Türkiye’de cumhuriyet dönemi bütçe sistemlerinin gelişimi

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 49-1 - Cumhuriyetin 100. Yılı Özel Sayısı, 393 - 408, 29.10.2023

Arman Zafer Yalçın

https://doi.org/10.31795/baunsobed.1353396

Öz

Bütçe, devletin kamusal faaliyetlerini yerine getirebilmesi için gelirlerin ve giderlerin belli bir sistematik içinde gösterildiği bir belge niteliğindedir. Bütçe sistemi ise, bütçenin uygulanma yöntemidir. Bütçe sistemleri, dönemin iktisadi ve siyasi trendlerinin özelliklerini yansıtır. Bu makale, Türkiye Cumhuriyeti’nin 100 yıllık sürecinde uygulanan bütçe sistemlerini değerlendirme amacını taşımaktadır. Makale, literatür incelemesine dayalı tarama yöntemiyle geliştirilmiştir. Cumhuriyet döneminde uygulanan bütçe sistemleri, genel olarak dört dönem halinde incelenebilir. Birinci dönem, 1924-1972 arasını kapsayan klasik bütçe dönemi, ikinci dönem, 1973-2005 arasını kapsayan program bütçe dönemi, üçüncü dönem, 2006-2020 arasını kapsayan performans esaslı bütçe dönemi ve dördüncü dönem ise, program bazlı performans bütçe dönemidir. Cumhuriyet dönemi boyunca uygulanan bütçe sistemlerinin ekonomide kaynak kullanımında etkinliğin ve verimliliğin sağlanmasına katkı sağladığını söyleyebilmek oldukça zordur. Çünkü, bütçeyi uygulayan kamu kurumlarında iyi bir mali yönetim kapasitesi oluşturulamamıştır. Bütçelerin, devletin uzun vadeli hedefleri ile olması gereken organik ilişkisi kurulamamıştır. Türkiye’de bütçe sisteminin toplum refahını arttırmada etkili bir araç olarak kullanılabilmesi için kamu yönetiminde bütçe hakkının millete ait olduğu fikrinin ve demokratik bilicin gelişmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bütçe, Bütçe Sistemleri, Türkiye Cumhuriyeti

Development of republican period budget systems in Turkey

Öz

The budget is a document in which the revenues and expenses are shown in a certain systematic manner so that the state can carry out its public activities. The budget system is the method of implementing the budget. Budget systems reflect the characteristics of the economic and political trends of the period. This article aims to evaluate the budget systems implemented in the 100-year period of the Republic of Turkey. The article was developed by scanning method based on literature review. Budget systems implemented during the Republic period can generally be examined in four periods. The first period is the classical budget period covering 1924-1972, the second period is the program budget period covering 1973-2005, the third period is the performance-based budget period covering 2006-2020, and the fourth period is the program-based performance budget period. It is very difficult to say that the budget systems implemented during the Republic period contributed to the effectiveness and efficiency of resource use in the economy. Because a good financial management capacity has not been established in public institutions that implement the budget. The organic relationship between budgets and the long-term goals of the state has not been established. In order for the budget system in Turkey to be used as an effective tool to increase social welfare, the idea that the right to budget in public administration belongs to the nation and democratic consciousness must develop.

Anahtar Kelimeler

Budget Systems, Budget, Republic of Turkey

Kaynakça

• Akbey, F. (2019). Türkiye’de program bazlı performans bütçe çalışmaları üzerine bir değerlendirme. Maliye Araştırmaları Dergisi, 5 (1), 77-98.
• Akdoğan, A. (1989). Kamu maliyesi. 3. baskı. Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Matbaası.
• Aksoy, Ş. (1993). Kamu bütçesi, Filiz Kitabevi.
• Altuğ, F. (2019). Kamu bütçesi. Beta Yayınevi.
• Bümko, (2017). Program yapısı ve program gerekçesi rehberi, taslak. II. sürüm. Maliye Bakanlığı.
• Coşkun, G. (1976). Bütçe reformu, nedenleri ve program bütçe sistemi. Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü.
• Çetinkaya, Ö. (2018). Türkiye’de uygulanan bütçe sistemleri ve sistem macerasının değerlendirilmesi. Ö. Çetinkaya ve A. Gerçek (Ed.), Prof. Dr. Nihat Edizdoğan’a armağan kitabı içinde (s.43-68). Ekin Yayınevi.
• Demircan, S. D. (2006). Yeni ekonomik düzende bütçe sistemlerindeki değişim süreci ve Türk kamu maliyesinin uyumu. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 13 (2), 47-61.
• Edizdoğan N. ve Çetinkaya, Ö. (2021). Kamu bütçesi. 10. baskı. Ekin Yayınevi.
• Edizdoğan, N. (1989). Kamu bütçesi. Uludağ Üniversitesi Basımevi.
• Egeli, H. (1998). Türk program bütçe sisteminde karşılaşılan sorunlar ve alternatif bir bütçeleme sistemi önerisi. Maliye Yazıları Dergisi, 60, 26-41.
• Ergen, Z. (2021). Performans esaslı bütçe sisteminden program bazlı performans bütçe sistemine geçiş: yeni bütçe sistemi ile hedeflenenler. Ömer Halisdemir Üniversitesi İİBF Dergisi, 14 (1), 280-302.
• Falay, N. (1995). Program bütçe ve sıfır esaslı bütçe sistemleri. Filiz kitabevi.
• Feyzioğlu, B. (1984). Nazari, tatbiki, mukayeseli bütçe. 7. baskı. Filiz Kitabevi.
• Güler, A. B. (2003). Devlette reform. Kamu Yönetimi Dünyası Dergisi, 13, 3-25.
• Güzelsarı, S. (2007). Küresel kapitalizm ve devletin dönüşümü: Türkiye’de mali idarede yeniden yapılanma. [Doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Kurtuluş, E. (1991). Gelişmekte olan ülkelerde devlet bütçesi. Maliye Yazıları Dergisi, 30, 7-20.
• Moğol, T. (2006). Bütçe sistemleri. Anadolu Üniversitesi AÖF Yayını.
• Oker, N. (1979). 1978 Mali yılı genel bütçe ödeneklerinin dağılımına bir yaklaşım, Maliye Tetkik Kurulu Araştırmaları. Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayını. No. 1979/200. Başbakanlık Basımevi.
• Önder, İ. (2001). Yeni dünya düzeni bağlamında bütçelerin evrimi. Maliye Yazıları Dergisi, 73, 6-11.
• Öner, E. (1994). Cumhuriyet dönemi Türk bütçeleri (1924-1993). Maliye Çalışmaları Dergisi, 36, 9-44.
• Pehlivan, O. (2019). Kamu maliyesi. Celepler Basın Yayın Dağıtım.
• Sayar, N. (1974). Kamu maliyesi, bütçe prensipleri ve tatbikatı. İstanbul Üniversitesi Basımevi. Sönmez, N. (1994). Kamu bütçesi ve bütçe politikası. Anadolu Matbaacılık.
• Yavuz, E., Özgül, H.B., Susam, N. (2021). Türk bütçe sistemindeki değişimler ve performans esaslı bütçe sistemine geçiş. Maliye Çalışmaları Dergisi, 65, 115-137.