Cumhuriyet dönemi Gürbüz Türk Çocuğu dergisinde vurgulanan çocuk hakları temalarının incelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 49-1 - Cumhuriyetin 100. Yılı Özel Sayısı, 459 - 473, 29.10.2023

Esin Zengin Taş

https://doi.org/10.31795/baunsobed.1352688

Öz

Ülkemizde korunma gereksinimi olan çocuklara yönelik uygulamalar cumhuriyetimizin kuruluşunun öncesine uzanmaktadır. Kurumsal anlamda bu uygulamalardan en bilineni Himaye-i Etfal Cemiyetidir. Sonrasında Çocuk Esirgeme Kurumu adıyla çalışmalarına devam eden cemiyet, cumhuriyetimizin kuruluş yıllarında hizmet alanlarını genişleterek hem kurumsal bakım anlamında; hem de toplumda çocuklara ilişkin farkındalığı artırmak amacını güderek yayınladığı yazılı materyal ve süreli yayınlarıyla önemli bir toplumsal kurum haline gelmiştir. Bu çalışmada cumhuriyet döneminde bir sosyal hizmet yapılanması olarak, mevcudiyeti çocukların iyilik halleri için hizmet sunmak olan Himaye-i Etfal Cemiyetinin süreli yayını “Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi”nde yer alan metinler doküman analizi yöntemiyle incelenmiş ve dergide çocuk haklarına işaret eden içeriklerin hangi doğrultuda somutlaştırıldığı ortaya koyulmuştur. Buna göre Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi’nde çocuk hakları ile bağlantılı içeriklerin sağlık hakkı, devletin çocuk üzerindeki sorumluluğu, çocukların biricikliğine atfedilen anlam, kötü muamele karşıtlığı, oyun hakkı ve hakların desteklenmesi temaları çerçevesinde şekillendiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, Himaye-i Etfal Cemiyeti, Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi, Çocuk Hakları, Sosyal Hizmet

Analysing the themes of children's rights emphasised in the Republican period Gürbüz Türk Çocuğu magazine

Öz

The practices targeting children in need of protection in our country extend back to the period before the establishment of our republic. Institutionally, the most well-known of these practices is the "Himaye-i Etfal Cemiyeti." Subsequently continuing its efforts under the name "Society for the Protection of Children," the society expanded its areas of service during the early years of our republic. It became a significant societal institution by broadening its institutional care efforts and by aiming to increase awareness about children in society. This was achieved through the publication of written materials and periodicals. In this study, as a social service organization during the republican era, the "Himaye-i Etfal Cemiyeti," which exists to provide services for the well-being of children, had its periodical publication "Gürbüz Türk Çocuğu Magazine" analyzed through the method of document analysis. The study revealed the specific directions in which the content related to children's rights was manifested in the magazine. Accordingly, it was concluded that the content related to children's rights in the "Gürbüz Türk Çocuğu Magazine" is shaped within the themes of the right to health, the state's responsibility towards children, the uniqueness attributed to children, opposition to ill-treatment, the right to play, and the promotion of rights.

Anahtar Kelimeler

Republic, Himaye-i Etfal Cemiyeti, Gürbüz Türk Çocukğu Magazine, Children’s Rights, Social Work

