Mermaid in Classical Turkish Poetry

Yıl 2020, Cilt: 23 Sayı: 44, 687 - 713, 31.12.2020

Cenk Açıkgöz

https://doi.org/10.31795/baunsobed.725522

Cited By: 1

Öz

Mythical creatures were included in classical Turkish poetry for various reasons. The mermaid is also among these mythical creatures. Poets generally emphasized the similarities between the mermaid and the valentine. In addition to the valentine, various concrete and abstract things are likened to mermaids. In this study, we examined how mermaid was handled in classical Turkish poetry. Our study consists of an entrance and two main parts. Brief information about the subject and content of the article is given in the entrance. In the first part, Ottoman sources giving information about the mermaid were mentioned. Ottoman period dictionaries, Seyahatname (The Book of Travels of Evliya Çelebi) and poet tezkires (collection of poet biographies) were revised. In the second part, some analogies and features related to mermaid in classical Turkish poetry are listed. A poem about the mermaid was included. In the conclusion section, the benefits obtained from the research are discussed.

Anahtar Kelimeler

Mermaid, Siren, Nixe, Divan, Classical Turkish Poetry

KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE DENİZ KIZI

Öz

Klasik Türk şiirinde efsanevi varlıklara çeşitli vesilelerle yer verilmiştir. Deniz kızı da bu efsanevi varlıklar arasında bulunmaktadır. Şairler genellikle deniz kızı ile sevgili arasındaki benzerlikler üzerinde durmuştur. Sevgilinin yanı sıra çeşitli somut ve soyut varlıklar da deniz kızına benzetilmiştir. Bu çalışmada deniz kızının klasik Türk şiirinde nasıl ele alındığı incelenmiştir. Çalışma bir girişten ve iki ana bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde makalenin konusu ve içeriği hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Birinci bölümde deniz kızından bahseden Osmanlı kaynakları incelenmiştir. Bu amaçla Osmanlı dönemi sözlükleri, Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi ve şuara tezkireleri gözden geçirilmiştir. İkinci bölümde klasik Türk şiirinde deniz kızı ile ilgili bazı benzetme ve özellikler sıralanmış, ayrıca deniz kızı hakkında yazılmış bir şiire yer verilmiştir. Sonuç bölümünde araştırmadan elde edilen faydalara değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Deniz Kızı, Deniz Mâliki, Mâlik-i Deryâ, Divan, Klasik Türk Şiiri

