OSMANLI MERKEZİ YÖNETİMİNE TAŞRANIN DİRENİŞİ: ATÇALI KEL MEHMED AYAKLANMASI

Yıl 2009, Cilt: 12 Sayı: 22, 155 - 164, 01.12.2009

Mehmet Başaran , Aysun Sarıbey Haykıran

Öz

Araştırmanın Temelleri: XIX. yüzyıl arşiv kaynaklarına ve dönemin vak’anüvis tarihleriyle seyahatnamelerine yansıyan Atçalı Kel Mehmed Ayaklanması. Amacı: Osmanlı merkezi yönetimine taşranın direnişini Aydın’da sosyal eşkıyalığın tipik bir örneği olan Atçalı Kel Mehmed Ayaklanması örneğinde incelemek. Veri Kaynağı: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hatt-ı Hümayun Tasnifi Belgeleri ve Basılı Kaynaklar. Ana Tartışma: Bir zeybeğin liderliğinde gerçekleşen ve sosyal eşkıyalığın bir örneğini oluşturan Atçalı Kel Mehmed ve onun yarattığı ayaklanma merkezi yönetim tarafından nasıl algılandı? Ayrıca bu ayaklanmanın Aydın’daki ayanlık sistemi üzerinde ne gibi etkileri oldu? Sonuç: Atçalı Kel Mehmed ayaklanmasının yarattığı düşünceler Tanzimat Fermanı’na örnek teşkil etmekle birlikte yerel alanda ayan sisteminin geçici de olsa yeniden güçlenmesini olası kılmıştır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Aydın, Eşkıya, Efe, Zeybek, Atçalı Kel Mehmed

Resistance of Provinces against the Ottoman Central Administration: Atçalı Kel Mehmed’s Revolt

Öz

Bases of Research: Reflection of the Atçalı Kel Mehmed’s Revolt in the archieve documents and in the period's itineraries of XIXth Century. Aim: To investigate urban revolt against Ottoman central administration through Atçali Kel Mehmed’s Revolt this is a typical example of social one. Resources of Data: Prime Ministry Ottoman Archieve of Hatt-ı Humayun documents and published sources. Main Discussion: How was the Atçalı Kel Mehmed’s Revolt, an example of a social rebellion in the leadership of a zeibec, viewed by central administration? And what effects had this one on the system of landed proprietorship in Aydin? Conclusion: Ideas which were caused by the Atçalı Kel Mehmet’s Revolt was an example to the Tanzimat Fermanı, moreover it helped landed proprietor system in local system to get more powerful

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Aydin, Eskidja, Efe, Zeibec, Atçalı Kel Mehmed

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa, (1991). Tezakir, c. III, (Çev. Cavit Baysun). Ankara.
• Ahmed Lütfi Efendi, (1999). Vak’anüvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi 2–3, İstanbul.
• Akdoğan, H., Aydın Coğrafi Konumu, Tarihi, Folkloru. Aydın Arundell, R. V. J. (1831). Discoveries in Asia Minor. London
• Avcı, A. H. (2004) Atçalı Kel Mehmet isyanı. Aydın ihtilali (1829–1830). İzmir.
• Avcı, A. H. (2003). Atçalı Kel Mehmet İsyanı, Belgeleriyle ‘Aydın İhtilali’ ve Zeybekler.
• Halk Bilimi Araştırmaları 2. Kitap, İstanbul. Aydın mad. (1982), Yurt Ansiklopedisi, II, İstanbul: Anadolu Yayıncılık
• Bayındır, H. Hilmi ve Poyrazoğlu H. Fehmi. (1966). Aydın kenti tarihi, coğrafyası ve bugünü,Aydın.
• Baykara, T.(1988). Anadolu’nun idari taksimatı I, Ankara.
• Baykara,T.(1966). 19.Yüzyılda Aydın Eyaleti, İstanbul Üniversitesi, Basılmamış
• Bitirme Tezi, İstanbul. Gökbel, A. ve Şölen, H. (1936) Aydın İli Tarihi: Eski Zamanlardan Yunan İşgaline
• Kadar, Aydın: Aydın Halkevi. Gökbunar, A. R. (2004).Atçalı Kel Mehmet Ayaklanması: Vergiye Farklı Bir
• Başkaldırı, Örneği. Yönetim ve Ekonomi, 11(1). Keppel,M.(1831) Narrative of a journey across the balkans in the years 1829, II. London.
• Özbek, M. Avni. (1986). “Zeybek”, İslam Ansiklopedisi, c. XIII.
• Özkaynak, K. (1946).Efelerden Haber. Aydın.
• Sarıbey, A. (2006) XIX. yüzyılın ilk yarısında Aydın’da yönetim. Yayınlanmamış
• Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sertoğlu, M. (1964) Vali-i vilayet hademe-yi devlet Atçalı Kel Mehmed. İstanbul.
• Sertoğlu, M. (1969) Atçalı Kel Mehmet Efe. İstanbul.
• “Aydın”, Yurt Ansiklopedisi Cilt II, s. 990. Şölen, H.(1943). Aydın’da 29 Gün Krallık Yapan Kel Mehmet, Yedigün Dergisi, , Ankara.
• Texier, C. (2002). Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi. c.II. (Çev. Ali Suat), Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• Uluçay, Ç. (1968). Atçalı Kel Memed. İstanbul: As Matbaası
• Uluçay, Ç.(1955). XVIII ve XIX. Yüzyıllarda Saruhan’da Eşkıyalık Ve Halk
• Hareketleri, İstanbul. Yavi, E.(1991). Efeler, Kökenleri, Eylemleri, Töreleri, Dansları, Giysileri. Aydın.
• Yetkin S.(1997), Ege’de Eşkıyalar. İstanbul.