Kaynakça

• Alabaş, R. (2019). Cumhuriyet ve çocuk. Yeni İnsan Yayınevi.
• Ali Fuat (1930). Çocuk, Gürbüz Türk Çocuğu, 36, 13.
• Ali Fuat (1930). Çocuklarımızı tehdit eden kara kuvvet. Gürbüz Türk Çocuğu, 40.
• Ali Suat (1930). Çocuk nasıl himaye edilir? Gürbüz Türk Çocuğu, 39, 7.
• Ali Vahit (1931). Bebek nasıl beslenir? Gürbüz Türk Çocuğu, 54.
• Amerika’da çocuk meselesi (1931). Gürbüz Türk Çocuğu, 54, 5.
• Aslan, D.A. (2011). Cumhuriyet’in törensel meşruiyeti: ulus-devlet inşa sürecinde milli bayramlar (1923-1938) (Tez No. 294083) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. Yüksek Öğretim Kurulu Tez Merkezi.
• Aslan, D.A. (2018). Gürbüz Türk milleti için gürbüz Türk çocuğu: 23 Nisan çocuk bayramı. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 63, 87-114.
• Akyüz, E. (2018). Çocuk hukuku. Pegem Yayıncılık.
• Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu. (1999). Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ulusal ilk rapor. T.C. Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Yayını.
• Başboğa, S. (2017). Annelik sanatı: erken Cumhuriyet dönemi çocuk dergilerinde çocuğun bedensel kurgusu. İnsan&İnsan, 4(12), 6-30.
• Başka memleketlerde çocuk himayesi (1931). Gürbüz Türk Çocuğu, 55,18.
• Besi işinde son hakikatlar (1930). Gürbüz Türk Çocuğu, 38.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal. 9(2), 27-40.
• Cenevre Beyannamesi. (1931). Gürbüz Türk Çocuğu, 55, 43.
• Corbin, J. ve Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: techniques and procedures for developing grounded theory. Sage.
• Çavuşoğlu, T. (2005). Sosyal hizmetlerin yakın tarihinden sayfalar-Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu yaprakları 1917-1983. SABEV Yayınları.
• Çiçek, N. (2012) Erken Cumhuriyet döneminde modern çocukluk nosyonunun görünümleri üzerine bir analiz. Mülkiye Dergisi, 36 (4), 69-104.
• Çocuk hakları (1931). Gürbüz Türk Çocuğu, 57, 7.
• Çocuklarımızın hareketleri sıhhatlarına bağlıdır (1930). Gürbüz Türk Çocuğu, 36.
• Çocuk hastalıkları ve tedbirler (1931). Gürbüz Türk Çocuğu, 51.
• Çocuklarınıza güneş banyosu yaptırınız (1929). Gürbüz Türk Çocuğu, 34.
• Duman, D. ve Doğdu, M. (2010). 1930-1950 dönemi çocuk dergilerinde yurttaşlık bilinci gelişimi kapsamında Ulus-Devlet algısının sağlanması: ‘Türk çocuğu - Cumhuriyet çocuğu’. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9(20), 157-170.
• Eldiven, F. (2018). Türkiye'de yayımlanan çocuk dergilerinde çocuk kimliği tasarımı: Çocuk Sesi, Gürbüz Türk Çocuğu, Trt Çocuk, Bilim Çocuk dergilerinin karşılaştırmalı analizi (Tez No. 524072) [Yüksek lisans tezi, Kocaeli Üniversitesi]. Yüksek Öğretim Kurulu Tez Merkezi.
• Elo, S., Kääriäinen, M., Kanste, O., Pölkki, T., Utriainen, K., ve Kyngäs, H. (2014). Qualitative content analysis: a focus on trustworthiness. SAGE Open, 4(1), 1-10. https://doi.org/10.1177/2158244014522633.
• En korkunç hastalık verem: Nasıl gelir? Nasıl korunulur? (1929). Gürbüz Türk Çocuğu, 33.
• Erükçü, G. ve Akbaş, E. (2012). Türkiye’de çocuk mahkemeleri uygulamalarına eleştirel bir bakış. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1(3), 135-153.
• Feridun Vecdi (1929). Sokak çocukları. Gürbüz Türk Çocuğu, 33, 8.
• Gardiner, W. ve Gander, J. (2004). Çocuk ve ergen gelişimi (B. Onur, Çev.). İmge Yayınevi.
• Milli siyasetlerin en mühimi çocuk siyasetidir. (1926) Gürbüz Türk Çocuğu, 1, 2-3.
• Hikmetli sözler (1929). Gürbüz Türk Çocuğu, 33, 12.
• Holloway, I. ve Wheeler, S. (1996). Qualitative research for nurses. Blackwell Science.
• Işık, E. (2023) Cumhuriyet’in gürbüz çocukları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 75, 1-12; https://doi.org/10.51290/dpusbe.1002782.
• İstismar edilen çocuk (1930). Gürbüz Türk Çocuğu, 43, 6.
