YİRMİNCİ YÜZYIL SOSYOLOJİSİNDE KENTSEL YAŞAM

Yıl 2007, Cilt: 10 Sayı: 18, 111 - 126, 01.12.2007

Cevat Özyurt

Öz

Araştırmanın Temelleri: Modernleşmenin ileri aşamalarında kır-kent ayrımı ortadan kalkarak, kentsel yaşam tüm toplumsal ilişkileri kuşatır hale gelmiştir. Günümüzde toplum hakkında konuşmak, bir anlamda kentsel yaşam hakkında konuşmaktır. Bu olgu, kent çözümlemelerini sosyolojik ilginin merkezine yerleştirmiştir. Araştırmanın Amacı: Bu makalede, 20. yüzyıl sosyoloji yazınından hareketle, modern kentlerde toplumsallık biçiminin, toplumsal ilişkilerin ve yaşam biçiminin dönüşümü irdelenmektedir. Kentsel yaşamda ahlakın durumu ve toplulukların değişen işlevi çalışmanın temel eksenini oluşturmaktadır. Veri Kaynakları: Çalışmanın çerçevesini Wirth, Simmel, Sennett ve Bauman’ın gibi sosyologların kentsel yaşam çözümlemelerinde ortaya koydukları gözlemleri ve tezleri oluşturmaktadır. Bu sosyologların konu hakkındaki çalışmaları birincil veri kaynaklarımızı oluşturmaktadır. Ayrıca bu sosyologların düşüncelerinin aktarıldığı, tanıtıldığı ve eleştirildiği ikincil metinlerden de yararlanılmıştır. Ana Tartışma ve Sonuçlar: 20. yüzyılın başlarında, geleneksel toplumsal ilişkilerin modern ketlerde çözülmeye başladığı gözlemlenmekteydi. Sosyologlar bu durumu, “topluluk kaybı” ve “anonimleşme”ye doğru hızlı bir yönelim olarak değerlendirmişlerdir. Oysa 20. yüzyılın ortalarından itibaren kentsel yaşamda yeni birincil ilişkilerin ve yeni topluluk biçimlerinin ortaya çıktığı görülmüştür. Toplumun bütüncül olarak kentlileşmesi, klasik sosyolojide farklı zamanların ve farklı mekânların toplumsallık biçimi olarak kavramlaştırılan “toplum” ve “topluluk”u iç içe geçirmiştir. Böylece Simmel ve Wirth gibi klasik sosyologların topluluk kaybı ve anonimleşme eleştirilerinin aşırı beklentiler içerdiği ortaya çıkmıştır. Kentsel yaşamda yeni toplulukların ortaya çıkışı, sosyolojide “kamusal alanın çöküşü” Sennett kaygısına neden olmuştur. 20. yüzyılın sonlarında ise “gayrı şahsileşme” ve “topluluklaşma” kentselliğin farklı ihtiyaçlarına cevap veren bir arada bulunması mümkün toplumsal yapılar olarak değerlendirilmeye başlanmıştır Bauman . Günümüz kentleri, gayrı ahsi anonim ilişkilerin ve yabancıların etik mekânı olduğu kadar, bunlardan uzak duranların topluluk arayışlarına cevap veren bir ahlaki moral mekânı olarak görülebilir. Kent sosyolojisinin sorunu, klasik sosyolojinin kullanmış olduğu kır-kent, topluluk-toplum gibi kavramları kendilerine yüklenen düalist anlamlardan kurtararak günümüz koşullarına uygun biçimde yeniden tanımlamaktır. Klasik sosyolojinin kullanmış olduğu kır-kent, topluluk-toplum gibi kavramları kendilerine yüklenen düalist anlamlardan kurtararak günümüz koşullarına uygun biçimde yeniden tanımlamak kent sosyolojisinin önemli bir problemi haline gelmiştir

Anahtar Kelimeler

Kent Sosyolojisi. Kentsel Toplum. Kentsel Ayrışma. Yabancı. Kamusal

Urban Life in The Sociology of Twentieth Century

Öz

Background of Study: In the later period of modernization, rural-urban separation has disappeared and urban life has come into a situation such as that it has enclosed all dimensions of social relations. Today, to speak on society means, in a sense, to speak on the urban life. This fact has formed the new focus of sociological interest toward urban issue. Purpose of Study: In the article, with the references to the sociological literature of the twentieth century on the urban issue, the transformation of social relations, life-style, and the forms of sociality is examined. The condition of morality and the changing functions of communities in urban life constitute the main point of the study. Sources of Data: The observations and claims posited in their analysis on the urban life by some sociologists such as Wirth, Simmel, Sennett, and Bauman shapes the framework of the study. The studies of those scholars on the issue form the primary sources for the article. In addition, the critical and commentary texts on the thoughts of those scholars are used as secondary sources in the article. Main Discussion and Conclusions: At the beginning of the twentieth century, many sociologists had observed that traditional social relations in the urban space started to be solved under pressure of the new social formations. They had generally commented this circumstance as a quick direction toward “the loss of community” and “the emergence of a strict anonymity”. But, by the midtwentieth century, it is observed that new primary social relations and new types of community have emerged. As a result of the urbanization of the society entirely “society” and “community” which were conceptualised in classical sociology as different types of sociality existing in different times and different places has come together with other in a same period and space. Thus, it clearly seems that the conceptualization of anonymity and the loss of community by Simmel and Wirth had included extreme anticipations about the nature of the modern society. At the same time, The emergence of new communities in the urban scene resulted in some anxieties such as “fall of public man” Sennett . At the late-twentieth century, anonimity and communality are assessed as social structures giving response to different needs of urbanism and it is seen possible that they may co-exist together Bauman . Contemporary cities can be seen “moral” space giving response to the needs of the people, who keep away from those, in their search for community as well as they are “ethic” space of anonymous relations and strangers. Today, to rescue the concepts such as urban-rural, societycommunity, etc. from their dualist meanings which were loaded on them by Classical Sociology has become an important problem for urban sociology