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, A. (1985). Ser-güzeşt-nâme-i Fakir Be Azimet-i Tokat. Türk Kültürü Araştırmaları (Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu’nun Hâtırasına Armağan), XXIII/1-2, 75-91.
• Akkuş, M. (1991). Nef'î Sanatı ve Türkçe Dîvânı (İnceleme-Karşılaştırmalı Metin). Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 (Erişim tarihi: 24.10.2019, saat: 18.54).
• Alî Seydî (1330). Resimli Kâmûs-ı 'Osmânî. (c. 1). [İstanbul]: Matbaa ve Kütübhâne-i Cihân, Dârü’l-Hilâfeti’l-ʽAliyye.
• Aypay, A. İ. (1992). Nahifî Süleyman Efendi (Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkitli Metni) (c. 2). Doktora Tezi, T.C. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Başpınar, F. (2008). 17. Yüzyıl Şairlerinden Beyânî’nin Divan’ı İnceleme-Tenkitli Metin. Doktora Tezi, T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Bilkan, A. F. (1997). Nâbî Dîvânı (c. 1). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Dağlı, Y., Kahraman, S. A. ve Sezgin İ. (2001). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Topkapı Sarâyı Kütüphanesi Bağdat 307 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini (V. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dağlı, Y., Kahraman, S. A. ve Dankoff, R. (2003). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 308 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini (VII. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dağlı, Y., Kahraman, S. A. ve Dankoff, R. (2005). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 306, Süleymaniye Kütüphanesi Pertev Paşa 462, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Beşir Ağa 452 Numaralı Yazmalarının Mukayeseli Transkripsiyonu - Dizini (IX. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Dankoff, R., Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (2006). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini (I. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Demirkazık, H. İ. (2009). 18. YY. Şairi Mustafa Fennî Dîvân (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Doktora Tezi, T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Doğan, G. (2010). Edirneli Nazmî Dîvânı (Transkripsiyonlu Metin-İnceleme. Doktora Tezi, T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Ebuzziyâ Tevfîk (1306). Luġat-i Ebużżiyā. Kostantîniyye [İstanbul]: Matbaa-i Ebuzziyâ.
• Ekici, H. (2006). Sahhâf Rüşdî ve Divanı’nın Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi, T.C. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Ersoy, E. (2013). Azîzî Dîvân. İstanbul: Akademi Titiz Yayınları.
• Kaçalin, M. S. (2016). Hüdâyî (Salâ Muslısı) Dîvân. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (1999). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 305 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini (III. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (2002). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan 1457 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini (VI. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kahraman, S. A., Dağlı, Y. ve Dankoff, R. (2003). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 308 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini (VIII. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kahraman, S. A., Dağlı, Y. ve Dankoff, R. (2007). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 306, Süleymaniye Kütüphanesi Pertev Paşa 462, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Beşir Ağa 452 Numaralı Yazmalarının Mukayeseli Transkripsiyonu - Dizini (X. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kaya, B. A. (2017). Azmizâde Hâletî Dîvânı. Sakarya: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0 (Erişim tarihi: 24.10.2019, saat: 18.14).
• Kaya, H. (2009). 18. Yy. Şairi Âsaf ve Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin) (c. 2). Doktora Tezi, T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Kılıç, F. (2010). Âşık Çelebi, Meşâ'irü’ş-Şu'arâ: İnceleme-Metin (c. 1). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Kurnaz, C. ve Tatcı, M. (2001). Ümmî Divan Şairleri ve Enverî Divanı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kurşun, Z., Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (1998). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini (II. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kutluk, İ. (1989). Kınalı-zade Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şuarâ (c. 1), (2. bs.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mecmū'a-i Eş'ār, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan (Prof. Dr.) [Yazma] Koleksiyonu, No. 59-1.
• Mengi, M. (2014). Mesîhî Dîvânı (2. bs.). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Onay, A. T. (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. (Haz. Cemal Kurnaz), İstanbul: H Yayınları.
• Öztürk, M. ve Örs, D. (2009). Burhân-ı Katı Mütercim Âsım Efendi (2. bs.). İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Parlatır, İ. ve Çetin, N. (2005). Şinasî Bütün Eserleri. Ankara: Ekin Kitabevi Yayınları.
• Redhouse, J. W. (2006). Turkish and English Lexicon, Shewing in English the Significations of the Turkish Terms. (3. Edition). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Sinan, B. (2004). Bâlî Çelebi ve Divanı (2b-35a) İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şehdî, Dîvân-ı Şehdî, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Halet Efendi Ek Koleksiyonu, No. 147.
• Şentürk, A. A. (2019). Osmanlı Şiiri Kılavuzu (Dâbbe-Düzgün) (c. 3). İstanbul: Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi, Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1963). Necati Beg Divanı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Tığlı, F. (2006). Bursalı Rahmî Çelebi ve Divânı, Yüksek Lisans Tezi, T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Toparlı, R. (2000). Ahmet Vefik Paşa Lehce-i Osmânî. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tökel, D. A. (2016). Divan Şiirinde Şahıslar Mitolojisi (2. bs.). İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları.
• Tulum, M. ve Tanyeri, M. A. (1977). Nev’î Divan Tenkidli Basım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Uysal, A. (2010). Hâfız Ahmed Paşa Divanı (Metin-İnceleme). Yüksek Lisans Tezi, T.C. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yakar, H. İ. (2018). Gelibolulu Sunʽî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57257,gelibolulu-suni-divanipdf.pdf?0 (Erişim tarihi: 24.10.2019, saat: 18.21).
• Yazar, İ. (2006). Kânî Dîvânı (İnceleme-Metin). Doktora Tezi, T.C. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Yekbaş, H. (2010). Sehî Bey Divânı. İstanbul: Kitabevi 436.
• Yüksel, M. (2018). Süleymaniye Kütüphanesi 34 SÜ Tarlan 80/5 Numaralı Şiir Mecmuası (129b-203a). Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Zavotçu, G. (2009). Rıza Tezkiresi (İnceleme-Metin). İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.