(953/1546 Tarihli), (1. Bs.). İstanbul: Baha Matbaası.
• Bates, Ülkü. (1991). “Façades in Ottoman Cairo”, Power and Social Order the Uses of the Kanun”, The Ottoman City and Its Parts, Urban Structure and Soci- al Order, ed. I. A. Bierman- R. Abou-el Haj- D. Preziosi, New York, 129-172.
• Berki, A. H. (1958). İslam’da Vakıf, Sahih ve Gayri Sahih Nevileri, Ankara Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII, 1-10.
• Deguılhem, R. (2002). “In the Ottoman Empire to 1914 Waqf”, EI2 XI, 87-92
• Demirel, Ö. (1996). Sivas Mevlevihânesi ve Mevlevî Şeyhlerinin Sosyal Hayat- larına Dair Bazı Tespitler, Türkiyat Araştırmaları Dergisi 2(2), 217-224
• Ergin, N, C. K. Neumann, A. Singer. (2007). Introduction, Feeding People, Fee- ding Power. (1. Bs.). (ed. N. Ergin-C. K. Neumann-A. Singer), İstanbul: Eren Yayıncılık,13-40.
• Gibb, H.A.R, H. Bowen. (1963). Islamıc Society and the West: Islamic Society in the Eighteenth Century, Oxford: Oxford University Press.
• Göçek, F. M. (1993). “musadara”, EI. VII, (Ed. 2). Leiden-New York, 653.
• Güran, T. (2006). Ekonomik ve Mali Yönleriyle Vakıflar, İstanbul: Kitapevi Yayınları.
• Hodgson. M. G. S. (1993), İslamın Serüveni I-II-III, İstanbul: İz Yayınları.
• İnalcık, H. (1990). İstanbul: An Islamic City, Journal of Islamic Studies I,1-23.
• İnalcık, H. (1991). “ghulam”, EI2, p. 1085-1091.
• İnalcık, H. (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ, (1. Bs.), çev. Ruşen Sezer, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,.
• İnalcık, H. (2009). Osmanlı Uygarlığı I-II, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• İpşirli, M. (1981). Hasan Kâfî el-Akhisârî ve Devlet Düzenine Ait Eseri: Usû- lü’l-hikem fî Nizâmi’l-âlem, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, (l0), 11, 239-278
• İpşirli, M. (1994). Ehl-i Örf, TDV. İA. X, 519-520.
• İpşirli, M. (1999). Osmanlı Ulemâsı, Osmanlı VIII, 71-79.
• Kazıcı, Z. (2003). Osmanlı Vakıf Medeniyeti, İstanbul: Bilge Yayınevi.
• Kılıç, A. (2014). Bir Osmanlı Akıncı Beyi Gazi Evranos Bey, İstanbul: İthaki Ya- yınları.
• Kozak, İ. E.(1985). Bir Sosyal Siyaset Müessesesi Olarak Vakıf, İstanbul: Akabe Yayınları.
• Kozak, İ. E.(1994). İbn-i Haldun’a Göre İnsan- Toplum- İktisat, İstanbul: Pınar Ya- yınları.
• Köç, A. (2011). Sultan II. Murad Vakfı’nın Edremit mukataaları(1530-1641), OTAM XXX, 41-72.
• Kunt, İ. M. (1991). The Sultan’s Servants: The Transformation of Ottoman Pro- vincial Government(1550-1650), New York: Columbia University Press.
• Mardin, Ş. (1995). Türkiye’de Din ve Siyaset Makaleler III, (4. Bs.). İstanbul: İleti- şim Yayınları.
• Neumann, C. K. (1996). 19. Yüzyıla Girerken Konya Mevlevî Âsitânesi ile Dev- let Arasındaki İlişkiler, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları II, 171- 173.
• Oğuzoğlu, Y. (1983). “Osmanlı Şehirlerindeki Askerilerin Ekonomik Durumu- na İlişkin Bazı Bilgiler”, I. Askeri Tarih Semineri Bildirileri II, 169-179.
• Orbay, K. (2007). 16. ve 17. Yüzyıllarda Bursa Ekonomisi: Sultan Çelebi Meh- med Yeşil İmareti’nin Mali Tarihi, OTAM XXII, 125-158.
• Ortaylı, İ. (1994). Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, Ankara: Turhan Kitapevi.
• Öz, M. (1999). Klasik Dönem Osmanlı Siyasi Düşüncesi: Tarihi Temeller ve Ana İlkeler, Osmanlı Araştırmaları XII, 27-33.
• Öz, M. (2003). Merkeziyetçi İmparatorluğu Doğru Fatih Devrinde Siyasi ve Sosyal Değişmeler, Türk Yurdu 190, 28-31.
• Özkul, O. (2005). Gelenek ve Modernite Arasında Ulemâ, (1. Bs.). İstanbul: Bir Harf Yayınları.
• Riggs, C. T. (1954). Kritovoulos: History of Mehmed the Conqueror, Princeton: Princeton University Press.
• Roded, R. (1988). “The Waqf and the Social Elit of Aleppo in the Eighteenth and Nineteenth Centuries”, Turcica XX, 71-91.
• Sınger, A. (2002). Osmanlı’da Hayırseverlik Kudüs’te Bir Haseki Sultan İmareti, (1. Bs.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Unan, F. (1993). Medrese-Yö- netim İlişkileri ve Osmanlı Medreselerinin İlmi Performansı Meselesi, VII. Osmanlı Sempozyumu, 13-23.
• Unan, F. (1999a). Osmanlılarda Medrese Eğitimi, Yeni Türkiye V, 140-160
• Unan, F. (1999b). Osmanlı Medreselerinde İlmi verim ve İlim Anlayışını Etki- leyen Amiller, Türkiye Günlüğü 58, 99.
• Unan, F. (2004). Medreseler ve Osmanlı Merkezi Yönetimi, Koomduk İlimder Jurnali Sosyal Bilimler Dergisi IX, 1-7.
• Ülken, H. Z. (1971). Vakıf Sistemi ve Türk Şehirciliği, Vakıflar Dergisi IX, 13-37.
• Yağcı, Z. G. (2013). “XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Voyvodalar: Edremit Voyvodası Mehmed Emin Ağa”, Prof. Dr. Mustafa Çetin Varlık Armağanı, 433-463.
• Yediyıldız. B. (1982a). Türk Vakıf Kurucularının Sosyal Tabakalaşmadaki Yeri(1700-1800), Osmanlı Araştırmaları III, 143-164.
• Yediyıldız. B. (1982b). Müessese-Toplum Münasebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi, Vakıflar Dergisi XV, 23-54.
• Yediyıldız, B. (2003). XVIII. yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi, TTK. Yayınları, Ankara.
• Yusuf Has Hacib. (2015). Kutadgu Bilig, (çev). Ayşegül Çakan, İstanbul: Türki- ye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yüksel, H. (1991). Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü Üzerinde Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Yüksel, H. (2007). “Anadolu Beylikler Devrinde Vakıflar”, Vakıflar Dergisi XXX, 35-50.
• Zilfi, M. (1988). The Politics of Piety: The Ottoman Ulema in the Postclassical Age(1600-1800), Studies in Middle Eastern Studies VIII, 143-146.