• İtalya’da çocuk mahkemeleri (1930). Gürbüz Türk Çocuğu, 38, 22.
• Kazım Nami (1930). Çocuk oyun meydanları. Gürbüz Türk Çocuğu, 39.
• Kazım Nami (1930). Çocuklarımız için şehir ve kasabalarda büyük, geniş, temiz bahçelere ve oyun yerlerine ihtiyaç vardır. Gürbüz Türk Çocuğu, 41.
• Konar, E. (2003). Çocuk siyaseti ve Gürbüz Türk Çocuğu dergisi. Tarih ve Toplum Dergisi, 40, 235.
• Kurt, S.L. (2016). Çocuk haklarına ilişkin temel uluslararası belgeler ve Türkiye uygulaması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 16 (36), 99-127.
• Lincoln, Y. S. ve Guba, E. G. (1985). Naturalistic Inquiry. Sage.
• Mahmut Yesari (1929). Çocuk ve oyuncak: Çocuk ne ile oynamalı. Gürbüz Türk Çocuğu, 33, 145-16.
• Maxwell J.A. (2005). Qualitative research design: an ınteractive approach (2.nd.). Sage.
• M.F. (1931). Yaşatan güneş. Gürbüz Türk Çocuğu, 54, 5.
• M.F. (1931). Çocuklara ne yedirilmeli. Gürbüz Türk Çocuğu, 52.
• M. Nihat (1929). Çocuk nasıl giydirilmeli, bir doktorun nasihatleri. Gürbüz Türk Çocuğu, 34.
• Naşit Hakkı (1930). Çocuk ve oyuncak. Gürbüz Türk Çocuğu, 40, 6.
• Nahit Şevki (1930). Dünün ve bugünün çocukları küçük Necla. Gürbüz Türk Çocuğu, 43, 3.
• Okay, C. (1998). Osmanlı çocuk hayatında yenileşmeler: 1850–1900 (1. Bs.). Kırkambar Yayınları.
• Onur, B. (2005). Türkiye’de çocukluğun tarihi (1. Bs.). İmge Yayınevi.
• Oyun çocuk hayatının yarısıdır (1929). Gürbüz Türk Çocuğu, 33, 12.
• Özcan, M., Demir Küreci, H. ve Özer, F.E. (2016). Cumhuriyetin ilk yıllarında bebek ölümlerinin önlenmesine yönelik çalışmalara bir örnek: Memedeki çocuk nasıl beslenir?. Akademik Bakış Dergisi, 58, 642-655.
• Reisch, M. (1988). The uses of history ın social work. Journal of Teaching in Social Work, 2(1): 3- 16.
• Sapmazlı, H. (1943). Çocuk hakları ve himaye müesseseleri. Yeni Cezaevi Yayınları.
• Sarıkaya, M. (2007, 10-15 Eylül). Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türkiye’de nüfus konusunun dönemin dergilerine yansıması örneği Gürbüz Türk Çocuğu dergisi [Konferans sunumu]. 38. ICANAS Uluslararası Asya Ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara.
• Sarıkaya, M. (2008). Selim Sırrı Tarcan ve Gürbüz Türk Çocuğu. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 24(70), 113-126.
• Sarıkaya, M. (2009). Gürbüz Türk Çocuğu dergisinde çocuk sağlığı sorunu. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 5(9), 151-163.
• Selim Sırrı (1930). Mürebbiler ve disiplin. Gürbüz Türk Çocuğu. 40, 4.
• Selim Sırrı (1931). Oyun. Gürbüz Türk Çocuğu, 53, 11.
• Sertel, S.Z. (1927). İçtimâî bahisler: ictimâî sa’y: çocuk salahı IV (Child Welfare). Hayat Mecmuası, 1(19).
• Server Rifat. (1930). Çocuk eğlence yuvaları. Gürbüz Türk Çocuğu. 42.
• Sınar Çılgın, A. (2004). Genç Cumhuriyetin ütopyası: “Gürbüz Türk Çocuğu”. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(6), 97-119.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., ve Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi.
• Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250.
• Sinirli çocuklar (1931). Gürbüz Türk Çocuğu, 59.
• Şimşek, H.(2013). Eğitim ve oyun bağlamında 19. yüzyılda Türk çocukluk anlayışında değişmeler. Değerler Eğitimi Dergisi,11(25), 215-249.
• Şükrü Yusuf (1930). Çocuklarda sinir zaiflığı. Gürbüz Türk Çocuğu, 45.
• Taşğın, N. ve Özel, H. (2011) Türkiye’de sosyal hizmetlerin dönüşümü. Toplum ve Sosyal Hizmet, 22 (2), 175-190. Terbiyede birlik ve aheng (1931). Gürbüz Türk Çocuğu. 57,2-5.
• Yerasimos, M. (2006). 16-19. yüzyıl gravür ve suluboyalarında Osmanlı çocuk figürleri, toplumsal tarihte çocuk. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yin, R. K. (2011). Qualitative research from start to finish. The Guilford Press.
• Yakub Kadri (1930). Çocuk edebiyatı. Gürbüz Türk Çocuğu, 36, 5.