Anahtar Kelimeler

Urban Sociology, Urban Society, Urban Stratification, Stranger, Public Sphere

Kaynakça

• Bauman, Z. (1995), Making and Unmaking Stranger, Thesis Eleven, 43, 1-16
• Bauman, Z. (1998a), Postmodern Etik, Çev, A. Türker, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (1998b), Sosyolojik Düşünmek, Çev. A. Yılmaz, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (1999), Küreselleşme: Toplumsal Sonuçları, Çev, A. Yılmaz, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2001a), Parçalanmış Hayat, Çev, İ. Türkmen, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Erman, T. (2004), Gecekondu Çalışmalarında “Öteki” Olarak Gecekondulu Kurguları, European Journal of Turkish Studie., Thematic Issue No 1, Gecekondu, URL: http://www.ejts.org/document85.html.
• Giddens, A. (2000a), Tarihsel Materyalizmin Çağdaş Eleştirisi, Çev. Ü. Tatlıcan, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Giddens, A. (2000b), Sosyoloji, Yayına Haz. H. Özel ve C. Güzel, Ankara: Ayraç Yayınları.
• Hall, S. (1998), Eski ve Yeni Kimlikler, Eski ve Yeni Etniklikler, (İç.) Kültür Küreselleşme ve Dünya Sistemi, ed. A. D. King. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 63–96.
• Harvey, D. (2003), Şehir ve Sosyal Adalet, Çev. M. Moralı, İstanbul: Metis Yayınları.
• Kıray, M. (1982), Toplumsal Değişme ve Kentleşme, (İç.) Kentsel Bütünleşme, Yay. Haz. T. Erder, Ankara: Türkiye Gelişme Araştırmaları Vakfı, 57- 66.
• Kongar, E. (1982), Kentleşen Gecekondular ya da Gecekondulaşan Kentler Sorunu, (İç.) Kentsel Bütünleşme, Yay. Haz. T. Erder, Ankara: Türkiye Gelişme Araştırmaları Vakfı, 24-54.
• Lefebvre, H. (1998). Modern Dünyada Gündelik Yaşam. Çev. I. Gürbüz. İstanbul: Metis Yayınları.
• Marotta, V. (2005), Urban Sociology and the Stranger, TASA (Australian Socioligical Association) 2005 Conference Proceedings Univercity of Tasmania, 6-8 December 2005, 1-10.
• Manheim, E. (1960), Theoretical Peospects of Urban Sociology in an Urbanized Society, The American Journal of Sociology, Vol. 66, N. 3, 226-229.
• Martindale, D. (2005), Şehir Kuramı, (İç.) Şehir ve Cemiyet, Haz. A. Aydoğan, İstanbul: İz Yayınları, 35-100.
• Nylund, K. (2000), Place and Cultural Identity in the Segragated City, The Finnish Journal of Studies, Vol: 38: 3, 8-27.
• Sennett, R. (1999), Gözün Vicdanı: Kentin Tasarımı ve Toplumsal Yaşam, Çev. S. Sertabiboğlu ve C. Kurultay, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sennett, R. (2002), Kamusal İnsanın Çöküşü, Çev. S. Durak ve A. Yılmaz, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Simmel, George (1950a), The Metropolis and Mental Life, (In.) The Sociology of George Simmel, Translated K. Wolff. New York: The Free Press, 409- 424.
• Simmel, George (1950b), The Stranger. (In.) The Sociology of George Simmel, Translated K. Wolff, New York: The Free Press, 402-408.
• Weber; M. (2000), Şehir: Modern Kentin Oluşumu, Çev. M. Ceylan, İstanbul: Bakış Yayınları.
• Wirth, L. (1938), Urbanism as a Way of Life, The American Journal of Sociology, Vol. 44, N. 1, 1-24.
• Wirth, L. (1942), Urban Communities, The American Journal of Sociology, Vol. 47, N. 6, 829-840.
• Yörükan, A. (2005), Şehir Sosyolojisinin ve İnsan Ekolojisinin Teorik Temelleri, Ankara: Nobel Yayınları.